Universiteit van Vlaanderen: de moeilijke weg naar Ted Talks aan de unief

Het project valt te vergelijken met de populaire internetlezingen van “TED Talks” en is een samenwerking van VRT, de Vlaamse universiteiten, Knack magazine en de Jonge Academie. Vanaf 6 november zal elke dag een college van een kwartier, gegeven door professoren en docerend personeel van de vijf universiteiten, online te vinden zijn.

De mosterd is men gaan halen bij onze noorderburen. Oprichters Alexander Klöpping en Marten Blankestijn vonden het niet logisch dat je na je studies geen toegang meer hebt tot proffen. ‘Universiteit van Nederland is ontstaan vanuit het idee dat we wetenschap toegankelijk moeten maken’, stelt Roel Bellinga, directeur van het project in Nederland. Naarmate dat project zich verder ontwikkelde, rees ook de aandacht uit het buitenland. ‘Wetenschapscommunicatie is uiteindelijk iets universeels.’

Toch is Universiteit van Nederland meer dan een loutere inspiratiebron. Zo is Bellinga als secretaris en penningmeester lid van de raad van bestuur van de vzw Universiteit van Vlaanderen. Die vereniging moet de belangen van de verschillende partners samenbrengen.

Bovendien speelt de Nederlandse stichting (juridisch vergelijkbaar met een Belgische vzw, red.) een grotere rol in de Vlaamse variant dan op het eerste gezicht lijkt. 'Er zijn nog vragen over hoe die vzw zich verhoudt tot de Nederlandse stichting. Dat is niet zo duidelijk’, klinkt het bij Antwerps rector Herman van Goethem. ‘Eigenlijk moeten we eerst dat weten voor we weten hoe die juridische structuur bij ons kan aannemen. Maar goed, ik wacht de juridische doorlichting van de statuten af.'

Die statuten zijn openbaar. Daaruit blijkt dat de vzw een luttele twee weken voor le moment suprême werd opgericht. Opmerkelijk: Stichting Universiteit van Nederland ‘of een door deze laatste voor Vlaanderen gemachtigde organisatie’ draagt minstens de helft van de effectieve leden en de helft van de bestuurders van de vzw voor benoeming voor. Wat de juridische consequenties daarvan zijn (en dus de macht van Universiteit van Nederland), wordt nog volop onderzocht.

Organisatorische hordes

Organisatorisch zijn er dus nog wel wat hordes te nemen. Antwerpen en Hasselt wuiven deze mankementen weg als ‘louter technische kwesties’. Rector Van Goethem geeft toe dat er nog een en ander moet worden gefinaliseerd, maar ziet daar geen problemen in dankzij het wederzijds vertrouwen en de loyaliteit tussen de universiteiten.

De KU Leuven, wiens juridische dienst de zaak voor rekening van de vijf universiteiten onderzoekt, klinkt voorzichtiger. Want al kwam de vzw er nog net op tijd voor het formele akkoord; de raad van bestuur blijft een punt van discussie. ‘Met de constructie die momenteel wordt voorgesteld zijn wij het niet eens’, stelt rector Sels. Volgens dat plan zouden de rectoren toetreden tot de raad van bestuur van de vzw, waarbij Universiteit van Nederland altijd de meerderheid behoudt. ‘We zouden dan mee verantwoordelijk zijn voor al wat goed loopt, maar ook voor al wat fout loopt’, hekelt hij. De consensus bij de universiteiten ligt bij een - minder riskant - samenwerkingsakkoord met de vzw.

Voorzitter Johnny Quidé lijkt flexibel ten opzichte van de eisen van de universiteiten. ‘We zijn bereid om heel veel compromissen te maken als we daarmee ons doel kunnen bereiken’, klinkt het. Ook voegt hij toe dat de universiteiten sowieso hun stempel inhoudelijk kunnen drukken via vertegenwoordiging in de raad van advies en de redactieraad. Bij moment van verschijning laat Sels weten dat hij na de persconferentie een samenwerkingsakkoord heeft onderhandeld met de vzw.

Verkleutering

Wat de inhoud betreft, wordt er nog naar een evenwicht gezocht. Luc De Schepper, rector van de UHasselt, prees op de persconferentie het project om STEM-opleidingen (Science, Technology, Engineering, Mathematics, red.) populairder te maken. Van Goethem, historicus, is het daar niet volledig mee eens. ‘Dit project moet er ook zijn voor communicatie van humane wetenschappen. Daar zijn evengoed belangrijke vragen aan de orde.’

