Achterhaald beleid en ongegrond optim­isme drijven Britse univer­si­teiten naar de afgrond

Het Office for Students, de Engelse waakhond voor het hoger onderwijs, voorspelt dat in het academiejaar 2025-2026 tot 72 procent van de Britse universiteiten in het rood zal gaan. Dalende aantallen internationale studenten, en daarmee afnemende inschrijvingsgelden, worden aangewezen als de grote boosdoener. 

In de nasleep van de COVID-crisis kon het land met een voorsprong op andere Engelstalige landen de deuren van zijn prestigieuze hoger onderwijs opnieuw openen voor de hele wereld. Bovendien maakte de regering een Brits diploma extra aantrekkelijk met nieuwe visa-maatregelen. 

In een ongeziene samenloop van omstandigheden ontving het Verenigd Koninkrijk in 2022-2023 haast twee keer zo veel internationale studenten als vijf jaar eerder, met aan sommige universiteiten een vervijfvoudiging. Om de inkomsten van inschrijvingsgelden van binnenlandse studenten, waar de overheid in 2014 een bovengrens voor bepaalde, aan te vullen, vulden veel universiteiten hun begroting te optimistisch aan met bijdragen van buitenlandse studenten. 

Nu de tijdelijke opstoot voorbij is, zien grote en kleine universiteiten zwarte sneeuw. In november dreigde de Universiteit van Reading haar departement Chemie te moeten sluiten en de Universiteit van Cardiff overweegt vierhonderd banen te schrappen en met doorgedreven fusies talloze studierichtingen te laten verdwijnen. In heel het land staan naar schatting tienduizend banen op de helling. In hoeverre de overheid de schade zal kunnen beperken is vooralsnog onduidelijk. 

Inflatie

In 2014 werd het inschrijvingsgeld voor Britse studenten bevroren, op negenduizend pond. Daar ligt volgens Andrew McGettigan, schrijver van The Great University Gamble: money, markets and the future of higher education en expert universiteitsfinanciering, de oorzaak van de financiële problematiek die Britse universiteiten teistert. 

'In 2017 was er een kleine toename van tweehonderdvijftig pond. In september zal dat opnieuw gebeuren', aldus McGettigan. 'Maar wat in 2012 een goede som geld was, is intussen volledig geërodeerd door inflatie.'

McGettigan heeft gelijk, negenduizend pond in 2012 is vandaag minder dan zevenduizend pond waard. 'Het kost voor universiteiten meer om binnenlandse studenten op te leiden dan wat hun inschrijvingsgeld aan inkomsten binnenbrengt. Universiteiten verliezen de recente jaren geld aan lesgeven en onderzoek, hun twee kernactiviteiten', aldus McGettigan.

Optimism bias

De jaren na de coronapandemie en -lockdown waren gouden tijden voor veel Britse universiteiten, aangezien Britse onderwijsinstellingen de deuren vroeger open gooiden dan hun Angelsaksische tegenhangers in Noord-Amerika of Australië, en de drang om de wijde wereld in te trekken bij buitenlandse studenten groot was. 

'Britse universiteiten spendeerden geld alsof er geen morgen was', zegt Vincenzo Raimo, voormalig internationaal directeur bij de Universiteit van Nottingham en voormalig vice-rector global engagement bij de Universiteit van Reading.

Waar de inschrijvingsgelden van binnenlandse studenten afgetopt werden op negenduizend pond, kunnen universiteiten het inschrijvingsgeld voor postgraduate studenten immers zo hoog leggen als ze willen. 'En al zeker voor buitenlandse postgraduaten. Universiteiten zetten dus al tien jaar volop in op het aantrekken van zo veel mogelijk internationals', vertelt McGettigan.

De extreme groei in internationale studentenaantallen en de exponentiële toename van inkomsten na corona waren echter niet van lange duur. Veel universiteiten werden getroffen door een onverwachte en sterke daling, aangezien ze erop rekenden dat de positieve trend zou aanhouden.

'Universiteiten zien de wereld met een optimism bias, daardoor maken ze veel te optimistische plannen', aldus Raimo. 'Zo geven ze geld uit dat ze verwachten te zullen krijgen, en wanneer ze hun doelen dan niet halen, hebben ze te maken met een financieringstekort.'

