Studenten spelen 40.000 lesopnames af per dag

Toen midden maart 2020 de eerste lockdown werd afgekondigd omwille van de covid­pandemie moest al het onderwijs plots online plaatsvinden. 'Alle beschikbare beleidsmiddelen zijn toen naar de aanpak van covid gegaan en we hebben de KU Leuven in sneltempo klaargemaakt voor digitaal onderwijs', blikt Tine Baelmans terug, vicerector Onderwijsbeleid van de KU Leuven. Alle aula's werden uitgerust met opnameapparatuur en de docenten kregen via verschillende kanalen een vormings­aanbod rond digitale vaardigheden. 

Covid gaf zo een ongekende boost aan de digitalisering van het onderwijs. 'Zonder de pandemie hadden we vandaag wellicht niet zo ver gestaan op dat vlak', zegt Baelmans. 'Vooraleer je de hele universiteit daarin meekrijgt, zou dat vele jaren in beslag genomen hebben. Maar nu moest het wel, anders waren er geen lessen.' 

Vijf jaar later is het maken van lesopnames niet langer verplicht, maar KU Leuven moedigt het wel sterk aan om het onderwijs toegankelijk te houden voor een zo groot mogelijke groep studenten. Die maken er dan ook massaal gebruik van: dagelijks wordt tussen de 30.000 en 40.000 keer een video opgestart door studenten. Dat is tien keer meer dan voor covid, tijdens covid was dat nog eens dubbel zo veel. 

Schakelen en improviseren 

Ons hoger onderwijs was anno 2020 niet klaar om massaal over te schakelen op digitaal onderwijs. Daardoor was de schok van covid ook veel groter, zegt onderwijs­expert Dirk Van Damme: 'In essentie waren we niet voorbereid. Terwijl in andere landen draaiboeken bestonden voor off campus-onderwijs, moesten wij van de ene dag op de andere schakelen en improviseren.' 

'Toen de pandemie uitbrak, stonden we pas aan het begin van het KU Leuven Learning Lab (netwerk waarin onderwijsexpertise over faculteiten en disciplines heen gebundeld wordt, red.)', zegt Baelmans. 'De eerste initiatieven richting digitaliseren waren nog maar net op grotere schaal gerealiseerd.' 

Toch had de pandemie nauwelijks een nega­tieve invloed op de leerprestaties, maakt Baelmans zich sterk. In tegendeel: de studie­voortgang ging er tijdens en na covid voor het eerst sinds 2004 op vooruit. 'Daar zal voor de periode na covid vooral de mijlpaal een invloed hebben', zegt Baelmans. 'Maar het toont wel aan dat het narratief van "een verloren generatie" niet klopt. Ook tijdens covid hebben we de onderwijskwaliteit kunnen garanderen.' 

Pedagoog Pedro De Bruyckere bevestigt: 'Tijdens de eerste golf nam de leerachter­stand het hardst toe. Dat is logisch: niemand was voorbereid op een schok van die omvang. Maar daarna bleef de leerachter­stand min of meer constant.' 

Lage aanwezigheid 

De aanwezigheid in de aula kreeg wél een klap tijdens covid. Een die nog steeds nazindert in de vorm van soms zeer lage aanwezigheidspercentages tijdens de les. 'De uitdaging waar veel docenten nu voor staan, is om studenten weer naar de campus te krijgen', zegt Baelmans. 'Het contact tussen docent en student is namelijk enorm belang­rijk voor het leerproces. Zowel voor de studenten als voor de lesgevers is de aula de plek waar je voelt of iedereen mee is met de leerstof en gemakkelijker in interactie treedt met elkaar.' 

'Uit de digimonitor blijkt dat achttienjarigen liever geen afstandsonderwijs hebben. Pas wanneer die studenten ouder worden, verkiezen ze online lessen', zegt De Bruy­ckere. 'Het is dubbel: studenten willen wel naar de les, maar ze vinden het praktisch om lessen achteraf te bekijken.' 

Maar om weer meer studenten naar de aula te lokken, moeten die fysieke lessen misschien wel anders ingevuld worden. Zo pleit De Bruyckere voor het slimmer inzetten van de fysieke contactmomenten. 'Voor experimenten en debatten is interactie nodig, maar voorbereiding en herhaling van leerstof kan perfect online gebeuren met behulp van algoritmes.' 

