Eenzaam door de tijd van je leven

Hoe ziet eenzaamheid eruit? Het beeld bij uitstek is dat van de bejaarde die op zijn oude dag alleen verkommert. Verder duikt bij de term ‘eenzaam’ al snel de associatie op met eenzaten, outcasts waarvan niemand ook maar één vriend kent. Dat blijkt maar een klein deel van het verhaal: eenzaamheid komt voor bij heel wat studenten en niet enkel bij degenen met een klein sociaal netwerk.

Eenzaamheid wordt gedefinieerd als een subjectief gevoel van onvrede over je sociale contacten als die niet aan je verwachtingen voldoen. Zo zijn er studenten die vaak alleen zijn zonder die negatieve gevoelens te ervaren, maar evengoed studenten die een druk sociaal leven leiden en eenzaam zijn. Zoals Cathy Dewolf, psychologe bij het Studentengezondheidscentrum, stelt: 'Er zijn mensen met twee goede vrienden die zich minder eenzaam voelen dan mensen met een heel netwerk.'

Tien procent eenzaam

De eenzame student blijkt geen uitzondering. Een Noors onderzoek toonde dat het aantal eenzame studenten rond de 10% ligt en dat dit percentage doorheen de jaren redelijk stabiel blijft. Van Vlaanderen zijn geen precieze cijfers bekend. Maar bij de studenten die ze in therapie heeft, ziet Dewolf dat het gaat om een brede groep van zowel introverte als meer extraverte mensen en niet enkel over personen met een stoornis.

Of je in bepaalde studierichtingen meer kans hebt om eenzaam te worden, is niet eenduidig. Luc Goossens, professor Ontwikkelingspsychologie, verwijst naar een theorie waarin de mate waarin een groep openstaat voor onderlinge verschillen eenzaamheid kan verminderen.

Specifieke kwetsbare groepen zijn onder meer eerstejaarsstudenten, schakelstudenten, instromers die uit andere steden komen, mensen die uit het normale traject vallen, internationale studenten en pioniersstudenten, van wie de ouders niet gestudeerd hebben en die soms moeilijker aansluiting vinden met het studentenleven.

Schuld en schaamte

Bij het ervaren van eenzaamheid komen nog andere negatieve gevoelens, zegt professor Goossens: 'Er is de schaamte omdat we weten dat we sociale wezens zijn en denken dat we ons niet eenzaam horen te voelen. Er is schuld en angst om anderen een last op te leggen door de eigen eenzaamheid toe te geven.'

Dewolf voegt daaraan toe dat die mentale problemen gepaard kunnen gaan met fysieke last, die kan verschillen naargelang de eenzaamheid kadert binnen depressieve gevoelens of niet.

Doorbreek het taboe

Je verwachtingen over relaties realistisch maken en erover spreken kan eenzaamheid verminderen, maar er heerst nog een taboe, wat de aanpak van het probleem in de weg staat. Professor Goossens legt uit: ‘De eerste stap is bewustzijn creëren en het taboe doorbreken. De tweede stap is specifieke hulp aanbieden aan wie het nodig heeft.’

Wat een rol speelt in het taboe zijn de bestaande verwachtingen rond de studententijd en studentikoze activiteiten. Studeren is 'de tijd van je leven'. 'Terwijl we in onze therapiekamer regelmatig horen dat studenten niet altijd vlot aansluiting vinden bij typisch studentikoze activiteiten', zegt Dewolf.

Hoe groot de invloed van sociale media is op die verwachtingen is, is nog niet helemaal duidelijk. Dewolf ervaart bij de studenten in het gezondheidscentrum een impact: ‘Sommigen van de studenten die hier komen, vertellen over hoe groot het contrast is tussen de mooie beelden die anderen plaatsen en het eigen eenzame gevoel, en over hoe ze die beelden op sociale media als maatstaf beginnen te zien.' Anderzijds ziet Dewolf ook wel een verbindende functie.

Ze ondervindt wel dat de laatste jaren een deel van het taboe rond eenzaamheid doorbroken is. 'Het thema van mentaal welzijn leeft meer en meer bij studenten, bijvoorbeeld door initiatieven als Rode Neuzen Dag. Verschillende studentenkringen kwamen naar ons met de vraag om trainingen in te richten omtrent omgaan met emotionele moeilijkheden. Dat is een mooie ontwikkeling.

Mindmates

Een eenduidig antwoord is er niet, zegt Dewolf: 'We gaan geen conclusies ophangen aan de kennis dat een student eenzaam is. We kijken altijd per persoon wat in zijn of haar leven factoren zijn die een rol kunnen spelen.'

Aan de KU Leuven tracht het Studentengezondheidscentrum hulp te bieden. Bij zestien therapeuten en psychiaters kunnen studenten terecht. Sinds 2014 is er daarnaast Mindmates, dat vooral focust op hoe studenten elkaar kunnen helpen. Via trainingen om te leren omgaan met psychisch lijden en een buddywerking hoopt men op die manier meer aandacht te creëren voor eenzaamheid en mentale problemen in je eigen omgeving.

Voor mensen die zich eenzaam voelen en het echt moeilijk hebben met het leggen van sociaal contact, is dat soort groepen wel nog steeds een drempel, vertelt Dewolf: 'Vaak helpt het dan om een workshop te organiseren die georiënteerd is op iets praktisch, zoals bijvoorbeeld koken, zodat ze iets om handen hebben. Dan komen de babbels wel op gang.'

Meer gemeenschap

Toch blijven er studenten die hun eenzaamheid liever niet laten zien en zo niet de weg vinden naar hulp. Preventie is voor die groep cruciaal. Nog voor de problematiek van eenzaamheid zich opwerpt, kunnen de universiteit en organisaties een gemeenschapssfeer creëren om individualistische tendensen in de maatschappij tegen te gaan. In die initiatieven dient dan ook wel aandacht te zijn voor mensen die sociaal angstiger zijn. Mensen bij elkaar brengen is maar een eerste stap.

Dewolf: 'Gemeenschapshuizen als de Universitaire Parochie stellen dat verbinden van mensen echt voorop. Ook omkaderd wonen is zo'n initiatief waar studenten een engagement ten opzichte van elkaar opnemen. Studentenkringen, Pangaea, en organisaties als LOKO en Veto vervullen ook een bindende functie.'

Bespreekbaarheid

Marlies Maes, post-doctoraal onderzoeker, geeft uitleg bij een Amerikaans onderzoek dat aantoont dat sensibilisering bij eerstejaars-minderheidsstudenten voor betere academische en mentale resultaten zorgt. 'In het tweede semester van hun eerste jaar vond een korte interventie plaats,' vertelt Maes. 'Alle eerstejaarsstudenten kregen getuigenissen te zien van ouderejaars die terugblikten op hun eerste jaar. Zij praatten over eenzaamheid en sociale moeilijkheden.' Door het signaal te geven dat veel mensen zich eenzaam voelen in het begin, veranderde het interpretatiekader van de eerstejaars. Hierdoor verklaarden ze sociale moeilijkheden niet meer (louter) door onveranderbare individuele tekorten. Ze konden meer het idee 'abnormaal' te zijn van zich afzetten.

Maar eenzaamheid helemaal uit schakelen lijkt moeilijk. De externe situatie kan geoptimaliseerd worden, maar uit onderzoek blijkt dat er ook een genetische component speelt: in een onderzoek bij tweelingen keken onderzoekers naar het verschil tussen eeneiige en twee-eiige tweelingen bij vragen over eenzaamheid, waaruit bleek dat 50% van de verschillen genetisch te verklaren viel.