Een ander moeilijk evenwicht is dat van het doelpubliek. Bellinga prijst dat de Universiteit van Nederland nu zowel studenten als hoogbejaarden bereikt. ‘Wij doen niet aan vakjargon. De filmpjes zijn zo gemaakt dat ze door iedereen te volgen zijn zonder voorkennis’, maakt hij zich sterk. Sels wijst wel op een aandachtspunt. ‘We moeten goed bewaken dat het niet leidt tot oververeenvoudiging of verkleutering van wetenschap. Dat riskeer je als je heel complexe materie makkelijk gaat voorstellen. Elke medaille heeft zijn keerzijde.’

Een lange weg

Het project lag al even op tafel, maar er kwam weinig schot in de zaak door interuniversitaire concurrentie. In april van dit jaar, in volle rectorverkiezingstijd, berichtte Veto over de vermeende arrogantie van de KU Leuven. Binnen de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), waarin de vijf rectoren zetelen, werd de KU Leuven van superioriteitsgevoel beticht.

Een voorbeeld dat verschillende leden toen aanhaalden, was de positie die de Leuvense universiteit (en meer bepaald voormalig rector Rik Torfs) nam ten aanzien van Universiteit van Vlaanderen. Bronnen meldden dat het dossier slecht ineen zat toen het initieel werd voorgesteld op de VLIR. Leuven heeft toen het voortouw genomen in de discussie en het dossier afgeschoten. Er kwam geen samenwerking tot stand - tot de andere universiteiten later merkten dat de KU Leuven ondertussen zélf onderhandelingen had lopen met de VRT.

Ommekeer met Sels

Torfs’ houding in het dossier kan niet in groter contrast staan met die van kersvers rector Sels. Zijn verkiezing in mei deblokkeerde de situatie. Er werd opnieuw leven geblazen in het project. Dat gebeurde wel met de vijf uniefs samen, zij het niet via de VLIR. Een gemiste kans, volgens Van Goethem. ‘Er zijn veel fouten gemaakt in de communicatie door de organisatie van Universiteit van Vlaanderen, dat is heel duidelijk’, stelt de rector. ‘Maar dit is ook een duidelijke illustratie dat het project makkelijker was verlopen indien het op de VLIR had gezeten. Zo was het besluitvormingsproces van onze kant tenminste vlotter verlopen.’

‘We zitten nu met Luc Sels in een setting waarin we goed kunnen samenwerken en waarin men naar elkaar luistert.’ Dat beaamt De Schepper. ‘Ook in andere dossiers heeft Sels onmiddellijk laten verstaan dat hij de kaart wil trekken van interuniversitaire samenwerking. Bovendien voegt hij daad bij woord’, klinkt het bij de Hasseltse rector, die vaak in de clinch lag met Torfs.

Sels zelf spreekt van een ‘hartelijke en goede samenwerking’. Toch lijkt Leuven - als vanouds - de grote voortrekker van het project. ‘KU Leuven voert momenteel het woord namens de vijf universiteiten samen. Ik treed in de huidige discussie op als spokesman’, aldus de Leuvense rector wanneer hij de keuze om niet toe te treden tot de vzw verduidelijkt. Arrogantie? Helemaal niet, volgens De Schepper. ‘De KU Leuven heeft een voortrekkersrol. Dat verwacht je ook van een grote universiteit, maar op een positieve manier.’

Het is te vroeg om te spreken van een voorbode voor de interuniversitaire samenwerking. Door haar historie is Universiteit van Vlaanderen verheven tot een symbooldossier. Strategisch gezien loont een open en meewerkende KU Leuven in dit dossier het meest. Overigens betalen alle universiteiten evenveel voor het project: zowel de Leuvense alma mater als het kleine broertje in Hasselt tellen jaarlijks 30.000 euro neer. Sels noemt het project dan ook slechts ‘een extraatje’. Het Leuvens rectoraat broedt immers op nieuwe en grotere initiatieven op vlak van wetenschapscommunicatie.

De universiteiten in het project evenwaardig betrekken, ligt duidelijk gevoelig. Zo werd er op de persconferentie goed op gelet dat alle universiteiten steeds ‘in alfabetische volgorde’ genoemd werden. Al ging dat soms mis, merkte Luc Sels op. ‘Ik hoopte dat niemand het zou merken’, probeerde de organisator nog. ‘Tja,’ was het laconieke antwoord van de rector, ‘we zijn niet voor niets KU Leuven.’