Waarom het niet (meer) zo opvallend is dat KU Leuven een atheïst huldigt

De faculteit Letteren van de KU Leuven huldigt de wereldberoemde schrijver, acteur en komiek Stephen Fry met een eredocto­raat. Tijdens een ceremonie op 28 maart zal Fry de erepenning van rector Luc Sels overhandigd krijgen, in het bijzijn van decaan Liesbet Heyvaert en copromotoren Geert Brône en Geert Roskam. 

De faculteit looft het uitgebreide en diverse oeuvre dat Stephen Fry bijeen heeft geschreven, geacteerd en gepresenteerd. Zo werd hij bekend als acteur voor zijn komische rollen in de BBC-serie Blackadder, maar speelde hij ook mee in films als Chariots of Fire, Sherlock Holmes en The Hobbit. Maar Fry is ook een gerenommeerd schrijver, getuige de bestsellers Mythos en Troy, waarin hij de Griekse mythen op een toegankelijke manier vertaalde naar vandaag. 

Dat Fry een eredoctoraat krijgt, is volgens copromotor Geert Brône dan ook toe te wijzen aan die veelzijdigheid: 'Dat is de essentie van het eredoctoraat. Hij heeft als auteur zijn enorme waarde bewezen omwille van zijn taalvirtuositeit, maar bijvoorbeeld ook door moeilijke thema's bespreekbaar te maken. Zo schrijft hij in zijn autobio­grafische boeken op een heel openhartige manier over zijn problema­tische jeugd, zijn homoseksualiteit en mentale problemen die hij ervaren heeft.'

Virulent atheïsme

Daarnaast prijst Brône ook zijn kwaliteit als wetenschapscommunicator. Zo was Fry meer dan tien jaar lang presentator van de luchtige wetenschapsquiz QI. 'Maar hij heeft ook bijgedragen tot discussies over de rol van technologie in de maatschappij, en tal van andere thema's.'

'In alles wat hij doet vertrekt hij vanuit een evidence based-houding. Hij staat voor een rationele en empirisch onderbouwde bena­dering', aldus Brône. Stephen Fry is dan ook — naast Richard Dawkins en Christopher Hitchens — een van de bekendste atheïsten, die zijn overtuiging trouwens steeds op een bijzonder charismatische en vindingrijke wijze weet uit te drukken.

Een bekend voorbeeld daarvan is het antwoord dat hij in een televisie-interview gaf op de vraag wat hij zou zeggen wanneer God toch blijkt te bestaan en hij aan de hemel verschijnt: 'I would say: "Bone cancer with children, really? What's that about? How dare you to create a world where there is such misery that it's not our fault? Why should I respect a capricious mean-minded stupid God who creates a world which is so full of injustice and pain?' Dat antwoord ging vervolgens viraal. 

De KU Leuven nodigt op die manier iemand uit die naast een gelauwerd schrijver, acteur en comedian ook een bekende atheïst is. 'Een opmerkelijke beslissing', zegt professor sociologie Dick Houtman. 'Hoewel ze dat minder uitbundig en nadrukkelijk articuleert, is ze wel nog steeds een katholieke universiteit. Ik denk bijvoorbeeld niet dat er in Nederland of België andere universiteiten zijn waar studenten verplicht godsdienstles krijgen.'

Andersdenkenden

Toch ziet Houtman het niet per se negatief: 'Ik vind het best moedig: een katholieke universiteit die toont dat ze zich niet afsluit van de wereld, maar zich wil openstellen voor debat met andersdenkenden, zelfs met hen die vinden dat het katholicisme eigen­lijk niet zou moeten bestaan. Universi­teiten moeten inderdaad niet kinderachtig zijn als het om religieuze, culturele of politieke conflicten gaat.'

'Het is wel raar dat Fry dit eredoctoraat op prijs stelt', gaat Houtman verder. 'Als je dan toch zo tegen religie gekant bent, laat je dit toch eerder aan je voorbijgaan? Maar langs de andere kant is het van hem ook best stoer om op de uitnodiging in te gaan. Hij zegt een beetje: "Een eredoctoraat aan de Catholic University of Leuven, toe maar."'

