Pornografie: een job als een ander?

Selfmade pornografie zit in de lift. Steeds meer mensen ruilen de 'klassieke' pornografische beelden op sites als PornHub in voor meer 'amateuristische' varianten. Die zijn onder andere te vinden op platformen als OnlyFans en Patreon. Geen onpersoonlijke studio’s of bekende pornosterren, maar gewone mensen die hun camera vastpakken en je de intiemste hoeken van de kamer laten zien.

Voor sommigen is die amateurpornografie louter een hobby, voor anderen een vorm van digitaal sekswerk. Een ding is zeker: de digitale platformen profiteren van de democratisering van het naakte lichaam.

De pornoficatie van OnlyFans

Leon Janssens doet sinds 2019 onderzoek naar pornografie uit de 19de eeuw, als aspirant van Fonds Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen (FWO). Hij legt uit dat een definitie van pornografie lang niet zo eenduidig is: 'De betekenis van de term is de laatste 150 jaar sterk veranderd. Ze deed oorspronkelijk haar intrede in het Frankrijk van de 19de eeuw en duidde in die tijd op de daad van het schrijven over prostitutie.'

Janssens zegt dat pornografie later, rond 1880, verwees naar alle seksueel geladen media: 'Die betekenis is blijven hangen gedurende de 20ste eeuw. Tijdens die eeuw kwam de link met masturbatie duidelijker naar voren.'

Pornografie is dus niet enkel seksueel expliciet, maar vooral seksueel opwindend. De focus ligt meer op de kijker dan op de maker. Dat verliep anders bij Tom*, voormalig content creator op OnlyFans. Hij vond het aanvankelijk zelf opwindend om insinuerende beelden te delen: 'Ik gebruikte eerst mijn Twitteraccount en genoot daar wel van.'

Pornografisch lidmaatschap

Tom* zou zichzelf niet als sekswerker beschrijven, omdat hij nooit heel doordacht bezig was met zijn foto's en video's: 'Het is een beetje te vergelijken met moderne influencers. Als je fulltime bezig bent met de kwaliteit en frequentie kan ik me voorstellen dat je daarmee je brood kan verdienen.'

OnlyFans en Patreon zijn in de eerste plaats platformen waarop artiesten uit elke mogelijke sector terecht kunnen om een centje bij te verdienen door hun werk achter een betaalmuur te zetten. Het lidmaatschapsmodel waarbij bezoekers zich kunnen abonneren op hun favoriete artiesten zorgt er voor dat die vaste inkomsten krijgen. Beide platformen zijn dus niet gecreëerd met de intentie enkel pornografische content te promoten.

Toch is de associatie met pornografie aanwezig, vooral bij OnlyFans. Dat is deels een gevolg van de aanhoudende pandemie: sekswerkers die plots zonder werk vielen, werden actieve content creators. Daarnaast is het makkelijker om intieme foto's te op de sites dan op andere 'mainstream' sociale media, aangezien er bijna geen sprake is van censuur.

Authentieke naaktheid

Volgens Janssens past de populariteit van zulke betalende platformen binnen een bredere tendens in de geschiedenis van pornografie: 'Historisch gezien denk ik dat OnlyFans en dergelijke passen binnen de pornografie als genre. Tijdens de geschiedenis is er altijd een verdere democratisering geweest.'

De continue technologische ontwikkelingen tijdens de 20ste eeuw maakten die democratisering mogelijk; eerst door de introductie van fotografie, vervolgens door dvd-recorders en vandaag met onze eigen smartphones. Zelf pornografische beelden maken is makkelijker dan ooit.

Dat persoonlijk karakter verklaart volgens Tom* het succes van amateurpornografie: 'Je krijgt een privékijk in iemands leven. Het bevat iets authentieks en persoonlijks wat je niet vindt in een pornovideo.'

Hij legt uit hoe je je fantasie de vrije loop kan laten gaan als je geen zin hebt in massa-geproduceerde porno met professionele sterren: 'Stel dat je in de trein zit en je ziet iemand die je graag naakt zou willen zien. Dat kan op zich met OnlyFans. Je betaalt ervoor en ziet dingen die niet toegankelijk zijn voor het hele internet.'

Patreon vertrekt vanuit hetzelfde concept, waarbij de interactie tussen producent en consument centraal staat. Zo krijgt Flore, die model is, soms verzoeken naar specifiek beeldmateriaal van haar abonnees. 'Er was eens iemand die meer BDSM-gerichte (Bondage en Discipline, Dominantie en Submissie, Sadisme en Masochisme, red.) inhoud wilde', vertelt ze. 'Maar ik wilde dat niet al te pornografisch doen. Daarom vroeg ik aan een kunstfotograaf uit Antwerpen om een fotoreeks met mij te maken met, onder andere, touw en handboeien.'

