'De Reuzegommers die ik sprak waren aan het bibberen'

Pieter Huyberechts is gerechtsjournalist voor Het Nieuwsblad. Al sinds het begin volgt hij de zaak-Sanda Dia op de voet. In juli 2020 maakte hij furore met een gedetailleerde reconstructie van de tweedaagse doop waarbij Sanda Dia om het leven kwam.

Sanda Dia. De doop die leidde tot de dood verschijnt vandaagbij uitgeverij Das Mag, exact drie jaar na het overlijden van Sanda. Vanaf dinsdagkunnen studenten zich registreren op dasmag.nl met een studentenmailadres. Zo krijg je een week later de e-publicatie in de bus. Veto proeft voor.

U heeft al heel wat misdaadzaken behandeld, maar dit is uw eerste boek. Waarom ligt dit dossier u zo nauw aan het hart?
Pieter Huyberechts: 'Ik heb me dat ook vaak afgevraagd. Ik was aan het begin erg verontwaardigd over de zaak. Toen ik buitenstapte van de begrafenis zei ik tegen mijn chef: "Amai, die Sanda Dia moet een ongelooflijke kerel zijn geweest." Tegelijk vond ik het opmerkelijk dat er die hele begrafenis in een bomvolle basiliek geen woord over Reuzegom is gezegd. Terwijl dat op een manier toch zijn vrienden moeten zijn geweest? Dat bleek dus niet het geval.'

'Je voelde aan je journalistieke water dat daar van alles was misgelopen. En dan ga je graven met een klein lepeltje. Wanneer ik merkte dat alle deuren gesloten bleven, was ik helemaal getriggerd. Ik heb de vraag van Das Mag gekregen om een boek te schrijven net op het moment dat ik zelf het voorstel ging doen.'

Racisme is een groot vraagstuk in de zaak. In een opmerkelijke toespraak in het boek heeft schachtentemmer Janker het over 'een BSO-schooltje voor een of andere allochtoon' en 'onze goede vriend Hitler'. Is racisme dan geen uitgemaakte zaak?
'Ja, ik vind de racismevraag eigenlijk wel cruciaal, want die is aangewakkerd door de recente commotie. Ik heb geprobeerd om de vraag echt objectief te benaderen. Het is overduidelijk dat er racistische incidenten zijn geweest: zo is er naast de toespraak het incident aan de Albatros (een voormalige Leuvense fuifzaal, red.) waar Sanda Dia met het n-woord wordt uitgescholden. Dat gebeurt ook tijdens de eerste doopavond in september 2018, twee maanden voor de bewuste doop.'

'Maar dan heb je de tweedaagse doop zelf en daar is de vraag: hebben de Reuzegommers Sanda Dia racistisch bejegend met als resultaat dat hij gestorven is? Zijn familie en vrienden zijn overtuigd dat racisme ook tijdens de doop op een of andere manier meespeelde. Mijn conclusie ligt in lijn met wat ook het gerecht concludeerde: tijdens de doop zelf was er geen racistisch motief. Heel belangrijk: de Reuzegommers worden niet voor racisme vervolgd.'

'Op basis van mijn gesprekken met Reuzegommers en de politieverhoren, denk ik dat evengoed de twee andere witte schachten hadden kunnen sterven. Zij zijn ook gewond binnengebracht in het ziekenhuis. Ik denk niet dat de Reuzegommers Sanda Dia tijdens de doop bewust harder hebben aangepakt omdat hij zwart is. Maar de familie vreest dat er wel een verband is.'

U velt nu uw eigen oordeel over de aanwezigheid van racisme, net zoals een rechter daarover een conclusie maakt. Als journalist fietst u tussen de rechtsgang. Bent u overtuigd dat u goed heeft gedaan aan uw reconstructie in juli 2020?
'Ja. Al moet ik ook bekennen dat ik onder de indruk was van de commotie die mijn reconstructie toen met zich mee heeft gebracht.'

'De reden dat het maatschappelijk relevant was, en dat heeft Luc Sels mij zelf ook uitgelegd: inclusie en diversiteit was nooit top of his mind tijdens zijn eerste ambtstermijn als rector. Het hele verhaal van Sanda Dia heeft wel de hoogste regionen van het rectoraat wakker geschud.'