Ook professor computerwetenschappen Philip Dutré (KU Leuven) ziet daar kansen: 'Door met kleinere groepen te werken, die minder vaak een contactmoment hebben, zouden die wel waardevoller kunnen worden. Met meer interactieve discussie en individuelere begeleiding zodat de meer­waarde ook voor de studenten duidelijk is.' 

Het relatief hoge aantal studenten per staflid – tot vier keer meer dan in de buurlanden – maakt zo'n interactieve lessen met grote groepen vandaag erg moeilijk. Technologie zou daarin te hulp kunnen schieten, maar dan moet het op een andere manier gebruikt worden dan vandaag het geval is. 

'Gewoon lesopnames ter beschikking stellen en that's it, is te gemakkelijk', zegt Dutré. 'Dat is niet waar goed universitair onderwijs voor mij over gaat. We moeten het debat over wat hybride lesgeven kan zijn veel meer opentrekken, en nadenken over hoe digitaal onderwijs de lespraktijk kan versterken.' 

'Wanneer studenten eerst een fysieke les krijgen en daarna de video's kunnen raad­plegen, scoren ze beter', bevestigt De Bruy­ckere. 'Maar studenten die dan enkel naar de video's kijken doen het net minder goed.' 

Brede uitrol 

Maar het hoger onderwijs heeft nog steeds af te rekenen met een achterstand op het vlak van digitalisering uit het verleden. Voor 2020 beperkten de inspanningen zich immers nog tot werkgroepen en enkele pilootprojecten, weet Dutré. 'Dat terwijl het aan de grote Amerikaanse universiteiten al sinds circa 2013 meer en meer de norm werd om lessen op te nemen en online beschik­baar te stellen voor het brede publiek, als maatschappelijke dienst', zegt hij. 

In de jaren voor covid was er in Vlaanderen daarentegen nog volop discussie over de vorm die de digitaliseringsinspanningen van de universiteit moesten aannemen. 'Er moest gekozen worden tussen een brede uitrol met basisapparatuur in iedere aula, of state-of-the-art-technologie in een beperkt aantal leslokalen', zegt Dutré. 

Door de covidpandemie werd de universiteit gedwongen om voor de brede uitrol te gaan. Dat was de juiste keuze op de lange termijn, meent hij: 'Om echt sprongen voorwaarts te maken met technologie moet je altijd voor de brede uitrol kiezen. Hoe meer mensen er gebruik van kunnen maken, hoe groter de impact en hoe sneller andere evoluties zullen volgen.' 

Toch is er ook een tegenbeweging, merkt De Bruyckere op. 'Ouders, politici en journa­listen maken zich steeds meer zorgen over de negatieve effecten van digitalisering, zoals de impact op het mentaal welzijn.' 

Avant-garde 

Nu de infrastructuur er is en de meeste docenten ook over de nodige vaardigheden beschikken om digitaal onderwijs aan te bieden kan er nagedacht worden over hoe dat er moet uitzien. 'Naast vaardigheden en infrastructuur is usage het derde niveau waarop de digitale transformatie zich moet voltrekken', zegt Van Damme. 'Tot nu toe werd dat bij ons vrij oppervlakkig bekeken. Als tool om hier en daar wat te optima­liseren, maar zonder dat we het volle potentieel ervan benutten.' 

Daarvoor moet heel het leerproces herdacht worden, wat tijd en moeite kost. 'Toch is het nodig. We mogen niet blijven steken in het gebruik van dezelfde lineaire cursussen, maar dan digitaal', zegt Van Damme. 'Er is een fundamenteel redesign nodig om multimediale cursussen echt tot een meerwaarde te maken voor studenten.' 

De KU Leuven rekent daarvoor op het KU Leuven Learning Lab. Dat heeft naast het bundelen van expertise ook de taak om die tot bij de docenten te brengen. 'Daardoor zijn het niet enkel de "avant-garde"-professoren die zich bezighouden met hybride lesgeven', zegt Dutré. 'Het zorgt ervoor dat ook de grote middengroep kan meegetrokken worden in het verhaal.' 

'De KU Leuven staat wat dat betreft het verst', zegt Van Damme. 'Maar de inspan­ningen die er gebeuren moeten nu door­getrokken worden. Om echt waardevol digitaal onderwijs aan te bieden moet je ook het curriculum ingrijpend veranderen.'

ANALYSE VIJF JAAR NA DE PANDEMIE

Hoe de pandemie men­taal welzijn defi­ni­tief op de kaart zette: 'Een gigantisch sociaal experiment'