'Noem jezelf dan niet langer Katholieke Universiteit Leuven'

Volgens KVHV Leuven is men zich vandaag niet meer voldoende bewust van de katholieke traditie waar de universiteit uit is voortgekomen. 'Een organisatie die haar eigen idealen en identiteit verwaarloost, is een organisatie in verval', klinkt het scherp. Voor de studentenvereniging is kennis over levensbeschouwing cruciaal om een degelijk begrip op te bouwen rond actuele dossiers.

'We merken dat onder Sels het katholieke aspect meer en meer naar de achtergrond verdwenen is. Dat zie je bijvoorbeeld aan hoe er niet meer in elke aula een kruisje hangt', zegt praeses Britt Huybrechts. 'De universiteit mag dat doen, maar noem jezelf dan niet langer Katholieke Universiteit Leuven.'

Bovenal bemin één God

De opdrachtverklaring van de KU Leuven stelt dat de universiteit ontstaan en gegroeid is in de katholieke traditie. 'Vanuit dat christelijke mens- en wereldbeeld wil de universiteit een plaats zijn van open discussie over maatschappelijke, levensbeschouwelijke en ethische thema's, en een kritisch denkcentrum in en voor de katholieke gemeenschap.'

Bénédicte Lemmelijn, decaan van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen, wijst erop dat de universiteit vandaag zelfstandig en autonoom is, maar wel nog altijd vertrekt vanuit haar katholieke wortels. 'Het is een manier om naar de wereld te kijken en die te interpreteren. We moeten vanuit die eigenheid actief in dialoog gaan met een veranderende, meer diverse en geseculariseerde wereld. Op die manier geven we een positieve invulling aan onze katholiciteit vandaag.'

De bisschop van Antwerpen Johan Bonny, lid van de inrichtende Overheid van de KU Leuven, meent dat een katholieke universiteit in de eerste plaats een goede universiteit moet zijn. Christenen geloven volgens hem in de mogelijkheid van de mens om met behulp van de wetenschap een betere wereld uit te bouwen en ieders talenten ten volle te benutten.

Dat niet iedereen die vandaag aan de KU Leuven zit nog katholiek is, hoeft geen probleem te zijn voor Bonny en Lemmelijn. 'Als we kiezen voor een echte K binnen de KU Leuven, dan moeten we dat doen met open dialoog en moeten we openstaan voor die pluraliteit', aldus die laatste.

Internationaal netwerk

Het belang van de katholieke identiteit van de universiteit zit hem volgens Bonny ook in het wereldwijde katholieke netwerk: 'We zitten in de top vijf grootste katholieke universiteiten ter wereld. Binnen dat opzicht moeten we ook denken aan solidariteit met de andere katholieke universiteiten en hen ondersteunen.'

In 2011 voerde de universiteit nochtans een naamsverandering door waarbij KU Leuven niet langer een afkorting was voor Katholieke Universiteit Leuven, maar een roepnaam. Internationaal ligt de keuze open tussen ofwel University of Leuven ofwel Catholic University of Leuven. Volgens Bonny kan de katholieke reputatie internationaal echter ook een voordeel betekenen: 'Wereldwijd staat katholiek voor een hoge kwaliteit.'

De vraag stelt zich in welke mate er vandaag echter nog significante verschillen zijn op levensbeschouwelijk vlak tussen de Vlaamse universiteiten. 'Wat is het verschil tussen Anderlecht en Club Brugge?', kaatst Bonny de vraag terug. 'Ze proberen allebei te winnen maar de sfeer is anders. Dat zit in het behangpapier, de gewoontes die anders zijn. De combinatie van moderniteit en traditie maakt de KU Leuven zo speciaal.'

Maatschappelijk verankerd katholicisme

Naast de christelijke traditie van de KU Leuven had de Kerk lange tijd ook een vinger in de pap te brokken in het bestuur van de universiteit. Dat veranderde in 2012 toen de bisschoppen in de inrichtende overheid hun stemrecht verloren en enkel een adviserende functie behielden. Op dit moment zitten er wel nog steeds vijf bisschoppen in dat orgaan.

Bonny is niet ontevreden met die evolutie: 'Ik kan als bisschop de zorgen van de katholieke gemeenschap steeds doorgeven en de rector kan mij steeds bereiken. Niemand van ons voelt zich er ongelukkig over dat we ons stemrecht verloren zijn. We zetelen in het bestuur van de universiteit als partners, en zijn daardoor niet gebonden aan onmiddellijke machtsuitoefeningen.'

