Verbreedt het Verenigd Koninkrijk zijn acade­mische Horizon? 'Acade­mische samenwerking is per definitie internationaal'

Tot wanhoop van veel Britse en Europese academici stapte het Verenigd Koninkrijk begin 2020 uit onder meer Erasmus+ en Horizon Europe – respectievelijk het uitwisselings- en onderzoeksprogramma van de Unie – een rechtstreeks gevolg van de Brexit. 

Nog in datzelfde jaar begonnen er opnieuw gesprekken om het Verenigd Koninkrijk terug te laten toetreden tot Horizon Europe, wat begin dit jaar dan ook gebeurde. Voor het Erasmus-programma is er minder perspectief.

Studentenmobiliteit op en neer

Thomas Daniëls, beleidsadviseur voor Internationale Betrekkingen aan de KU Leuven, benadrukt het verschil tussen studentenmobiliteit of -uitwisseling enerzijds en studenten die naar het Verenigd Koninkrijk gaan om daar hun diploma te halen anderzijds. Die laatste groep verblijft gedurende een hele opleiding in het Verenigd Koninkrijk. 

Uitwisselingsstudenten blijven daarentegen ingeschreven aan de universiteit van herkomst en verblijven voor een korte termijn in het gastland. Studentenuitwisseling is in principe wederkerig en wordt geregeld via Erasmus+.

Het is dan ook deze mobiliteit die aanvankelijk een stevige klap kreeg. Waar de studenten uit het Verenigd Koninkrijk aanvankelijk met ongeveer veertig mensen naar de KU Leuven kwamen, viel hun aantal terug naar slechts veertien in academiejaar 2020-2021. KU Leuven-studenten die naar het Verenigd Koninkrijk gingen deden dat eerst nog met een honderdtal, in 2020-2021 waren dit er nog maar 78.

Ondertussen stabiliseerden de aantallen opnieuw naar het niveau voordat de Brexit van kracht ging. Britse uitwisselingsstudenten zijn nu zelfs talrijker vertegenwoordigd aan de KU Leuven dan voordien.

Alan Turing

Het eerste jaar na de Brexit werd Erasmus+ nog even doorgezet, om een zekere continuïteit te verzekeren voor studenten die toen nog in een uitwisselingsprogramma zaten. In 2021 lanceerde het Britse Ministerie van Onderwijs het Turing Programme – vernoemd naar de befaamde Engelse wiskundige Alan Turing – ter vervanging van het Erasmusprogramma.

Dat nieuwe programma voorziet Britse studenten van financiering voor hun buitenlandse studies. Waar het Turing Programme de mobiliteitscijfers wist te stabiliseren, laat het echter steken vallen op het vlak van uniformiteit.

Wales werkte immers al met een eigen programma, en ook in Schotland en Noord-Ierland waren er al eigen initiatieven rond internationale uitwisselingsprogramma’s. Vele universiteiten volgen hun voorbeeld. 'Het is bijna afhankelijk van instituut tot instituut hoe ze hier met het post-Brexit verhaal omgaan', aldus Daniëls.

De volle pot

De Brexit begint pas echt te steken voor EU-studenten die hun volledige opleiding willen voltooien aan een Britse universiteit. Waar die voordien nog zo'n 11.000 euro per jaar betaalden, evenveel als Britse studenten, betalen ze nu de volle pot. Dat loopt al snel op tot 35.000 euro per jaar. Voor sommige opleidingen liggen die prijzen nog hoger. Om nog maar te zwijgen over de leef- en woonkosten in steden als Cambridge, Oxford of Londen.

Die kosten, gecombineerd met allerlei administratieve hordes, maken dat de aanvragen voor studentenvisa zwaar in aantallen hebben ingeboet. Zo blijkt dat de influx van studenten uit sommige Oost-Europese landen nog maar tien procent bedraagt van de vroegere aantallen.

De Times Higher Education maakt gewag van een ander pervers effect. De cijfers tonen aan dat de sterke terugval van EU-studentenaantallen in universiteiten in het Verenigd Koninkrijk maken dat die alsmaar 'Britser' worden. Dat brengt zorgen over de diversiteit van Britse onderwijsinstellingen met zich mee.

