Na coronagolven een golf aan eetstoornissen

Dat de coronamaatregelen een impact zouden hebben op het algemene mentale welzijn, zagen we van mijlenver aankomen. In het geval van eetstoornissen verliep dat aan een versneld tempo. Veto verspreidde een online survey naar eetgedrag tijdens de eerste coronagolf. Een op de vijf studenten – van de 147 respondenten – had te maken met problematisch eetgedrag. Dat houdt veel vormen in: van binge eating over extreem diëten, lange periodes vasten, restrictief eten, laxeermiddelen innemen, tot opzettelijk overgeven en verder.

Calorieën tellen is niet de belangrijkste factor van gezond en evenwichtig eetgedrag. An Vandeputte, psycholoog en eetexpert, legt uit dat de belangrijkste eetvaardigheden de vier G's zijn: Gevarieerd, Genoeg, Gestructureerd en Gezellig. 'Als een of meerdere van deze eetcompetenties verstoord raakt, dan spreekt men van een verstoorde relatie met eten of een eetprobleem.'

Er is sprake van een stoornis wanneer het eetprobleem meerdere domeinen van iemands leven beïnvloedt, vertelt Vandeputte. Met gewicht heeft het dus weinig te maken. Omgekeerd geldt hetzelfde: volgens Elske Vrieze, psychiater in het UPC KU Leuven, kunnen psychische klachten zoals eenzaamheid en depressiegevoelens ook aanleiding geven tot verstoord eetgedrag. 'Dat is dan een manier om minder verdriet te voelen of afgeleid te zijn.'

Geniepig gedrag

De dagelijkse structuur die tijdens de coronaperiode wegviel, maakte dat 18% van de jongeren risico opliep om een eetstoornis te ontwikkelen, legt Vandeputte uit. Daarvoor was dat 'slechts' zeven procent. Vrieze beaamt dat: 'Er is ook het feit dat je zo geïsoleerd leeft. Daar maakt een eetstoornis makkelijk gebruik van, want het wordt gemakkelijker om in het geniep meer te sporten en minder te eten.'

Drie studenten vertellen aan Veto hun ervaring. Voor Boudewijn* werd een dagelijkse wandeling zijn 'heilige oplossing' om met de eenzaamheid en immobiliteit van de lockdown om te gaan. Hij ging dan telkens naar het weitje achter zijn huis en gaf daar over. 'Ik kwam daar gemakkelijk mee weg, want ik ben een kerel en mensen denken dat dat niet gebeurt bij jongens', getuigt hij.

Boudewijns eetgedrag is sterk gelinkt aan zijn humeur, zegt hij. 'Eigenlijk is het een vorm van zelfverwonding, omdat je jezelf iets ontneemt of iets ongezonds doet. Afzondering is een stille moordenaar.'

Ook voor Oona* was corona de boosdoener: 'Voor mij was er niets meer in mijn leven, alles was monotoon, ook eten werd monotoon. Toen kreeg ik echt een afkeer van sommige producten. Het is uit noodzaak dat ik eet, terwijl ik vroeger uit plezier at.'

Lenka* kent al een langere voorgeschiedenis met eetproblemen, maar ze merkte dat die meer aanwezig waren tijdens de lockdown. 'Het geeft geen gelukkig gevoel, maar voorkomt de angst en stress die ik ervaar', zegt ze. Ze heeft last van restrictief eten: 'Je moet het zien als een constante criticus in je hoofd die je argumenten geeft om niet te eten. Als je daarnaar luistert is het even stil.'

Het valt op in de bevraging dat respondenten gebruik maakten van de mindere sociale controle om ongemerkt te vasten of ander ongezond eetgedrag aan te nemen. Daarnaast zorgde de lockdown voor een uitzonderlijk hoge schermtijd. Vooral op sociale media, waar schoonheidsidealen des te confronterend werden door de druk rond het vermijden van 'coronakilo's'.

'Het frustrerende is soms dat er door gedrag als weinig eten of afvallen veel complimentjes komen van anderen,' stelt Lenka. 'Zo kan je heel lang met een eetstoornis blijven rondlopen zonder dat iemand het opmerkt.'

Dobberen op de coronagolven

De pandemie zorgde niet enkel voor meer aanmeldingen op de eetstoornisafdelingen, ook de rest van de zorgsector moest zich aanpassen. Daar werd sneller beroep op gedaan omdat lichaamsgewichten zichtbaar zakten. Bloedbeelden waren dermate verstoord en er leken zich meer hartproblemen voor te doen, wat de casussen complexer maakte.

