Zeg niet: 'Het zal wel lukken.'

Faalangst, de angst om te falen, of - beter - de angst voor de gevolgen van het falen. Het blijft een groot probleem bij jongeren en studenten. Uit het PISA-onderzoek van de OESO rond psychisch welzijn bij jongeren blijkt dat 42 procent van de Belgische vijftienjarigen zich bij het voorbereiden van een test zeer angstig voelt. Daarmee doen we het goed in vergelijking met andere OESO-landen. Al blijft het op zo’n jonge leeftijd een vaag teken.

Perfectionisme

Aan de KU Leuven kampt 25 procent van de studenten met ernstige faalangst. Het merendeel van hen heeft last van de actieve vorm. Erik Depreeuw, emeritus hoogleraar en autoriteit op het vlak van faalangst, licht toe: ‘Een actief faalangstige probeert zijn angst te onderdrukken door perfectionisme. Het perfect kennen van de leerstof fungeert hier als remedie tegen de angst.’

Actief faalangstigen halen vaak hoge punten, maar ervaren ook al vroeg in het academiejaar veel stress. ‘Ze hebben een ver toekomstperspectief, waardoor de examens van januari al vroeg angst opwekken en ze al in oktober in gang schieten’, stelt Depreeuw. ‘Ze hebben vaak goede loopbanen, maar betalen daar wel een hoge prijs voor, zowel op het vlak van hun eigen ontwikkeling en gezinsleven, als op het vlak van hun gezondheid.’

Eigenaardig is dat succes niet echt helpt in de strijd tegen faalangst. Zo blijkt ook uit een van de getuigenissen: ‘Uiteindelijk lukte het wel, maar dan dacht ik: “Nu heb ik voor dit resultaat heel hard moeten werken. Als ik dat niet zou doen, zou ik het niet kunnen.” Voor mij bevestigde dat terug dat ik te dom was en niet door de mand mocht vallen.'

'Je onderneemt die stappen gewoon niet.'

Enkele studenten met faalangst wilden voor Veto getuigen. Hier leest u de getuigenis van een rechten studente:

‘Mijn eerste semester van het eerste jaar was heel zwaar. Omdat ik helemaal niet goed wist wat ik moest verwachten en ik de hele tijd met het gevoel leefde dat ik het niet kon. Uiteindelijk was dat op niets gebaseerd want ik haalde wel goede punten.’

‘Ik werkte heel hard en kon heel slecht time-managen. Als ik dan slaagde en een hoog punt haalde, dacht ik: ‘Als ik niet zo hard zou werken, dan zou ik het niet kunnen.’ Dat bevestigde terug mijn gevoel dat ik te dom was en niet door de mand mocht vallen.’

‘Ik weet nog dat het mijn gewoonte was om, zelfs buiten de blok, tien uur bezig te zijn. Als ik dat niet haalde, voelde ik mij daar super schuldig over. In de blok probeerde ik ook wel zo’n tien uur te werken. Maar dan kreeg ik paniekaanvallen enzo. Ja, dan kun je ook niet werken, want je bent gewoon drie uur kwijt aan wenen, en aan ja…’

‘Een prof zei ook de hele tijd: ‘Als je dit niet kunt, dan heb je duidelijk niet gestudeerd.’ En ik dacht: ‘Ik studeer al zo hard, ik kan niet meer studeren dan dit. Dat betekent gewoon dat ik de competenties niet heb om dit te doen, dat ik te dom ben hiervoor.’ Dat was voor mijn zelfbeeld echt… ‘

‘Ik heb heel hard geprobeerd om hulp te zoeken bij studiebegeleiding en studieadvies. Ik vond dat die niet echt inzagen wat het probleem was ofzo. De begeleiding die zij gaven was gewoon: ‘Ahja, ik zal u dan nog wel een mail sturen.’ Dat was dan uiteindelijk gewoon een link naar een site met tips enzo. Er waren gewoon zoveel stapjes dat ik al die stappen nooit ondernomen heb. Omdat ik, alé, ja… Je onderneemt die stappen gewoon niet.‘

Ben ik dom?

Typisch voor faalangstigen is de negatieve motivatie die hen drijft. Eerder dan te streven naar een goed cijfer, proberen ze angstvallig een vernedering te vermijden. ‘Die prof gaat mij belachelijk maken, hij gaat me verschrikkelijk dom vinden, ik durf niet meer buiten komen. Dat gaat ver hoor. Ik heb gevallen geweten waar de student maanden na zijn falen nog niet durfde buiten komen’, aldus Depreeuw.

Door lange periodes met veel stress bouwen een aantal van hen volgens Depreeuw stilaan een trauma op. ‘Je hoort van mensen van zestig, vijfenzestig jaar die nog altijd angstdromen hebben. Ze dromen dat ze examen gaan doen en het niet gaan kennen, of dat ze het verkeerde vak hebben geblokt. Dat is typisch voor een trauma.’

Daarnaast bestaat ook een passieve vorm van faalangst, al komt die slechts bij een kleine minderheid van de studenten voor. Zij kampen met dezelfde angst, maar lopen weg van hun aanstormend falen door de evaluatie zelf te vermijden. Passief faalangstigen vertonen uitstelgedrag. Vaak gaan ze niet naar het examen. Zo vertellen ze zich dat ze het wel zouden kunnen, moesten ze gestudeerd hebben. Wie niet deelneemt, faalt niet. Toch?

'Niet hopen, makker.'