Een professor, ook aan de KU leuven, ziet het anders: 'De KU Leuven toont in haar feestjaar een bijzondere levens­beschouwe­lijke lenigheid. Enkele maanden geleden opende ze nog de herdenking van haar zesde eeuwfeest met een bijeenkomst van een paus die er strikt religieus-conservatieve ideeën op bleek na te houden.'

Een symptoom van deze tijd en de maatschap­pelijke omgeving waarin de KU Leuven zich bevindt, zegt godsdienst­wetenschapper Patrick Loobuyck (UAntwer­pen). 'De universiteit heeft nog altijd een bijzondere band met de Kerk, maar aan de andere kant zet de secularisering zich door in de samenleving en die laat zich ook bij de KU Leuven voelen.'

'Zoals vaak bij eredoctoraten, moet je dit eerder begrijpen als een publiciteitsstunt voor het brede publiek: men wil scoren en een visitekaartje afgeven. Maar zo krijg je de situatie waarin de universiteit op het ene moment haar katholieke kant benadrukt, maar even later haar hand er niet voor omdraait om iemand in de bloemetjes te zetten die virulent atheïstisch is', aldus Loobuyck.

Tweespalt

Toch lijkt die zichtbare tweespalt niet veel teweeg te brengen bij haar personeel en studenten. 'Af en toe uit er eens een student bezwaar tegen een vak als RZL (het verplichte levensbeschouwelijke OPO Religie, zingeving en levensbeschouwing, red.), maar voor de rest heerst er een levensbeschouwelijke onverschilligheid bij de studenten', zegt Loobuyck. 'Mochten mensen aan de KU Leuven echt levensbeschouwelijk geëngageerd zijn, zou je dat wel gemerkt hebben.' 

Maar volgens Dick Houtman is het niet vreemd dat het eredoctoraat zo geruisloos passeert. 'Dat lijken me ook conflicten die je niet moet hebben aan een katholieke univer­si­teit. Zoiets een beetje stilhouden, getuigt van bestuurlijke wijsheid: voor je het weet beginnen mensen de barricade te bekli­mm­en voor én tegen atheïsme', lacht hij. 

De universiteit plaatst haar katholieke identi­teit dan ook steeds minder op de voorgrond, ziet Houtman. Doordat ze de grootste universiteit van Vlaanderen is, moet ze zich wel aanpassen, beargumenteert Loobuyck. 

'Het verschil met andere universiteiten is niet meer zodanig groot. Op levens­beschouwe­lijk vlak wil men zich onder­scheiden door heel erg in te spelen op het faciliteren van levensbeschouwelijke diversiteit. Maar dat doet de UGent eigenlijk ook. Hoe de KU Leuven omgaat met diversi­teit ligt ook heel dicht bij het "actief plura­lisme" dat we hier aan de UA vorm geven.'

Volgens Loobuyck zou de uitreiking van een eredoctoraat aan een vermaarde atheïst in een katholieker land als Italië minder snel passeren. 'Daar houden katholieke universi­teiten bijvoorbeeld nog meer vast aan dat pro­fiel, waardoor een gelijkaardige zet tot protest zou leiden.' Hoe religieuzer een land is, hoe groter de kans dat je conflicten krijgt tussen religie en anti-religie, legt Houtman uit. 

'In Vlaanderen halen de meeste mensen hun schouders op over dit soort zaken', aldus Houtman. 'Maar in de jaren zestig zou ook hier protest zijn ontstaan tegen een ere­doctoraat voor een atheïst, hoor. Of die zou überhaupt niet uitgenodigd worden. De katholieke identiteit wordt zo minder op de voorgrond geplaatst dan vroeger.'

'Door de secularisering maakt religie echter steeds minder een verschil', zegt Houtman. 'Maar daardoor krijgt ook het atheïsme van Stephen Fry steeds minder betekenis. Religie wordt steeds minder iets om je actief tegen te keren.'

Hoe Fry zelf reageerde op het eredoctoraat? 'Stephen Fry heeft duidelijk aangegeven dat hij vereerd was', zegt co-promotor Brône. 'Het zou mij niet verbazen als Fry best wel weet door welke universiteit hij gehuldigd wordt', lacht Loobuyck. 'Ik ben benieuwd of hij er tijdens de ceremonie dan ook op zal alluderen.'