'Ook voor studenten die stage willen lopen in het Verenigd Koninkrijk zijn de zaken er niet gemakkelijker op geworden', laat Bert Willems, coördinator Studiegelden en Mobiliteit, weten. Stages bij niet-onderwijsinstellingen zijn administratief veel moeilijker geworden, wat tot een verlies aan stageplaatsen leidde in het Verenigd Koninkrijk. Dat blijkt ook uit de cijfers. Zo lagen de uitgaande stages van KU Leuven naar het Verenigd Koninkrijk vorig academiejaar een derde lager dan in 2018-2019.

Fluctuerende prioriteiten

In 2019 lanceerde de Europese Commissie het concept van de European Universities Alliances. Dat framework promoot verregaande samenwerking tussen Europese universiteiten en kan op substantiële financiering vanuit Erasmus+ rekenen. De KU Leuven was een van de eerste universiteiten om mee op deze kar te springen, en bundelde de krachten samen met ondertussen tien andere universiteiten in University Alliance Una Europa.

De University of Edinburgh is een van de elf Una Europa-partners en daarmee een van de weinige Britse universiteiten die besloot om zich aan te sluiten bij een alliantie. 

Caressa Cornelis, beleidsadviseur aan de KU Leuven, vertelt hoe de Brexit een impact had op de Britse deelname aan dat initiatief: 'Onzekerheden tijdens de onderhandelingen zorgden ervoor dat slechts een beperkt aantal Britse universiteiten vanaf het begin deel uitmaakte van een European University Alliance. Er leek vanuit de Britse overheid aanvankelijk meestal wel politieke wil te zijn voor associatie met Horizon Europe. Onder Boris Johnson was Erasmus dan helaas weer geen prioriteit.'

Braindrain

Sinds 1 januari 2024 doet het Verenigd Koninkrijk weer mee met Horizon Europe, het wetenschappelijk onderzoeksprogramma van de EU. De drie jaren van afwezigheid hebben hun tol geëist op Britse onderzoekers. Vooral jonge onderzoekers werden in hun groei gefnuikt. Het uitbouwen van netwerken en contacten is immers een grote troef van Horizon Europe.

Ook in hun financiering kregen deze beginnende onderzoekers klappen. Elk jaar deelt de European Research Council haar felbegeerde early-career grants uit. Dat zijn omvangrijke beurzen voor individuele onderzoekers. Waar het Verenigd Koninkrijk in 2022 op Duitsland na het meeste beurzen toegekend kreeg, halveerde het aantal toekenningen in het daaropvolgende jaar.

Daniëls maakt gewag van een ware braindrain: 'Heel wat veelbelovende onderzoekers zijn vertrokken uit het Verenigd Koninkrijk samen met hun beursgeld. Op het einde van de dag werkten ze in een maatschappij die EU-onderzoekers niet meer wil.' Die omslag was en is voor velen een factor om het Verenigd Koninkrijk te verlaten.

Licht aan de Horizon?

Ondanks dat alles zijn er ook lichtpuntjes voor het hoger onderwijs in het Verenigd Koninkrijk. In 2025 stopt de Britse overheid met de subsidiëring van het Turing Programme. Volgens zowel Daniëls als Cornelis opent dat de mogelijkheid om een herintreding in het Erasmusprogramma opnieuw op de politieke agenda te plaatsen.

Ook An Jansen, hoofd Internationale Fondsen van de KU Leuven, ziet de toekomst positief: 'Nu het Verenigd Koninkrijk opnieuw deel uitmaakt van Horizon Europe verwachten we dat het aantal samenwerkingen snel zal stijgen', maakt ze zich sterk.

Britse onderwijsinstellingen pleiten al langer voor een intensievere samenwerking met de EU. Voor Europese universiteiten waait de wind opnieuw uit dezelfde hoek. 'Academische samenwerking is per definitie internationaal', zegt Cornelis, 'Britse en Europese universiteiten zullen er alles aan doen om de schadelijke gevolgen van de Brexit tot een minimum te beperken. Binnen die samenwerkingen zie je dat iedereen voor hetzelfde pleit.'