'Alleen al door die reconstructie is het hele tuchtrecht aan de KU Leuven herschreven. Er komt binnenkort een graffitimuur aan de grootste aula van Leuven. Het feit dat het is gebeurd, is onwaarschijnlijk triest. Het feit dat daarover geschreven wordt, is de kerntaak van de journalistiek. Iedereen heeft ondertussen dat doopcharter getekend. Het tuchtreglement is aangescherpt. Inclusie en diversiteit staan hoog op de agenda aan de KU Leuven.'

Dat is de maatschappelijke impact, maar heeft die reconstructie geen invloed op de juridische procedure en het vonnis?
'Dat is een goede vraag. De enige plaats waar rechtgesproken wordt, is in de rechtszaal. Het idee dat wij dat als journalist kunnen sturen, ben ik na twaalf jaar wel kwijt. De berichtgeving heeft de Reuzegommers evident schade berokkend, maar met een belangrijke nuance: we hebben nooit hun namen genoemd. Er is ook nooit een strafklacht ingediend tegen mij, of een klacht voor de Raad voor Journalistiek. Het moet dus toch correct geweest zijn wat ik had geschreven.'

'Weet je, het is misschien naïef, maar mogelijk heeft de berichtgeving ook geholpen bij de bewustwording van de Reuzegommers. Dat ze eens in de spiegel moesten kijken, en misschien ook hun strategie veranderen tegenover de familie van Sanda Dia.'

Tegen het einde van het boek, na Sanda Dia's hartstilstand, stuurt een van de Reuzegommers in de Whatsappgroep dat hij 'van een brug wil springen'. Dat klinkt alsof ze spijt hebben. Wat dachten ze op dat moment?
'Ik heb daar veel over nagedacht. Wat zouden wij zelf doen in zo'n situatie? Het is ergens een oermenselijke reflex: je schiet in paniek en dan probeer je bepaalde dingen te camoufleren. "Wis je chatgeschiedenis, want daar komt miserie van."'

'Dat die mannen in shock waren staat buiten kijf. Dat waren jonge gasten die iemand kwijt zijn – alleen wijst niets op het feit dat Sanda Dia een vriend van hen was. Ik geloof misschien dat de reflex om daarna alles uit te wissen normaal was, maar de reflex is er wel heel snel gekomen natuurlijk. Sanda Dia was in het UZA om 22u09 en vier minuten later was de hele chatgeschiedenis van Reuzegom gewist.'

'Dat toont een rationele reflex in het emotionele. Een van de Reuzegommers die ik sprak ontkende dat het om een operatie clean-up ging. De waarheid zal ergens in het midden liggen.'

Je hebt drie Reuzegommers gesproken. Denk je dat zij spijt hebben van wat ze hebben gedaan?
'Ja, dat moet ik wel zeggen. Hun leven is ook op een of andere manier verwoest. Het is een verhaal van groepsdruk, meelopen, normvervaging, veel te veel zuipen. Van weinig verantwoordelijkheidszin, van dingen verkeerd inschatten – bijvoorbeeld dat visolie zo gevaarlijk kan zijn.'

'Die mannen hebben geen makkelijke jaren achter de rug. De Reuzegommers die ik heb gesproken, bibberden wanneer ik hen ontmoette. Dat waren geen arrogante elitestudenten meer, ze waren berouwvol en nederig. Want ze weten, los van de straf die er komt, hoe dwaas en dom ze zijn geweest en in welk rampscenario ze door hun eigen gedrag zijn beland.'

Het is niet de eerste keer dat Reuzegom in de media komt. Ze kwamen al eerder in opspraak voor dierenmishandeling. Het is alsof ze niet uit hun fouten leren.
'Nee, dat is het jammere van de zaak. Er is zo vaak geprobeerd om de regioclubs het doopcharter te doen ondertekenen, maar dat waren heel giftige vergaderingen.'

'Reuzegom heeft zich altijd moreel superieur gevoeld en dat hielden ze ook in stand. Het is een zonde dat het nooit is gelukt om die mannen enig verstand bij te brengen. Ik denk dat uiteindelijk veel mensen in Leuven spijt hebben dat ze Reuzegom nooit verplicht hebben dat charter te ondertekenen. Want ze wilden als studenten daarnaast wel gewoon deel uitmaken van de KU Leuven. Een vreemde spreidstand.'

Elf van de achttien Reuzegommers zijn intussen afgestudeerd en lopen vrij rond met een diploma op zak. Zijn zij er goed vanaf gekomen?
'In eerste instantie wel. De KU Leuven wou het eerst op een pedagogische manier oplossen, maar kende de feiten niet volledig.'