'Mensen moeten een stuk herstellen op hun eigen tempo,' vertelt Vrieze. 'Maar als het medisch beeld slechter wordt, dan is dat niet meer voldoende en moet er sneller ingegrepen worden.' 'Ook het verloop van de behandeling werd anders door de coronamaatregelen: 'Een van de moeilijke dingen was dat de patiënten niet op weekend mochten, of naar huis konden, om ook daar te oefenen met eten.'

Als patiënten uiteindelijk naar huis mochten, werd de behandeling vaak online verdergezet, aangezien de maximale capaciteit bedden een pak lager lag. Een deel van de overgebleven plaatsen moest worden afgestaan aan covidpatiënten. 'Dus er was eigenlijk zowel een piek in zorgnoden als een verminderd zorgaanbod,' stelt Vandeputte. 'Dat maakte dat het soms langer wachten was.'

'Door de lange wachtlijsten wordt er een onderscheid gemaakt tussen mensen die echt in crisis zitten en mensen die struggelen', getuigt Boudewijn. 'Dat is wel gevaarlijk, want dan worden de eetproblemen een gewoonte. Je zit er wel mee, maar het voelt niet zo erg.'

Door het lange wachten komen slachtoffers steeds vaster te zitten in hun patroon: 'Dat is nu mijn nieuwe normaal door corona', concludeert hij. Ook voor Lenka was de eerste stap naar herstel veel zoeken en wachten: 'Uiteindelijk heb ik zelf de stap naar opname gezet, ook al had die een verschrikkelijke wachtlijst.'

Volgens de website van ANBN (Anorexia Nervosa - Boulimia Nervosa) zijn er slechts drie gespecialiseerde opnamecentra in Vlaanderen waar volwassenen terecht kunnen voor hun eetstoornis. 'Je hebt daar tijd om stil te staan met jezelf en te ontdekken waar je moeilijkheden liggen.', vertelt Lenka over haar opname. Ze gaat verder: 'De omkadering van hulpverlening die altijd voor je klaarstaat en het feit dat je constant in groep zit, vond ik een meerwaarde.'

Een opmerkelijke verandering was dat in sommige gevallen de problematiek net verbeterde. Dat was voornamelijk in gevallen van boulimie en binge-eating. 'De lockdown is voor sommigen een beschermende factor: werk kan bijvoorbeeld erg stressvol zijn. Als dat werk meer thuis is in een gezonde omgeving die heel ondersteunend is, kan dat net positieve effecten hebben', legt Vrieze uit.

'Ik maak me zorgen'

'Nu komt het leven terug wat meer op gang, maar het is niet ineens terug oké', vertelt Boudewijn. 'Je zit nog in je oude routine, je hebt problemen gekweekt en je blijft dat oogsten. Je kan niet meteen resultaat verwachten, elke kleine stap is al goed.'

Volgens Vrieze is de eerste stap de moeilijkste: het probleem ter sprake brengen. Oona beaamt dat: 'Ik merk wel dat praten over eetproblemen nog een taboe is, maar we moeten dat taboe doorbreken. Ook al lijkt het klein, preventie is altijd beter dan het probleem achteraf pas aan te pakken.'

Elske Vrieze raadt aan om als buitenstaander – vriend of familie – te laten merken dat je wil dat het goed gaat met iemand: 'Dat je samen naar een oplossing wil zoeken. Het helpt om vooral uit jezelf te praten. Zeg "Ik ben ongerust" en niet "Je moet nu iets doen". Er zijn niet echt topics die je moet vermijden, omdat het eerder gaat om de manier waarop je dingen zegt.'

Vandeputte benadrukt dat je in verbinding moet blijven met jongeren: 'Ook al toont jouw jongere mogelijks heel veel signalen van een eetstoornis, die persoon is geen eetstoornis.' Je bezorgdheid rond concreet gedrag mag je uiten naar de persoon in kwestie, en je kan hulp aanbieden met de zoektocht naar externe hulp.

Maar let op dat je niet altijd terugkomt op het verstoord eten. Wees een supporter, een betrouwbare aanwezigheid, zonder zelf het roer over te nemen. Een eigen netwerk is essentieel voor herstel: 'Richt je vooral naar je omgeving, naar je ouders, je vrienden, en vraag hulp', geeft Vrieze mee.

Namen met een * zijn gefingeerd.