Volgens de bisschop heeft de Kerk er wel belang bij dat er een goede katholieke universiteit is in Vlaanderen: het vormt een voedingsbron van onder meer leerkrachten voor het katholiek onderwijs, opvoeders en theologen. Dat de Kerk dus wel betrokken blijft, juicht hij toe: 'Een Kerk die zich terugtrekt uit het wereldlijke leven dreigt fundamentalistisch te worden. Het Vlaams katholicisme is altijd een maatschappelijk verankerd katholicisme geweest en dat moet zo blijven.'

Bisschoppen

Dat er bisschoppen zetelen in de inrichtende overheid van de universiteit gaat terug op een lange traditie. Nadat de Fransen de Leuvense universiteit hadden opgeheven, richtten de Belgische bisschoppen in 1834 een nieuwe katholieke universiteit op. Die lag toen nog in Mechelen, een jaar later verhuisde ze naar Leuven. De Kerk financierde de universiteit met eigen middelen.

Het waren de bisschoppen die toen de rector aanstelden. Het doel van de universiteit was een katholieke elite te vormen die het land kon leiden op politiek, wetenschappelijk en religieus vlak.

'In de loop van de twintigste eeuw kwam het katholieke karakter van de universiteit echter ter discussie te staan. Vanaf de jaren '50 zien we een groeiende pluralisering onder zowel personeel als studenten', vertelt Leo Kenis, professor emeritus van de onderzoekseenheid Geschiedenis van Kerk en Theologie. 'Er werden vragen gesteld over het samengaan van geloof en wetenschap binnen het kader van een universiteit.'

Tijdens Leuven Vlaams kwam het tot een regelrechte clash tussen voor- en tegenstanders van een katholieke universiteit. Het verzet van de bisschoppen tegen een splitsing was voor velen een symbool van hoe ouderwets en autoritair de universiteit wel niet was. Ook Bonny benadrukt hoe de vroegere rol van de Kerk achterhaald is: 'Het model van de priester als rector en professor had zijn beste tijd gehad.'

Eendimensionale mensen

Vandaag zijn er echter nog steeds vragen over de verzoening van religie met wetenschap. Bonny ziet daar geen problemen: 'Ik heb nog nooit een student ontmoet die een tegenstelling ziet tussen zijn lief en zijn studie. Godsdienst is van dezelfde orde. Dat gaat over waar ik in geloof en wat ik belangrijk vind. Wetenschap is van de orde van het kennen en het beroep. Ik hoop dat een wetenschapper niet getrouwd is met zijn beroep maar met zijn lief.'

Al meent hij dat er wel een onevenwicht kan zijn tussen de twee: 'In de westerse cultuur krijgt het 'wat' tegenwoordig veel gewicht en komt het 'waarom' in de verdrukking. De zakelijkheid en het functionalisme overheersen.'

'We focussen ons op productie en efficiëntie, maar zijn eendimensionale mensen. Een katholieke universiteit moet daaraan tegenwicht bieden en dat kan vandaag nog beter aan de KU Leuven. Al moet heel het Westen daarover nadenken,' aldus de bisschop van Antwerpen.

Het laatste oordeel

Moet die katholieke identiteit dan nog sterker naar voren komen? Bénédicte Lemmelijn merkt alvast op dat jongeren steeds meer ozoeken naar zingeving en daarin ook meer penstaan voor het vak religie, zingeving en levensbeschouwing (RZL).

Juist om die reden stelde ze vanuit haar functie als decaan van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen ook specifiek beleid in om het vak te versterken, zowel in visie als in uitwerking. 'We moeten een betere match zoeken tussen de docent van het vak en de doelgroep, zodat de zoekende zinvragen van die doelgroepen beantwoord kunnen worden.'

Het katholicisme lijkt dus nog relevant te zijn aan de universiteit. Kenis heeft de indruk dat er de afgelopen decennia, en meer bepaald sinds het interne debat over de 'K' in 2011-2012, niet echt iets wezenlijks veranderd is in de houding tegenover religie aan de KU Leuven.

Bonny is ervan overtuigd dat er ook niet veel meer zal veranderen: 'Ik denk dat in de toekomst het katholicisme zijn rol zal blijven spelen. Uiteindelijk zal blijken dat religie wel degelijk van belang is.'