'Pas na mijn reconstructie werd duidelijk wat er echt had plaatsgevonden. Dan besef je dat een mager tuchtstrafje, want dat was het eerst wel, niet genoeg was. Ik denk dat ze dat in de hoge kringen van de KU Leuven ook beseffen. Ergens geeft de rector dat ook toe.'

Wat had de KU Leuven op dat moment dan wel moeten doen? Ze konden geen eigen juridisch onderzoek opstarten.
'Ze hadden zich meteen burgerlijke partij kunnen stellen. Waarschijnlijk hadden ze niet meteen inzage in het dossier gekregen, maar dan hadden ze aan de buitenwereld wel het signaal gegeven dat de affaire de hoogste prioriteit kreeg. Je gaat mij niet wijsmaken dat advocaten van de KU Leuven nooit inzage zouden hebben gekregen in het dossier. In het begin was het voor hen niet de hoogste prioriteit.'

'Er is dus pas echt commotie gekomen na mijn reconstructie in Het Nieuwsblad. Het gevolg was een studentenmars achter het station, in Kessel-Lo, als reactie op de eerdere beslissingen van de KU Leuven. Net op dat moment kondigden ze de tweede procedure aan. De universiteit heeft altijd ontkend dat er een link is tussen de tweede tuchtprocedure en de commotie, maar daar blijf ik mijn twijfels over hebben.'

Zal de affaire de toekomst van de Reuzegommers beïnvloeden?
'Tot nog toe kennen weinigen hun naam. Maar als er een beslissing valt, komt dat wel op hun strafblad. Dat zal hen wel ergens hinderen, maar anderzijds waren het geen typische Leuvense studenten. Ze hebben contacten en netwerken. Er werken er ook een paar in het buitenland.'

U gelooft in gerechtigheid. Wat is dan het nut van bewegingen als #JusticeForSanda?
'Velen denken ook dat er geen gerechtigheid zal komen, doordat de Reuzegommers een elitaire positie hebben. Ik heb al heel veel strafprocessen meegemaakt en ik kan je verzekeren dat er wel gerechtigheid zal komen, zeker in een zaak van zo'n maatschappelijk belang.'

Jullie beslissen om de e-readerversie gratis uit te brengen voor studenten. Waarom?
'Dat is belangrijk, ja. Mijn natte droom is dat elke student in Vlaanderen dit boek leest. Ik heb geen macht of kracht om iets in gang te steken. Het opzet van het boek was om een hommage te brengen aan Sanda Dia.'

'Als de naam Sanda Dia valt, dan zou ik willen dat iedereen die overweegt om zich te laten dopen de reflex heeft: is dit een goed idee? Waar leg ik mijn eigen grens? Hoe zit dat doopcharter ineen? Je moet gewoon een goed boek schrijven en iets maatschappelijk relevants doen.'

In het boek wissel je de hoofdstukken af tussen het leven van Sanda en een gedetailleerde omschrijving van de tweedaagse doop. Vanwaar die keuze?
'Ik wou vooral geen boek schrijven enkel over de doop. Sanda is zoveel meer dan wat er op 4 en 5 december is gebeurd. Ik wou de lezer meenemen door het leven van de familie: van het moment dat zijn vader Senegal verlaat in de hoop op een betere toekomst tot Sanda die in de zomer van 2018 in contact komt met Reuzegom. Tegelijkertijd biedt het boek een antwoord op de vraag waarom mensen zich nu precies willen laten dopen.'

De elektronische versie is nu gericht op studenten, maar waarom zou een student die lezen? Wat haal je uit het boek dat je niet zelf kan opzoeken?
'Ik zei het al: Sanda is zoveel meer dan "de jongen die gedood werd tijdens een doop". Hij was een ongelooflijk fijn iemand, met opmerkelijke visies, heel belezen en enorm ambitieus. Het boek is een geheel van vele tientallen gesprekken met zij die Sanda van ver of dichtbij gekend hebben.'

'Het boek gaat ook in op wat er voorafging aan de doop. Die doop is niet zomaar verkeerd gelopen. Wat zorgde ervoor dat het zo hard uit de hand liep? Het boek biedt duiding. De dood van Sanda is niet zomaar uit de lucht gevallen en ik wil dat mensen dat begrijpen.'

'Sanda Dia - De doop die leidde tot de dood', uitgeverij Das Mag. 23,50 euro.