'We sussen ons ge­weten door wapens te sturen naar Israël en ontwikkelings­geld naar Palestina'

'Ik weet niet of ik mij überhaupt als pro-Palestijns profileer', kaatst Nadia Fadil vast­besloten terug wanneer we haar vragen waarom ze het openlijk opneemt voor de Palestijnen. 'Ik handel simpelweg vanuit een diep engagement rondom mensenrechten.'

Fadil doet als professor in de Antropologie aan de KU Leuven onderzoek naar racisme en kolonialisme. In het conflict tussen Israëli's en Palestijnen ziet ze niet alleen twee volkeren die het tegen elkaar opnemen, maar ook het resultaat van een decennialange Europese koloniale geschiedenis. 'Europa is onlosmakelijk verbonden met het conflict.' 

Om met de deur in huis te vallen: is Israël een koloniserende macht? 
Fadil: 'Uiteraard. Het is wel duidelijk wat de verhoudingen zijn: Israël is een van de laatste kolonies ter wereld. Dat geeft ze trouwens zelf ook toe. Israël beschouwt de illegale neder­zettingen in de Westerse Jordaanoever als onderdeel van haar uitbreidingsproject. Haar kolonisatieproces is nog volop gaande.'

'Israël is een staat die nog niet helemaal gestabiliseerd is en daarom nu chargeert om haar bestaan op de lange termijn te garanderen. Er is een sterk draagvlak bij een significant deel van de bevolking om het "werk" af te maken en de Inheemse Palestijnen die een "gevaar" vertegenwoordigen voor het Joodse karakter van de staat te verdrijven. Dat is de interne logica van de oorlog die ze voert.'

Maar zijn Joden ook niet inheems aan het land?
'Dat Joden deel uitmaken van de Inheemse bevolking heeft nooit iemand in vraag gesteld. Joden maakten deel uit van heel de regio. Ze namen ook bestuurlijke posities in het Ottomaans rijk, bijvoorbeeld.'

'Maar die Inheemse Joden liggen niet aan de basis van het zionisme (nationalistische beweging die een Joodse staat in het huidige Palestina ondersteunt, red.). Dat is bedacht door Europese Joden die het antisemitisch Europa wilden ontvluchten. Die zijn het Joodse leven gaan verbinden met de noodzaak van een natiestaat, ontleend aan het negentiende-eeuwse model dat toen in Europa opkwam. Het is dus belangrijk om de geschiedenis van de zionistische beweging te dissociëren van de Arabische wereld.'

Palestina bezet

Extremisten aan twee kanten lijken de 'opponent' volledig uit te willen roeien. Is vredevol samenleven tussen de twee mogelijk?
'Dat is uw lezing. Ik zie net veel discussie over mogelijke vormen van samenleven en hoe die eruit moeten zien bij Israëli's en Palestijnen, zelfs tot en met Hamas, dat een nieuw charter publiceerde waarin het de grenzen van 1967 aanvaardde. Maar dat is van tafel geveegd door Israël als "ongeloofwaardig".'

'De Palestijnen zijn tweederangsburgers geworden op hun eigen grondgebied. Vanuit die hoedanigheid hebben de Palestijnen zich altijd verzet tegen het koloniale Israël. Wanneer mensen zeggen dat ze de staat Israël weg willen, bedoelen ze vaak die versie. Dat staat niet gelijk aan een wens om Joden uit te roeien.'

Heeft Israël momenteel als doel de Palestijnen uit Gaza te verdrijven?
'Dat zou je inderdaad kunnen stellen. In Gaza zijn de Palestijnen ondertussen verdreven naar een klein deel van het territorium. Als Israël ook Rafah zal binnenvallen, waar moeten de Palestijnen dan naartoe?'

'De vraag is: kan Israël als Joodse staat zichzelf in stand houden én democratisch zijn? In dat geval zou ze afstand moeten nemen van de apartheidsregels die nu bestaan in het land, en ook Palestijnse vluchtelingen een kans moeten geven om terug te keren. Maar dat wil ze niet, omdat daardoor het demografisch evenwicht uit balans zou worden gebracht. Voor veel zionisten is stabiliteit de prioriteit.'

