Samenwerking KU Leuven met Israëlische partners verwant aan wapenindustrie oogst kritiek

Door de gebeurtenissen in Gaza weerklinkt in de academische wereld de roep om de banden te verbreken met Israël steeds luider. Zo riepen meer dan 700 medewerkers en studenten van de vijf Vlaamse universiteiten op om Israëlische universiteiten, bedrijven en overheidsinstellingen te boycotten. 

Ook aan de KU Leuven loopt het debat al een tijdje. Al eind september verscheen een open brief in De Standaard, ondertekend door verschillende academici van de universiteit, met de vraag om de samenwerking tussen Israël en de KU Leuven stop te zetten. 'Door academische partnerschappen aan te gaan met Israël kan de KU Leuven onbedoeld legitimiteit verlenen aan een apartheidsregime', luidde het sterk. 

Ze baseren zich daarvoor onder meer op rapporten van Amnesty International en Human Rights Watch. Die stellen dat Israëlische autoriteiten zich bezondigen aan 'apartheid, een misdrijf tegen de mensheid' en dat Israël 'een systeem van onderdrukking en overheersing tot apartheid leidt tegen Palestijnen.'

Samenwerkingen 

De KU Leuven werkt op verschillende manieren samen met Israëlische instellingen. Israël maakt dan ook deel uit van de Europese onderzoeksruimte als 'geassocieerd land'. Op die manier kunnen Israëlische universiteiten participeren aan enkele door de Europese Unie gesubsidieerde onderzoeksprojecten, samen met Europese onderzoeksinstellingen zoals de KU Leuven. 

Op dit moment zijn er zo'n dertig van die projecten waarvoor de KU Leuven samenwerkt met Israëlische instellingen - universiteiten en andere - binnen het kader van Horizon 2020 en Horizon Europe, de onderzoeksprogramma's van de Europese Unie. In het verleden waren er al een kleine 200 van die projecten waarvoor de universiteit met Israëlische partners in zee ging.

De KU Leuven werkt ook buiten de gedeelde Europese onderzoeksprojecten samen met Israël. Een viertal projecten worden gefinancierd met geld van het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek (FWO) en er zijn akkoorden rond studentenmobiliteit met Hebrew University, Netanya Academic College en Interdisciplinary Center of Herzliya. 

Bovendien zetelt de KU Leuven met twee Israëlische instanties in een samenwerkingsverband tussen universiteiten. Eén daarvan zit de KU Leuven zelf voor: CESAER. Dat is een internationale associatie van technische universiteiten. De KU Leuven zetelt er samen met de Israëlische universiteit Technion.

Nauwe banden met het leger

Volgens de ondertekenaars van de open brief in De Standaard zijn dergelijke samenwerkingen niet onschuldig: 'De universiteiten hebben allemaal boter op het hoofd. Ze hebben allemaal sterke banden met het leger en dragen zo bij aan de mensenrechtenschendingen van Israël en het Israëlische leger', zegt initiatiefnemer Lieven De Cauter, professor aan de KU Leuven. 

De universiteiten die Veto onderzocht, houden hun sterke associaties met het leger en het militair-industrieel complex in Israël niet verborgen. Zo heeft Technion een 'Industriegids naar Technion' op haar website staan waarin ze onder meer de ontwikkeling van autonome systemen zoals drones beschrijft 'met veel mogelijke toepassingen in defensie, geneeskunde en de industrie'. 

Daarnaast beschrijft de gids hoe de universiteit 'uitzonderlijk nauwe banden onderhoudt met de Israëlische luchtvaartindustrie, waaronder bedrijven als Israel Aerospace Industries, Rafael Advanced Defense Systems en Elbit Systems, de onderzoeksagentschappen van het Ministerie van Defensie en verschillende technologische land- en luchtmachteenheden.' 

De drie genoemde bedrijven zijn alle drie wapenproducenten waarvan die laatste – Elbit – op de eigen website aangeeft dat ze de 'ruggengraat van de dronecapaciteit van de Israel Defense Forces (het Israëlische leger, red.)' zijn. Elbit staat tevens aangeduid als 'Guardian of Technion' en is dus een belangrijke donor.

Breed gedragen

Ook de andere universiteiten onderhouden nauwe banden met het leger. Zo heeft de universiteit van Bar-Ilan een 'Center for Strategic Studies' dat advies levert aan onder meer het Israëlische leger. Bar-Ilan is bovendien omstreden vanwege haar banden met Ariel University. Die universiteit was lang een campus van Bar-Ilan en is gelegen in een illegale nederzetting op de Westelijke Jordaanoever. 

Ondertussen geeft de ethische commissie van de KU Leuven niet langer toestemming voor onderzoeksprojecten met de instelling. De universiteit kon ons voorlopig nog geen bijkomende details aanleveren daarover. Op dit moment werkt de KU Leuven nog samen met Bar-Ilan in drie projecten, de recentste twee daarvan zijn opgestart in juni 2022. 

