Lezersbrief: De complexe realiteit van academische samenwerking

In de jongste editie van Veto werd, in het licht van de recente ontwikkelingen binnen het Israëlisch-Palestijnse vraagstuk, opgeroepen tot een 'grondig debat' over de samenwerking tussen de KU Leuven en Israëlische universiteiten. 

Hoewel zelfs een beknopte bespreking van de situatie in het Midden-Oosten de nodige tijd en ruimte vergt, is het binnen het bestek van deze lezersbrief mogelijk om de ervaring met de eerste Palestijnse en Israëlische Erasmus Mundus ECW-programma’s te delen.

Verrijkende uitwisselingen

Toen de Europese Commissie een vijftiental jaar geleden besloot om haar vlaggenschipprogramma Erasmus (later Erasmus+) open te stellen voor kandidaten uit 'derde landen', was het niet de expliciete bedoeling om Israëli’s en Palestijnen samen te brengen. 

Aangezien de programma’s echter per geografische regio’s werden uitgetekend en beheerd, waren Israëlische en Palestijnse partnerinstellingen lid van hetzelfde consortium, waardoor hun studenten en onderzoekers aan dezelfde faculteiten en departementen in Europa ontvangen werden.

Ook toen had de realiteit ter plaatse een onverbiddelijke impact op het academische leven. Beurshouders uit Gaza (en soms de Westelijke Jordaanoever) konden moeilijk hun aankomstdatum aan hun gastinstelling garanderen, aangezien ze niet wisten wanneer ze de grens zouden kunnen oversteken. Anderzijds dwongen aanvallen op en binnen Israël Israëlische beurshouders ertoe hun verblijf in te korten of net te verlengen.

De tijd die de studenten en onderzoekers aan een Europese partnerinstelling doorbrachten, had echter op elk van hen een onbeschrijfelijk effect, los van ieders politieke overtuiging of etnische achtergrond. Wat namelijk voor buitenstaanders niet eenvoudig te vatten valt, is hoe het dagelijkse leven van Israëli’s en Palestijnen beheerst wordt door een op zijn minst latente overlevingsstrijd. 

Zelfs op 'rustige' dagen kan één incident voldoende zijn om families en de bredere gemeenschap in rouw te dompelen, straten en wegen voor kortere of langere tijd te versperren, scholen en winkels te sluiten. Méér nog: het besef dat iets dergelijks kan gebeuren ontwikkelt zich bij elke opgroeiende Palestijn en Israëli.

Net van dat alles konden Israëli’s en Palestijnen binnen Europa even bekomen: een semester of een jaar lang leek de realiteit hun een tikkeltje 'eenvoudiger' en 'normaler', hoewel iedereen natuurlijk bezorgd bleef over familie en vrienden thuis. De 'adempauze' die het programma indirect bood, gebruikten ze overigens vaak ook om rond te reizen. 

Het was hen snel duidelijk hoe eenvoudig je van Brussel naar Parijs of Amsterdam reist: de afstand van Tel Aviv naar de Jordaanse hoofdstad Amman is kleiner dan die tussen Brussel en Rotterdam, maar het traject neemt daar veel meer tijd in beslag, als het überhaupt tot de mogelijkheden behoort.

In de paar gevallen waarin Palestijnen en Israëli’s op hun Europese campus met elkaar in gesprek gingen, gebeurde dat doorgaans schuchter en weifelend, alsof de omgeving van de gastinstelling wel iets meer vertrouwen bood, maar toch de vrees die aan het thuisfront heerste niet helemaal kon uitwissen. In de beperkte contacten werden wellicht ook geen blijvende vriendschappen gesmeed, maar ze boden wel een unieke kans om de 'ander' als mens én (min of meer) gelijke te zien.

Academische vrijheid

Het lijdt dus weinig twijfel dat ook in een Israëlisch-Palestijnse context uitwisselingsprogramma’s niet alleen academisch maar ook persoonlijk verrijkend zijn, en daarom geen voorwerp van ondoordachte beslissingen mogen zijn. In de jongste Veto werd bovendien enkel opgeroepen om de samenwerking met Israëlische instellingen te herbekijken, terwijl niet over iets gelijkaardigs aan Palestijnse kant werd gesproken. 

Uit een objectieve benadering van de realiteit ter plaatse blijkt echter dat, hoewel Israël het militair voor het zeggen heeft tussen de Jordaan en de Middellandse Zee, er zowel aan Israëlische als aan Palestijnse kant grote verantwoordelijkheden liggen, die met elkaar verweven zijn en daardoor niet eenvoudig beoordeeld kunnen worden. Waarom heeft wie de 

ANALYSE ISRAËL

Samenwerking KU Leuven met Israëlische partners verwant aan wapenindustrie oogst kritiek

'betrokkenheid' van Israëlische universiteiten onder de loep wil nemen het bijvoorbeeld niet over de Palestijnse campussen waar al jaren tientallen foto’s hangen van 'martelaren', Palestijnen die uit politieke overwegingen burgers binnen Israël hebben vermoord? 

Er is nog een – wel vaker gehoorde – reden om contacten met Israëlische studenten en universitaire collega’s niet op te zeggen: binnen Israël vormen campussen net de fysieke en virtuele plaats waar debat en ontmoeting mogelijk blijven. Niet iedereen zal er betreffende de Israëlisch-Palestijnse kwestie dezelfde standpunten innemen, maar het universitaire milieu biedt wel voldoende tijd en ruimte om delicate vraagstukken al in hun complexiteit naar voren te brengen. 

Aan Israëlische studenten en academici internationale contacten ontzeggen kan dit al moeilijke proces alleen maar verder verstikken. De afgelopen jaren heeft overigens al meer dan één Israëlische universitair spijt uitgedrukt over het verloren gaan van academische contacten met Palestijnse collega’s. 

En als de dialoog tussen Palestijnen en Israëli’s ter plaatse al bijna onmogelijk wordt gemaakt, is het de verantwoordelijkheid van Europese universiteiten om academische contacten met de regio in kwestie niet onterecht te beëindigen.

Dr. Alexander Loengarov is medewerker aan het Instituut voor Internationaal Recht (Faculteit Rechten en Criminologische Wetenschappen). Aan de VUB coördineerde hij de eerste Erasmus Mundus External Cooperation Window-projecten met Palestijnse en Israëlische partners.