REPORTAGE RIVIERVERVUILING
De Dijle schoonmaken? Met een kajak en een netje
Er belanden niet alleen fietsen in de Dijle: ze is een van de vuilste rivieren als het op afvalstort aankomt. In Leuven en andere steden proberen verschillende initiatieven het probleem op een creatieve manier aan te pakken.
Bij de jaarlijkse lenteschoonmaak van de rivier de Dijle is de buit nooit teleurstellend: winkelkarren, talloze fietsen en tonnen zwerfafval worden in het centrum van Leuven uit het water gehaald. De Dijle staat bekend als de vuilste rivier van België en dat heeft ernstige gevolgen. Diverse initiatieven sprongen daarom in de bres.
Zwerfvuil in rivieren
De overvloedige sluikstort in de Dijle heeft een negatieve invloed op de waterkwaliteit en verstoort het ecologisch evenwicht van de rivier. Daarnaast dreigt het gevaar van opstopping, wat het risico op overstromingen vergroot.
'Tegen 2050 hopen wij honderd rivieren wereldwijd te hebben opgekuist'
Nicolas de Gheldere, medewerker River Clean-Up
De algemene waterbeleving en recreatie op het water lijden er ook onder: wandelaars worden geconfronteerd met de vervuiling en wie het water op wil, moet zich een weg banen tussen het afval.
De Dijle is bovendien niet de enige Belgische rivier die met deze problemen kampt. Een recent onderzoek analyseerde maar liefst 365 stalen uit Belgische kanalen en rivieren, en plastic werd aangetroffen in élk monster. De resultaten onthullen soms verontrustend hoge aantallen: zo vond een studie in 2015 in de Leie maar liefst 30.000 stukken drijvend plastic afval per vierkante kilometer. Hoe los je zoiets op?
Een namiddag bij Canal It Up
Tal van initiatieven in en rond Leuven proberen het probleem aan te pakken, maar bovenal ook te voorkomen. In de Maakleerplek – een deelplek aan de Vaartkom – werd zo het project 'Leuven River Upcycling' gelanceerd, waar men in kajaks drijvende plastic uit het water kan vissen dat vervolgens gerecycled wordt tot nieuwe producten.
Aangezien de kajaks in Leuven nog in winterstop waren, probeerden we het initiatief uit bij zusterorganisatie 'Canal it Up' te Brussel. Op een koude, maar zonnige dag in maart bevinden we ons zo aan de oever van de Zenne-rivier. Maïa, een van de twee medewerkers van het initiatief, geeft ons een inleiding over de rivier en de problemen waar deze mee te kampen heeft.
'Ik denk wel dat, door er actief mee bezig te zijn, je beseft dat sommige gewoontes misschien toch wel anders kunnen'
Maïa, werknemer bij Canal It Up
'Naast het afvalprobleem, leidt de waterkwaliteit van de Zenne ook onder riooloverstorten,' vertelt Maïa. 'Bij hevig regenweer wordt regelmatig de capaciteit van de rioolwaterafvoer onder de stad overschreden, en dan stroomt er vervuild rioolwater rechtstreeks de rivier in. Riooloverstorten zijn een gevolg van de verharding van de stedelijke bodem. Waar de grond bebouwd of geplaveid wordt, kan regenwater niet meer in de bodem inslijpen, maar wordt het afgevoerd via de riolering.'
Als heuse uitgeruste 'plasticvissers’ gaan we het water op: met een kajak, paddel en een netje. Eenmaal de buit – een tiental kilo aan plastic – terug op het droge is, wordt deze gewogen en gesorteerd.
Rivierschoonmaak: diverse initiatieven in actie
Een rivieropruimactie vraagt niet veel meer dan een dosis enthousiasme, een vuilzak en eventueel een afvalgrijper, zo blijkt. Je kan het avontuur beleven vanop het water in een kajak of met een sup, maar ook langs oevers – op plaatsen waar afval zich kan ophopen, worden opruimacties georganiseerd.
Zo gebeurt het dat na natuurrampen waarbij veel afval zich buiten de oevers van een rivier kan verspreiden, vaak extra vrijwilligers worden gemobiliseerd om de natuur en omgeving rond rivieren te herstellen. De organisatie River Clean-Up voert zo nog steeds opruimacties uit langs de Ourthe, drie jaar nadat de regio door grootschalige overstromingen werd getroffen.
Over de hele wereld bestaan er talloze gelijkaardige initiatieven, zowel op kleine als grotere schaal. Bij Canal It Up wordt er quasi uitsluitend gefocust op Brusselse kanalen en rivieren, terwijl bijvoorbeeld de Belgisch-internationale organisatie 'River Clean-Up' de doelstelling heeft om 'tegen 2050 honderd rivieren wereldwijd te hebben opgekuist', vertelt Nicolas de Gheldere, event manager bij River Clean-Up.
Hoewel de acties van al die organisaties het hele jaar door plaatsvinden, worden er op één dag nog extra inspanningen geleverd: de internationale 'World Clean-Up' dag, die dit jaar op 20 september plaatsvindt. Vorig jaar namen meer dan 19 miljoen mensen wereldwijd deel, waarbij maar liefst 219.000 ton afval werd verzameld.
Onze 'plasticvangst' van enkele kilo’s verbleekt naast die immense cijfers, maar het toont hoeveel kleine beetjes nodig zijn om een dergelijke impact te maken. Ondanks die toch wel indrukwekkende cijfers, is het verminderen van afval via deze clean-ups niet altijd de enige doelstelling van deze organisaties.
Structureel aanpakken
Tijdens de gesprekken kaartten de activisten aan dat de sleutel van de oplossing ligt in een structurele aanpak van het probleem. Maïa, werknemer bij Canal It Up, licht toe: 'Het is een keitoffe activiteit, en het is een heel leuke manier om er in contact mee te komen, maar het is geen permanente oplossing.'
De riooloverstorten die België kenmerken komen uit de bus als dé grote oorzaak van de vervuiling: in 2023 waren dat er in Brussel meer dan 100. Zowel de intense regenbuien die het gevolg zijn van klimaatverandering als de verharding in de stad zorgen voor een hoge druk op de riolering, waardoor er regelmatig ongezuiverd rioolwater in de rivier terechtkomt.
Daarnaast spelen ook supermarkten een belangrijke rol in het vervuilen van de wateren: opvallend is dat Colruyt de grootste boosdoener blijkt als het gaat om de plastic vervuiling van de Brusselse Zenne. De reden? De dubbele verpakking waar de keten gretig gebruik van maakt.