Flore legt uit hoe ze enerzijds haar fans het gevoel wil geven dat ze er voor hen is, en anderzijds een professionele relatie wil behouden. Omdat het gaat om mensen die haar naakt gezien hebben, en soms bepaalde verlangens naar haar toe hebben, is een gezonde afstand houden niet altijd gemakkelijk: 'Als ik me een maand wat minder voel, missen ze me of willen me in real life ontmoeten.'

Sekskunst?

Oorspronkelijk deelde Flore haar foto's op haar eigen website en op Instagram. Tijdens de lockdown merkte ze echter dat veel mensen haar werk bekeken en besloot het daarom achter een betaalmuur te zetten. 'Ik heb bewust niet gekozen voor OnlyFans, omdat dat platform meer gericht is op het pornografische aspect. Ook al doe ik soms naakt modellenwerk; dat is niet de focus. Het is wel echt artistiek.'

Net om die reden wilde OnlyFans eerder dit jaar, ondanks het grote succes, een einde maken aan de seksueel expliciete inhoud op hun website. Banken en investeerders waren immers niet opgezet met de overvloed aan beelden met naakte lichamen. Door die kwestie ga je spontaan de vraag stellen: impliceert naaktheid dan onmiddellijk dat het gaat over pornografie?

Tom* en Flore vinden de intentie achter iemands werk doorslaggevend om het onderscheid tussen esthetiek en pronografie te maken. 'Porno is minder netjes', zegt Tom*. 'Als je aan naaktheid denkt binnen de kunst dan gaat het meer om de appreciatie en normalisering van het lichaam en bepaalde delen van het lichaam aan het licht brengen. Bij porno ga je al snel inspelen op bepaalde fetishes of verlangens.'

Murielle Scherre, ontwerpster bij het Belgische lingeriemerk la fille d’O, speelt graag met naaktheid en het onthulde lichaam. Zij legt uit dat het echter niet haar ambitie is om 'verleidende' foto's te maken: 'Natuurlijk is het aantrekkelijk om naar te kijken! Maar de semiotiek van lingeriebeelden, zoals in de camera kijken met een licht open mond, is niet de vibe die ik wil nastreven. Bah, zo voorbijgestreefd.'

Toch geeft ze toe dat ze soms weinig controle heeft over hoe haar foto's gepercipieerd worden: 'Ik kan wel die ambitie hebben, maar iets dat ik niet seksueel vind, kan voor iemand anders over-the-top seksueel zijn.'

The male gaze

Wie betaalt, bepaalt. Amateuristische pornografie pleziert haar publiek door de nieuwste technologische snufjes. Je wordt beroemd als je fans geïnteresseerd blijven. Dat verplicht content creators soms om uit hun comfortzone te gaan. Flore beseft dat naaktheid snel geassocieerd wordt met seksualiteit, maar laat haar werk daar zo weinig mogelijk door beïnvloeden.

Volgens Murielle is naaktheid een moeilijk gegeven omdat er te weinig connectie is: 'Als je rondom je kijkt, zie je weinig bloot. En als we bloot zien, is het gefotoshopt. Daarom is het zo belangrijk om de lichamen te tonen zoals bij la fille d'O gebeurt, zodat je een menselijke connectie blijft behouden.'

Ook pornografie is vaak tot op een zeker niveau gemedieerd, geeft Scherre aan: 'Porno is de cinematografische vertaling van seks, maar het is niet hoe je het echt beleeft. Een van de mooie dingen aan vrijen is de intimiteit, maar het is technisch niet mogelijk om dat te filmen.'

Murielle maakte in het verleden zelf een pornografische film. De beelden uit haar project waren niet de bedoeling om geil te zijn; ze wilde experimenteren met de vraag 'Hoe beleef jij seksualiteit?'

Studenten zagen bij de opkomst van OnlyFans hoe die democratische formule een gat in de markt was, en de neoliberale economie profiteert daarvan. Zo zijn het vooral Amerikaanse mannen, al dan niet homoseksueel, die abonneren op Toms* account. Dat publiek bereik je volgens de voormalige content creator vooral door sociale media.

Flore geeft toe dat haar account op Patreon waarschijnlijk niet zo'n succes was geweest zonder haar bereik op Instagram. Zij heeft een soort van 'professionele vriendschap' met een Amerikaanse man, die haar maandelijks vijftig euro blijft storten. 'Zelfs als ik niet altijd even consistent post, blijven sommige fans mij steunen.'

*Tom is een gefingeerde naam