Instabiele politiek

Het volatiele karakter van de inkomende studentenmobiliteit is niet toevallig, en wordt mede bepaald door de instabiliteit die de Britse politiek de afgelopen jaren kenmerkte. 'Als tegengewicht voor de verloren Europese studenten na de Brexit, implementeerde Boris Johnson (Conservatives) voordelige visa-maatregelen voor andere internationals', aldus Raimo.

Voordien konden internationale doctoraatsstudenten zogenaamde dependants, meestal familie, meenemen naar het Verenigd Koninkrijk — voortaan konden alle internationale studenten dit doen. Enkele jaren later werd deze maatregel opnieuw ingetrokken, in het licht van een opgedreven anti-immigratieretoriek doorheen het Verenigd Koninkrijk.

'Er waren een aantal factoren die Britse universiteiten aantrekkelijker maakten na de pandemie, en de visa-maatregelen maakten daar deel van uit', blikt Raimo terug. 'Vanaf het moment dat dat beleid werd ingetrokken, werd het Verenigd Koninkrijk minder aantrekkelijk.'

Geen zicht op verandering

Deze zomer doorbrak Keir Starmer (Labour) de vijftien jaar lange heerschappij van de Conservatieve partij met een klinkende verkiezingsoverwinning, en werd hij premier van het Verenigd Koninkrijk. Dat deed hij echter niet met grote beloftes aan de universiteiten. McGettigan legt uit: 'Het verhogen van het inschrijvingsgeld voor binnenlandse studenten tot 9500 pond wordt volledig teniet gedaan door nieuwe belastingen die Labour heeft geïntroduceerd.'

Een significantere stijging van de studiegelden blijft waarschijnlijk uit, aldus McGettigan: 'In 2010 deed de regering dat al eens (de coalitieregering tussen de Conservatives en Liberal Democrats, red.), dat was toen gigantisch omstreden. Sindsdien heeft geen enkele regering de inschrijvingskosten merkbaar willen of durven verhogen.' Ook het visumbeleid van Johnson zal niet teruggedraaid worden, liet de minister van Onderwijs reeds weten in een interview.

Dat universiteiten dan kijken naar internationale studenten als belangrijkste inkomstenbron, verbaast hem niet: 'Als de regering niet bereid is om opleidingen of onderzoek voldoende te financieren, zien universiteiten internationale studenten als de oplossing. Nu de toevoer van internationale studenten verstoord is, vervalt heel het systeem in chaos.'

Marktfilosofie leidt tot marktexit

De onderfinanciering van het hoger onderwijs is volgens McGettigan een structureel probleem: 'We spreken al dertig, veertig jaar van een privatiseringstrend. Het idee achter veel van de hervormingen die tien à vijftien jaar geleden zijn doorgevoerd, was dan ook het verwijderen van politici van het hoger onderwijs. De rol van de overheid werd beperkt tot het verlenen van leningen aan studenten, en de rest werd aan de marktwerking overgelaten.'

'Iedereen was het eens met het idee dat universiteiten onafhankelijke, autonome instituten moesten zijn, zonder politieke inmenging', aldus McGettigan. 'Zo konden de Britse top-universiteiten ook écht concurreren op de wereldmarkt met hun Amerikaanse evenknieën. Intussen zitten we op een punt waar blijkt dat deze aanpak niet werkt, en het zal gigantisch veel middelen zal kosten aan de overheid om dit op te lossen.'

Janet Ilieva, oprichter en directeur van Education Insight, een onderzoeksadviesbureau gespecialiseerd in internationaal hoger onderwijs, is het daarmee roerend eens: 'Universiteiten zijn providers, er is dus onlosmakelijk een commercieel element aan verbonden. Door de regering worden ze gedwongen om zich te gedragen als commerciële entiteiten, maar de marktprijs wordt niet bepaald door de markt. De marktprijs wordt bepaald door de regering.'

Deze contradictie veroorzaakt een financieel onhoudbare situatie, aldus Ilieva: 'Zolang het inschrijvingsgeld kunstmatig laag wordt gehouden, zullen universiteiten verlies blijven maken. Als je de marktlogica doortrekt, betekent dat een marktexit' — sluitende universiteiten dus.

