KU Leuven geen Vlaamse univer­siteit? 'Wie bij de top wil, moet internatio­naal zijn'

De Vlaamse regering geeft de KU Leuven geen toestemming voor het inrichten van nieuwe anderstalige opleidingen. De universiteit diende acht aanvragen in voor master­opleidingen en twee voor bachelors. In totaal werden er 24 aanvragen ingediend door Vlaamse hoger onderwijsinstellingen. Daarvan werden er slechts vier goedgekeurd, allemaal professionele bachelors. 

In principe moet voor iedere anderstalige bachelor- of masteropleiding in Vlaanderen een gelijkwaardig Nederlandstalig alter­natief bestaan. Universiteiten kunnen op die zoge­naamde 'equivalentievoor­waarde' wel een uitzondering aanvragen. Die beslissing komt dan toe aan de Vlaamse regering. 

Ze doet dat normaal gezien na een advies van de Commissie Hoger Onderwijs, waar ex­per­ten oordelen over het nut van nieuwe opleidingen. Maar die commissie was nog niet samengesteld en kon dus geen oordeel vellen. Daarom lag de eindbeslissing volledig bij de regering, zonder voorafgaand advies. 'Daardoor vaart de regering eigenlijk blind', zei onderwijsjurist Kurt Willems (KU Leuven) daar eerder over in Veto. 

Ideologische beslissing 

De KU Leuven vroeg onder meer toestem­ming om de Nederlandstalige masters in de Fysica en de Sterrenkunde niet meer te hoe­ven inrichten, maar botste daarbij op een njet van de regering. Dat terwijl beide oplei­dingen dit jaar geen enkele student tellen. Is de keuze van de regering dan eerder ideolo­gisch dan pragmatisch? 

'Het taalgebruik aan de universiteiten is in ieder geval een zaak van publiek belang. Beslis­singen daarover zijn altijd ideologisch', zegt professor emeritus in de hedendaagse geschiedenis Bruno De Wever (UGent). 'Het is dus begrijpelijk dat universiteiten daar niet vrij in zijn. Als de meerderheid een beslissing neemt over verengelsing, dan moeten de universiteiten die volgen.' 

In het regeerakkoord stond al dat uitzon­dering­en op de equivalentievoorwaarde niet meer goedgekeurd zouden worden. Zo verscherpt minister van Onderwijs Zuhal Demir (N-VA) het al strenge beleid van haar voorganger Ben Weyts. 'Bij N-VA leeft de strijd tegen de verengelsing nog meer omdat ze een Vlaams-nationale partij is', zegt De Wever. 'Maar ook cd&v is daar historisch gezien gevoelig voor.' 

'Er zit daar een spanning tussen respect voor en belang hechten aan de eigen taal en toch voldoende openstaan voor de mondiale gemeenschap waarin je aan wetenschap doet', zegt oud-rector van de KU Leuven Mark Waer. 'Ik vind dat de Vlaamse regering hier toch te weinig pragmatisch in is. Ik snap dat je in de bacheloropleidingen het Nederlands wil behouden, maar vanaf de master moet je toch voldoende Engels beheersen dat dit geen issue zou mogen zijn.'

Praktische bezwaren 

De beslissingen lijken dan ook niet altijd rekening te houden met de reële situatie. De faculteit Wetenschappen moet zo meerdere Nederlandstalige opleidingen in stand houden met extreem lage inschrijvings­cijfers. 'Studenten zijn zelf vragende partij om meer in het Engels te doen', zei decaan Philippe Muchez daarover eerder in Veto. 

'Dat is toch al de voertaal in de meeste van onze vakgebieden en het vraagt dan eerder extra inspanningen om alle terminologie naar het Nederlands te vertalen dan anders­om. We zien nu dat studenten echt weg­vluchten van de Nederlandstalige oplei­dingen.' 

Wat daarbij ook meespeelt is dat vele thesis­onderwerpen enkel in het Engels worden aangeboden omdat de doctoraats­studenten en postdoctorandi die ze bege­leiden geen Nederlands spreken. En wie voor een Engelstalig thema kiest, moet automatisch ook de Engelstalige master volgen.

Een grote stijging van het aantal studenten in de Nederlandstalige masters zou de weten­schaps­faculteit bovendien moeilijk kunnen opvangen. 'Daarvoor is een te groot deel van het ondersteunend personeel anderstalig', zegt professor Eve Seuntjens, voorzitter van de werkgroep Internationa­lisering van de faculteit Wetenschappen. 

Verengelsing komt dan ook niet enkel van bovenaf, maar ook van onderuit, besluit De Wever. 'Het gaat niet enkel om universitaire besturen die een sluipende verengelsing doorvoeren. Ook op de werkvloer wensen jonge academici dat.' 

Creatieve oplossingen

De faculteit probeert de Nederlandstalige opleidingen voorts zo efficiënt mogelijk aan te bieden. Vijftig procent van de studie­punten in een master mogen al anderstalig zijn en ze kiest er daar voor om zoveel mo­gelijk van de hoorcolleges gemeen­schap­pe­lijk in te rich­ten met de Engelstalige variant. De thesis en stage maken dan de hoofdmoot uit van de Nederlandstalige opleidingsonderdelen.

