Hoe overleef ik een informatiebombardement?

Vroeger bereikte nieuws pas weken later in sterk afgezwakte vorm de kranten voor diegenen die konden lezen, vandaag komt een voortdurende stroom van oorlogsbeelden voorbij. De wereld is zo verbonden dat ze in je broekzak past. Interessant, maar soms ook vermoeiend.

Kop noch staart

Die informatiestroom is niet altijd coherent. Bijvoorbeeld over gezonde voeding. Dat bevestigt ook Prof. Stef Aupers (mediacultuur): ‘De wending van traditionele nieuwsvormen naar sociale en nieuwe media leidt tot een fragmentering van het nieuws en van wat waar en niet waar is. Is een glas wijn per dag goed voor het hart of niet? E-nummers op blikken soep: is dat een probleem, zijn die stoffen gevaarlijk, of is dat juist goed voor de bewaring? Door al die tegenstrijdigheid ontstaat er steeds meer twijfel.’

Die twijfel vraagt een kritische omgang met de feiten. Aupers: ‘we moeten onze jongeren in de middelbare scholen bijvoorbeeld zo opvoeden dat ze niet alleen op zoek gaan naar ideeën die hun denkbeeld bevestigen, maar ook naar het strijdige. Dat is een basisprincipe uit de academische en journalistieke wereld waar iedereen wel bij vaart omdat het leidt tot betere en genuanceerdere kennis.’

Het probleem is ook dubbel. Niet alleen is er een grote chaos in informatie en is het niet duidelijk daarin te onderscheiden wat we mogen aannemen, die informatie wordt ook nog eens gepersonaliseerd via algoritmes. Op die manier kan informatie aanzetten tot onoverkomelijke conflicten, bijvoorbeeld over een omstreden onderwerp als het Syrische conflict. 'Zodra je sympathieën hebt voor de ene partij is de kans groot dat je meer informatie vanuit een bepaalde invalshoek voorgeschoteld krijgt omdat je voorkeur daar al ligt. Zo wordt het beeld pas echt gefragmenteerd. Er ontstaan dan makkelijk tegengestelde kampen zonder inzicht in elkaar, omdat ze hun informatie uit andere, van elkaar gescheiden kanalen putten en die informatie vaak ook polariserend is.'

Die kritische noot is de verantwoordelijkheid van overheden, middenveld en van individuen samen. Het belang van de overheid zit ook in het voorzien van de nodige regulering. ‘De EU maakte recent nog bekend dat ze een actief beleid heeft ontwikkeld hoe echt nieuws te onderscheiden van fake news.' Het is natuurlijk wel lastig te bepalen wat fake news is. 'Voor je het weet ben je de vrijheid van meningsuiting aan het ondermijnen door rechtsextremistische praatjes te bannen.’

Relativist tot in de kist?

De vraag is of de waarheid ook te kennen valt. Aldus Aupers: ‘Sinds Kant en Nietzsche wordt er voortdurend nagedacht of we überhaupt de waarheid wel kunnen kennen. Is er wel zoiets als waarheid buiten onze voorstellingen, cultuur, belangen, buiten de macht en onze persoonlijke morele voorkeuren?’

‘Dat is erg postmodern. Je ziet dat die gedachte lang ontwikkeld is binnen ivoren torens, maar dat ze nu steeds meer publiek is geworden. De vraag is of we daarmee kunnen leven.’ Voor Aupers is het in ieder geval een belangrijke les. ‘Er zijn nu eenmaal verschillende perspectieven en ideologische brillen. Dat inzicht kan ook leiden tot meer tolerantie.’ U weze dus gewaarschuwd, beste lezer. Doseer ook maar je mediagebruik: wees nieuwsgierig, maar wees ook jezelf.

Lees hieronder de tips van Socrates en Bart Eeckhout.

De Tips van Bart Eeckhout

Opiniërend hoofdredacteur De Morgen

1) Luister met open oren

Met de krant proberen we een open geest uit te dragen. Als lezer moet je dat ook proberen. Het kan nuttig zijn verschillende meningen te kennen, ook die waar je het spontaan mee oneens bent, zodat je gedwongen wordt je eigen standpunten aan te scherpen.

2) Wees selectief naar het relevante

Relevantie, belang, zaken waarmee het debat mee gevoed kan worden, of een nieuw debat mee geopend: probeer dat zeker niet uit het oog te verliezen.

3) De waarheid zit niet één opiniestuk

Commentatoren zijn ook maar mensen. En beroepshalve bezig met de waan van de dag. Vaak dient een opiniestuk om een weerwoord uit te lokken, om het debat op gang te trekken.

De tips van Socrates

Filosoof en opiniemaker

1) Onderscheid waarheid van meningen

Wij mensen denken veel. Te veel soms. Want niet alles wat we denken is ook echt gegrond. Geloof niet alles wat in de media verschijnt: onderscheid waarheid van meningen.

2) Pas op voor sofisten

De sofisten zijn zij die meningen als waarheid willen verkopen. Soms maken ze zelfs fake news. Het gaat hen niet om de waarheid, maar om het behalen van hun gelijk. Daarvoor hitsen zij vaak het volk op. Kies nooit zo iemand als president!

3) Door te praten kom je tot inzicht

Inzicht over de zaken ontstaat door met elkaar over de zaken te discussiëren en door elkaar vragen te stellen. Niemand kan uit zichzelf tot volmaakt inzicht komen: ga met je vrienden naar het stadspark en discussieer over zaken die er echt toe doen.

4) Durf te lachen

Mijn ironie staat wereldwijd bekend. Een beetje cynisme doet soms wonderen om de relativiteit van de zaken in te zien en zo stappen vooruit te zetten. Ontdek de wereld, stel jezelf in vraag.

5) Wees een horzel en hou het paard wakker

Een goede samenleving heeft mensen nodig die af en toe een prik uitdelen. Laat je kritische stem horen. Verwerf inzicht, wees meer zalm. Durf te denken. (Let wel: een horzel steekt alleen bij een reële bedreiging, red.)