Veranderende wereld

Britse politici en universiteitsbesturen zijn lang niet de enigen die internationale studentenmobiliteit sturen. 'Het is een kwestie van push- en pullfactoren', legt Ilieva uit. Respectievelijk de binnenlandse situatie van studenten, zoals een gebrek aan kwaliteitsvol onderwijs, en de situatie in het beoogde gastland, zoals het aanbieden van richtingen die nergens anders te vinden zijn.

'De sterkte van die factoren neemt de laatste jaren alleen maar af', aldus Ilieva. 'Landen over heel de wereld verbeteren de kwaliteit van hun onderwijs en niet-Westerse universiteiten maken hun entree op de rankings.' 

Ilieva ziet nog een interessante ontwikkeling. Ondanks het feit dat de internationale studentenmobiliteit wereldwijd jaar na jaar blijft toenemen — met uitzondering van de coronapandemie — verkleint de proportie studenten die voor Engelstalige landen kiest. 'Studenten gaan meer en meer dichter bij huis studeren, zo ontstaan er nieuwe studentenhubs. Chinese studenten kiezen bijvoorbeeld steeds vaker voor Hong Kong, Maleisië of Zuid-Korea, en Turkije staat intussen in de top tien bestemmingen voor internationale studenten.'

Dat wil niet zeggen dat studenten helemaal niet meer voor Britse universiteiten kiezen, zij het niet op Britse bodem. 'Verschillende Britse universiteiten hebben campussen in andere landen, in China bijvoorbeeld', vertelt Ilieva. 'Dat fenomeen is de laatste jaren sterk aan het groeien.'

'We hebben al lang bestaande overzeese campussen in Maleisië en Zuid-Afrika', vertelt Dr. Caroline Baylon, vice-rector Internationaal Beleid van de universiteit van Reading, in een reactie aan Veto. 'Transnationaal onderwijs, ook op overzeese campussen, is een steeds belangrijkere manier voor mondiale universiteiten om de uitbreiding van hoger onderwijs te ondersteunen in delen van de wereld waar een sterke vraag is naar groei.'

Ook McGettigan ziet uitdagingen voor Britse universiteiten in een veranderende wereld. 'Sommige mensen zeggen: "Godzijdank dat Trump president is in Amerika, nu zullen er meer studenten voor het Verenigd Koninkrijk kiezen". Maar dat is niet wat we zien, Nigeriaanse en Chinese studenten (twee nationaliteiten die traditioneel vaak voor Britse onderwijsinstellingen kiezen, red.) kiezen nu sneller voor Canada en Australië.'

Geen prioriteit

Volgens McGettigan is de oplossing voor het probleem simpel: 'Universiteiten hebben meer publieke financiering nodig. Studentenleningen en andere oplapmaatregelen kunnen helpen, maar universiteiten hebben een stabiel inkomen nodig. Dat hebben ze nu niet.'

'Ik maak me zorgen dat dit het nieuwe normaal is.' McGettigan is weinig optimistisch over de toekomst van de Britse universiteiten. 'Ik zie geen tekenen dat de regering serieuze hervormingen zal aankondigen. Ik wil niet overdrijven, maar momenteel zijn er enkel in Engeland al een vijftal universiteiten waarvan het onzeker is of ze volgend jaar zullen kunnen openen.'

Hoger onderwijs speelt geen grote rol in het Britse algemeen bewustzijn. 'Ik zie het niet meteen gebeuren dat deze regering de universiteiten meer geld zal geven', aldus Raimo. 'Het is niet dat universiteiten onpopulair zijn, ze zijn gewoon geen prioriteit voor de Britse belastingbetaler. En dat is niet eens zo verbazend, onze universiteiten bestaan uit prachtige gebouwen met groene campussen, ze zien er niet uit alsof ze in nood zijn.'

'De Britse universiteiten zijn in een perfecte storm beland. Brexit, de coronapandemie, aanzienlijke financiële tekorten, …' somt Ilieva op. 'De druk komt van alle kanten.'

Dr. Baylon van de universiteit van Reading ziet geen baat in pessimisme in haar communicatie: 'We bestaan als universiteit al 99 jaar en hebben ons in die periode succesvol aangepast aan veel verschillende lokale, nationale en internationale omstandigheden.'