Toch brengt de verplichting om de oplei­dingen ook in het Nederlands aan te bieden een significante kost met zich mee. 'Voornamelijk voor de administratie is dat een last die ze meezeult. Zij moet de ver­schil­lende opleidingen blijven opvolgen, de websites bijhouden en bovendien ook blijven controleren of we niet in strijd zijn met de taalwetgeving', aldus Muchez.

Die evolutie beperkt zich voornamelijk tot de exacte wetenschappen. Bij de humane weten­­schappen is het verschil in inschrij­vings­aantallen tussen de Nederlands- en anderstalige opleidingen minder groot. 'Dat zijn taligere vakgebieden', zegt De Wever. 'Belgische geschiedenis is zo'n typisch gelokaliseerde discipline. De bronnen zijn in het Nederlands of het Frans, waarom zou je dan voortdurend in het Engels doceren of publiceren?' 

Internationale ambities 

Voor de KU Leuven is verengelsing niet alleen een aanpassing aan de realiteit. Een sterk internationale strategie is de enige manier om aan de top te blijven. 'Als je bij de vijftig beste universiteiten van de wereld wil horen, dan moet je een internationale universiteit zijn en dus verengelsen,' zegt Walter Pauli, universiteitskenner en jour­nalist bij Knack. 'De KU Leuven is dan ook steeds meer een internationale universiteit in Vlaanderen dan de duidelijk Vlaamse universiteit die ze vroeger was.'

Goede posities in die rankings zijn boven­dien belangrijk voor het binnenhalen van onder­zoeks­geld. 'De verengelsing is ook aangedreven door de problematiek van de financiering van de universiteiten', zegt De Wever. 'De universiteiten worden aangezet om te vermark­ten en die druk leidt tot nog meer internationalisering.' 

De universiteit kan bovendien steeds minder teren op haar regionale rekrutering om te blijven groeien. 'Vroeger kon de KU Leuven haar katholieke identiteit uitspelen om over heel Vlaanderen studenten te werven, vooral in West-Vlaanderen en Limburg', zegt Waer. 'Nu is dat veel minder en is de rekrutering veel lokaler. De KU Leuven is er, in die provin­cies, niet langer de eerste keus.' 

Dat beaamt ook Pauli: 'Gent heeft het markt­leiderschap in West-Vlaanderen grotendeels overgenomen en ook Limburg is als wingewest aan het opdrogen. Dat was het oude schrikbeeld voor de universiteit van het Hageland: als ze niet meer over heel Vlaanderen kan rekruteren, wat blijft er dan over?' Het aantal ingeschreven studenten aan de KU Leuven steeg tussen 2017 en 2024 met zo'n tien procent, maar het aantal studenten uit Limburg en West-Vlaanderen daalde in dezelfde periode met respec­tievelijk twee en vijf procent.

Taaltesten

En dus kijkt de KU Leuven de laatste jaren meer en meer naar de rest van de wereld. Sinds Luc Sels aantrad als rector kende de universiteit nagenoeg een verdubbeling van het aan­tal internationale diplomastudenten. 'We zijn een klein land en moeten het dus hebben van kennismigratie om hier talent aan te werven. De vijver die lokaal beschik­baar is, is niet immens groot', zegt Waer. 

Ook de Vlaamse en federale regering zeggen dat in te zien. In beide regeerakkoorden werd gehamerd op het belang van kennis­migratie. 'Het is merkwaardig dat de rege­ring wil dat we internationale topweten­schap­pers aantrekken, maar dat de taal­regels voor hen zo streng zijn', zegt Seuntjens. 

Academisch personeel dat aan de universi­teit lesgeeft in het Nederlands, moet na vijf jaar het niveau van B2 voor de taal behalen. Voor les in andere talen is dat het niveau C1. 'Elders in Europa bestaan zulke voor­waar­den niet, hoe kunnen we dan concurrentieel blijven?' merkt Seuntjens op. 

Brede basis 

Enkele stemmen binnen de Vlaamse uni­versi­teiten maken kanttekeningen bij een verre­gaande verengelsing. 'Ik heb niets tegen Engelstalig onderwijs, maar wel tegen het te snel en ondoordacht afschaffen van het Nederlandstalige', zegt professor computer­weten­schappen Philip Dutré (KU Leuven). 'Niet alle studenten kunnen even goed Engels en redeneren of verbanden leggen doe je altijd beter in je moedertaal.' 

De Wever wijst op de maatschappelijke rol van een universiteit. 'In tijden van een groei­ende kloof tussen universitaire elites en de bredere bevolking, moeten we omzichtig omspringen met verengelsing. Want het systematisch organiseren van onderwijs in een andere taal vergroot enkel die kloof. Jongeren uit gezinnen met weinig inter­nationale contacten of ouders die het belang van onderwijs of taalcursussen minder inzien, vallen zo makkelijker uit de boot.' 

Volgens De Wever sluit die visie een sterke internationalisering niet uit. 'Welke universi­teit wil de KU Leuven eigenlijk zijn? Je kan proberen om echt in competitie te gaan met de grootsten, maar die functioneren ver­schil­lend en worden anders gefinancierd. Je kan ook kiezen voor een brede werking met een grote instroom. En ondanks het feit dat we dat nu doen in Vlaanderen, staan we hoog in de rankings. Dan moet je de vraag stellen: What's the problem?'