Wat dan met iemand als Maarten Boudry, die stelt dat Israël moreel superieur is aan Hamas?
'Maarten Boudry staat daar niet alleen in. In de Westerse wereld heerst nog altijd de visie dat ze moreel superieur is, hoewel natiestaten zoals de VS in het Midden-Oosten hele gebieden ontwricht hebben, met miljoenen slachtoffers tot gevolg. Toch doen we alsof "onze" oorlogen proper en menselijk zijn en "hun" oorlogen vuil en barbaars.' 

'Bovendien verspreidt Israël regelmatig leugens. Ze is daar ook behoorlijk complexloos over. "We need to control the narrative by all means necessary", zeggen ze. Ik weet niet of we in deze context kunnen spreken van morele superioriteit.'

Europa als bemiddelaar?

Hoe zou Europa volgens u moeten reageren?
'Door te erkennen dat het conflict tussen Palestijnen en Joden niet simpelweg een oorlog is tussen twee volkeren. Dat narratief ergert mij. Europa is geen externe bemiddelaar, maar onlosmakelijk verbonden met het conflict door haar geschiedenis als koloniserende macht. Palestina was Brits mandaatgebied toen de Engelsen een deel ervan toekenden aan de zionisten.'

'Dat de Joden hun eigen land zouden krijgen, was trouwens voor het antisemitische Europa een goede oplossing voor het "Joodse probleem". Het conflict is dus ontstaan vanuit een racistisch sentiment naar Europese Joden dat geëxternaliseerd is op het Midden-Oosten.'

'Bovendien houden we dat conflict vandaag de dag ook mee in stand. We sturen wapens naar Israël, en ontwikkelingsgeld naar Palestina. Het is opmerkelijk hoe we zo ons eigen geweten proberen sussen.'

Hoe moeten we dan concreet handelen?
'We kunnen beginnen met een handels- en wapenembargo tegen Israël in te voeren. Zo roepen we een halt toe aan de financiële stroom naar het land. Ook moeten we stoppen met de criminalisering van pro-Palestijnse stemmen in Europa. Momenteel verliezen mensen hun job omdat ze zich kritisch uitspreken over Israël. Gaan we dat normaliseren?'

Waarom grijpt de EU niet in?
'Er spelen te veel geopolitieke belangen. Israël wordt gezien als de enige democratie in het Midden-Oosten, en fungeert zo als Europese bondgenoot en voorpost. Als we Israël verliezen, verliezen we ook onze entrée in het gebied.' 

'Maar soms denk ik dat die steun zelfs ten koste komt van de zionisten zelf. Want door het land carte blanche te geven in haar misdaden maken we haar positie alleen maar moeilijker: Israël is nog nooit zo onpopulair geweest.'

Dubbele standaarden

Krijgt u kritiek van uw collega's voor uw standpunten?
'Dat zijn niet enkel mijn standpunten. De American Anthropological Association (AAA), de grootste professionele organisatie van antropologen, heeft haar steun voor de boycot uitgesproken.'

Maar antropologie wordt door sommigen gezien als ideologisch bevooroordeeld.
'Ja, omdat antropologen dicht staan bij de realiteiten die ze bestuderen. Hoe verder je af staat van een bepaalde realiteit, hoe makkelijker je je laat leiden door heersende propaganda of emoties.'

Er kwam veel kritiek op de KU Leuven vanwege hun samenwerkingsverbanden met Israëlische universiteiten. Wat moeten onze universiteiten doen?
'Toen Rusland Oekraïne binnenviel, was het voor iedereen evident dat business as usual onmogelijk was. Dat ligt nu anders. Toch is Israël voor mij ook een duidelijke agressor, al erg lang zelfs. We slagen er niet in om dat te vertalen in de duidelijke, daadkrachtige eis dat mensenrechten worden gerespecteerd.'' 

'Het probleem ligt trouwens niet bij individuele partnerschappen, maar bij structurele samenwerkingen met instituties. Door samen te werken met een instelling als Hebrew University sluis je geld door naar de bezettingspolitiek. Daar ligt voor mij de grens.'