Hier leest u de getuigenis van een student met passieve faalangst:

‘Zodra ik in mijn huidige richting kwam, merkte ik dat alles veel moeilijker ging. Sommige vakken moest ik twee of drie keer afleggen. Doordat de werklast hoger lag, begon ik vakken uit te stellen naar de zomer, wat denk ik een vrij algemeen stramien is. Toen de zomer kwam, merkte ik bij twee vakken dat ik nog altijd niet durfde, puur al om ze te gaan afleggen.’

‘Na mijn derde examenkans wist ik: ‘Oké, deze zomer moet het echt wel lukken.’ Maar twee dagen voor het examen ben ik super dronken geworden met een vriend die geen examens had. Ik weet niet of ik het volledig daarop kan schuiven, dat ik me met opzet aan het bezatten was om een excuus te hebben. Maar de dag voor het examen lag ik dus wel de hele dag depressief in bed met de vreselijkste kater ooit. De volgende dag ben ik niet meer naar het examen durven gaan.’

‘Je voelt je zo’n mislukkeling dat je de energie niet hebt om tussen als die mensen in de aula te gaan zitten. De totaal absurde gedachte dat iedereen rond je heen zou denken: ‘Wauw, die is er nu eens echt niets van aan het bakken.’ Ik had angst tegenover mezelf, om mezelf dom te vinden. Zodra het examen dichterbij komt, begint dat stemmetje in mijn achterhoofd te zeggen: ‘Niet hopen, makker.’

‘Ik kom uit een brede vriendengroep van falers. Het gebeurt veel dat mensen examens uitstellen en er wordt vaak heel nonchalant over gedaan. Door dat uitstellen koop je jezelf wat krediet en lijd je minder gezichtsverlies, terwijl het eigenlijk veel zieliger is. Iedereen doet dan ook alsof dat niets met angst te maken heeft. Terwijl je eigenlijk wel weet dat dat er heel hard in zit.’

Positieve gezondheid

Door het aanbieden van groepstherapieën probeert het studentengezondheidscentrum van de KU Leuven lange wachtrijen te vermijden. Op de site van de Dienst Studieadvies vinden studenten bovendien tips en tricks om hun faalangst onder controle te krijgen. Ook bieden zij een workshop aan.

Die massa-aanpak gaat gepaard met een brede kijk op de problematiek. Dirk Monsieur, coördinator aan het studentengezondheidscentrum, licht toe: 'Als je faalangst enkel ziet als een categorie, zie je misschien wat over het hoofd. Als je het algemener bekijkt, is faalangst een van de zovele uitingen van stress. En ook voor stress hebben we een aanbod waarbij we meer en meer inzetten ook op de gehele studentenpopulatie.'

Toch komen studenten in nood vaak nog steeds niet in het studentengezondheidscentrum terecht. Monsieur is optimistisch, stelt zijn hoop op het MindMates-project en pleit voor wat hij 'positieve gezondheid' noemt. 'Wat daar interessant aan is, is het belang van zingeving en sociale contacten', aldus Monsieur, 'en dat is onder meer waar faalangstigen nood aan hebben: meer sociaal contact en zingeving die zich richt op meer dan enkel de studie. Gelukkig zijn er wel wat positieve bewegingen die bewustzijn creëren over dergelijke zaken wat een goed tegengewicht vormt tegen de meritocratie en de cijfermaatschappij. '

'Captain obvious'

Hier leest u de getuigenis van een studente met passieve faalangst:

‘Ik kon niet eens kijken naar de plek waar ik normaal studeerde. Ik zat naast mijn bureau, gewoon op de grond. Aan het huilen omdat ik … Ik voelde mij hopeloos. Je denkt dat je het later wel zal doen, maar het komt er uiteindelijk nooit. Dat werk stapelt zich op, elke dag, tot een moment waar je er niet meer uit geraakt.’

‘Ik piekerde veel, vooral thuis, over mezelf, over mijn thuissituatie, over school. Dat maakt dat studeren meer uitputtend is dan het normaal zou moeten zijn. Ik ben al uitgeput, maar ik heb mijn energie niet eens geïnvesteerd in studeren.’

‘Ik wilde me vooral bewijzen ten opzichte van mezelf en van mijn ouders. Zij steken uiteindelijk enorm veel geld in mijn studies. Mijn ouders waren ook gewoon zo van ‘niet stressen, niet stressen’. Well yeah captain obvious, ik wou dat het zo makkelijk was.’

‘De eerste keer dat ik hulp zocht, was in mijn eerste jaar. Ik heb contact opgenomen met de studentenpsycholoog en daar heb ik een test afgelegd. Zij zei me dan dat ik waarschijnlijk passieve faalangst had en legde me uit: ‘Je gaat eerst de dingen uitstellen, omdat je niet wil geconfronteerd worden met de stress die het je geeft.’ Toen dacht ik wel: ‘Holy fuck, how does she know that'?’ Het gaf me het gevoel dat ik geholpen was, omdat ik tenminste een naam kon plakken op wat ik had.’

‘Dit jaar heb ik geleerd om mij bloot te stellen aan de angst, door naar de massablok te gaan. Als ik super hard stresste, was er een barrière: ik kon niet gewoon naar huis gaan om mijn leerstof te vermijden. Ik zat daar en dacht: ‘Als ik nu naar huis fiets, dan moet ik toch 30 minuten fietsen.’ Dat doe je minder snel. De psycholoog had ook gezegd dat ik me aan die stress moet blootstellen. Dat heb ik dit jaar zeker in de praktijk gebracht.’