Master Archivistiek verdwijnt: 'Vlaanderen zet een stap achteruit'

De master in de archivistiek: erfgoed- en informatiebeheer bestaat al sinds de jaren '90. Ze is een samenwerking tussen de letterenfaculteiten aan de VUB, UGent, UAntwerpen en de KU Leuven. 

De voorbije jaren deelden al die faculteiten echter financiële zorgen: de opleiding leverde geen gewone financiering op, en was dus voor de meeste partners verlieslatend. In september van dit academiejaar werd definitief besloten om de master vanaf volgend academiejaar niet meer in te richten.

Financiële tekorten

Het grootste deel van de opleiding wordt in Brussel vormgegeven, aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte. De master trekt jaarlijks gemiddeld tussen de vijfentwintig en vijfendertig studenten aan. Hoewel Brussel het inschrijvingsgeld krijgt voor die studenten, is dat geen gewone financiering die lineair alle kosten dekt. 

Emeritus professor Archivistiek aan de VUB Frank Scheelings legt uit: 'De studenten van de opleiding leverden voor de faculteit geen reguliere financiering op, waardoor die zelf nog een 0,4 VTE-mandaat (Voltijds equivalent, red.) moest ophoesten.' De Brusselse letterenfaculteit had bovendien al langer financiële zorgen volgens Scheelings: ze moest dus keuzes maken.

Naast Brussel leggen de andere deelnemende partneruniversiteiten voornamelijk bij in de vorm van personeel.  Hoewel er niet aan alle deelnemende faculteiten per se financiële tekorten waren, vergde de opleiding voor de meeste wel een bijkomende investering. 

Eddy Put, professor Archivistiek aan de KU Leuven, bevestigt dat: 'De lasten waren uiteindelijk hoger dan de lusten. De opleiding draaide op de inzet van een heleboel deeltijdse aanstellingen vanuit de verschillende partneruniversiteiten, en dat bleek voor sommige partners niet meer haalbaar.'

'Het project was altijd eerder idealistisch dan lucratief: we wilden gewoon iets doen aan de stand van zaken in de archiefsector', vertelt Scheelings nog. Dat project komt nu dus ten einde.

Er zouden vorig academiejaar nog alternatieven op tafel hebben gelegen, onder meer in de vorm van een postgraduaat, maar de deelnemende faculteiten raakten het daar naar verluidt niet over eens.

Verarming

Alternatieve opleidingen voor het specifieke profiel van archivaris en documentbeheerder zijn er wel, maar die dekken volgens de meeste experts niet volledig de lading. Zo biedt de Erasmushogeschool in Brussel dit jaar nog het graduaat informatiebeheer aan, al verdwijnt ook die opleiding volgend academiejaar.

Ondertussen ontspringen aan de verschillende universiteiten opleidingen die verband houden met archivistiek. Zo is er recent een postgraduaat in cultureel erfgoed ingericht aan de KU Leuven. Ook aan de UGent bestaat er een postgraduaatsopleiding Erfgoed en samenleving, en in Antwerpen is er een master in erfgoedstudies.

'Het is jammer dat de vruchtbare samenwerking niet wordt voortgezet. Alle universiteiten zullen zich nu op zichzelf richten', meent Scheelings. Het resultaat is volgens hem dat iedereen – vanuit een competitief idee – een eigen erfgoedopleiding wil, maar dat daardoor het specifieke profiel van de archivaris door niemand nog kan worden aangeboden wegens een gebrek aan eigen middelen. 

Het levert bovendien versnippering op: het was volgens Scheelings beter geweest de expertise samen te voegen en één grote interuniversitaire erfgoedopleiding te creëren, met daarin of daarna specialisaties zoals archivistiek.

Sector is ongerust

De sector zelf reageerde teleurgesteld op het nieuws. Volgens beroepsvereniging VVDAB zijn archivarissen en documentbeheerders immers felbegeerd op de arbeidsmarkt. De schrik zit erin dat op termijn het cruciale profiel van de archivaris zeldzaam wordt en bovendien onvoldoende kan professionaliseren. 

Dat geldt voor oud 'analoog' archief – bijvoorbeeld papieren verzamelingen – maar des te meer ook voor modern archief, vindt Put. 'Je hebt in alle grote bedrijven en ondernemingen profielen nodig die met record keeping en archiefvorming om kunnen gaan', vindt hij. In het digitale tijdperk dreigt dat een groot gemis te worden, waarschuwt Put.

Ciel Vroman studeerde in het academiejaar 2021-2022 af bij de opleiding en werkt vandaag in het Rijksarchief. 'We waren vrij gechoqueerd toen we het nieuws hoorden', vertelt hij. Vroman wijst op de meerwaarde van de opleiding: 'Het is een zware opleiding, maar je combineert er theorie met heel veel praktijk en dat maakt het enorm waardevol.'

Ook Tim Debroyer, doctoraatsstudent Geschiedenis, volgde in dat jaar de opleiding. Hij spreekt net als Vroman over een verlies: 'Het specifieke profiel waartoe je wordt opgeleid, vind je nergens anders terug.' Toch is er grote vraag naar: net daarom is het verdwijnen van de opleiding volgens Debroyer een stap achteruit.

'Internationaal gezien groeit het belang van zulke opleidingen zelfs gestaag', voegt Scheelings nog toe. 'Op dat vlak zetten wij als Vlaanderen nu een stap achteruit.'