De universiteit van Ben-Gurion ging dan weer een onderzoekssamenwerking rond quantumtechnologie aan met het Israëlische Ministerie van Defensie. Tel Aviv University had eveneens diverse onderzoeksprojecten die in het verleden al gesponsord werden door het Ministerie van Defensie.

Hebrew University biedt op haar beurt academische programma's aan voor het Israëlische leger. Het ondersteunt hen daarnaast in het conflict in Gaza nu, zo is te lezen op haar website. Bovendien is Elbit-baas Michael Federmann er een erelid van de raad van bestuur.

Buiten Hebrew University betuigen verschillende universiteiten nu hun steun aan de Israëlische regering in de strijd in Gaza. Onder meer Technion en Tel Aviv University delen zo bijvoorbeeld beurzen uit aan reservisten. Veto vond geen projecten waarin de KU Leuven  rechtstreeks meewerkte aan onderzoek voor militaire doeleinden, maar critici vinden dat de universiteit door haar samenwerking met Israëlische instellingen hen wel ondersteunt en legitimeert.

Mensenrechtenbeleid

Volgens professor Europees Recht, Peter Van Elsuwege (UGent) kunnen dergelijke  banden een reden zijn om de samenwerkingen op te schorten: 'Het kan voor mij als je ziet dat die instellingen nauw samenwerken met of ten dienste van het leger, en werken aan onderzoek dat gebruikt wordt voor mensenrechtenschendingen.' 

Dit is echter de verantwoordelijkheid van de universiteiten zelf, zegt Van Elsuwege. Zolang er geen juridisch kader is in de vorm van bijvoorbeeld sancties die afgekondigd worden, is er geen harde juridische verplichting. De universiteiten zijn wel vrij om een eigen mensenrechtenbeleid te voeren. 

Ook op Europees niveau zijn er argumenten om de samenwerking met Israël op te schorten, weet Van Elsuwege. 'In het associatieakkoord met Israël staat dat het internationaal recht en de mensenrechten gerespecteerd moeten worden, maar in de praktijk wordt dat vaak niet toegepast. Er moet namelijk consensus zijn tussen de lidstaten. Als je ziet hoe moeilijk die te vinden is rond de oproep tot humanitaire pauzes, zal die er wellicht niet komen rond het opschorten van het associatieverdrag.' 

Kwalitatieve partners

Naast een moeilijk haalbare consensus, kunnen ook andere motieven spelen. Europa heeft er immers weinig bij te winnen de associatieakkoorden op te zeggen, vinden critici. Op onderzoeksgebied leveren Israëlische academici erg kwalitatief werk af, klinkt het. Dat toont zich ook in de internationale ranglijsten. Israël heeft drie universiteiten in de top 100 van de laatste Shanghai Ranking.

Maar dat mag geen overweging zijn volgens de ondertekenaars. 'De Israëlische wetenschappers zijn toponderzoekers, maar enkel focussen op onderzoek is de rug toekeren naar de brutale realiteit', vindt professor en schepen van Leuven Bert Cornillie (KU Leuven). 

Reactie universiteit

De KU Leuven wenste geen interview te geven, maar reageert schriftelijk via haar persdienst: 'Als universiteit veroordelen we elke vorm van geweld tegen burgers en steunen we de internationale oproep aan alle partijen om een vreedzame oplossing te zoeken en het oorlogsrecht en internationaal humanitair recht te respecteren, zodat er geen slachtoffers meer vallen.'

'Onze gedachten gaan uit naar iedereen die getroffen wordt door deze gruwelijke oorlog, ook naar onze collega’s en studenten in grote staat van onzekerheid over hun familie en vrienden in hun thuisland. We trachten hen zo goed mogelijk op te vangen en te ondersteunen.'

'We zullen een academische instelling niet automatisch vereenzelvigen met de regering van haar thuisland. Het is niet omdat een regering zich schuldig maakt aan ernstige schendingen van de mensenrechten, dat alle academische instellingen in dat land dat ook doen. Soms is de academische samenwerking zelfs een laatste lijn tussen democratische krachten.'

'Of samenwerking opportuun is, wordt daarom beoordeeld op niveau van de partnerinstelling (en of ze bijdraagt aan wanpraktijken), en aan de hand van de inhoud van de samenwerking.' Toch lijkt dat onderscheid tussen  academische instelling en de overheid in het geval van Israëlische universiteiten niet altijd zo scherp te stellen.

(dit artikel werd geüpdatet, een eerdere versie vermeldde foutief dat Hebrew University zich in het illegaal bezette Oost-Jeruzalem bevindt: dat klopt niet. Hebrew University ligt inderdaad in Oost-Jeruzalem  – dat illegaal bezet is –  maar in een enclave die internationaalrechtelijk wel tot Israël behoort)