'We mogen van België geen politiek laboratorium maken'

Tijdens ons gesprek met Eerste Minister Alexander De Croo (Open Vld) vond er een vredevolle protestactie plaats bij het treinstation Brussel-Centraal. De massa voerde actie voor een staakt-het-vuren in Gaza. In vogelvlucht ligt de Wetstraat 16 niet ver van het stationsplein, maar de leuzen raakten niet tot bij de Belgische eerste minister. 

Wanneer we De Croo vroegen naar zijn mening over dat conflict, schuifelde hij. Het lijkt dat ook hij niet zeker is of België aan de juiste kant van de geschiedenis staat: als regeringsleider neemt hij in Europa een ongewoon progressief standpunt in binnen de kwestie. 

En zo zijn er meer zaken waarin de liberale premier het finaal oordeel van de kiezer zal moeten krijgen. Was Vivaldi vier seizoenen in één dag, of de welklinkende concertcyclus die ze hoorde te zijn? In de vergulde vergaderzaal van de Wetstraat 16 deden we de oefening.

Binnenkort trekken meer dan 500.000 first time voters naar de stembus. Welk verkoopargument heeft het liberalisme vandaag de dag voor jongeren?   
Alexander De Croo: 'Onze partij benadrukt de persoonlijke vrijheid, die momenteel onder druk staat. Enkele jaren geleden gingen we er nochtans van uit dat België koploper was op vlak van vrijheden. Ondertussen is Vlaanderen een regio geworden waar er door overdreven regelgeving weinig mag en veel moet. Daar moeten we ons vragen bij stellen.' 

'Wanneer extreemrechts aan de macht komt, zullen diezelfde vrijheden – die jongeren nauw aan het hart liggen – nog feller worden aangeschroefd: het recht om de personen graag te zien die je graag wil zien, de discussie over baas in eigen buik, het recht op euthanasie… '

'Evenals economische vrijheid: waarom zouden wij bepalen hoeveel uren een student maximaal mag werken? We hebben dat aantal reeds fors opgetrokken van 450 naar 600 uren, maar ik kom nog al te vaak studenten tegen die zeggen: "Ik werk graag, waarom belet u me dat te doen?" of "Ik werk om mijn studies te betalen."'

Dienen we het onderwijs dan niet juist toegankelijker te maken als studenten zeshonderd uur moeten werken om hun studies te kunnen betalen?   
'Ons onderwijs is al zeer toegankelijk vergeleken met de rest van Europa. Er zijn maar weinig landen waar het inschrijvings­geld zo beperkt is, of waar je zomaar aan een opleiding kan beginnen, zonder toelatingsproef.'

Nu artikel 195 van de Grondwet voor herziening vatbaar is verklaard, komt een staatshervorming dichterbij. Hoe ziet het ideale België er voor u uit?   
'Ik geloof dat een sterker België een goede zaak is voor iedereen. De staatshervormings­discussie is een pure splitsingsdiscussie geworden. Ik heb de indruk dat sommigen liever een arm, onafhankelijk Vlaanderen hebben dan een sterk, welvarend België. Hebben wij echt goesting om een politiek laboratorium te worden?'

'We moeten een volwassen federaal land worden en dat zijn we vandaag niet. Wij zijn een federaal land in zijn puberteit: we denken dat we het weten, maar eigenlijk weten we het nog niet helemaal.'

'Met artikel 195 willen we de deelstaten meer autonomie geven, maar evenzeer inzetten op een sterke federale overheid. Daarbovenop willen we enkele vrijheden in de grondwet verankeren, zoals het recht op abortus en de holebirechten. Tien jaar geleden hadden we nooit gedacht over die onderwerpen nog debat te moeten voeren, maar hoe het er nu uitziet, zullen we er zelfs voor moeten strijden.' 

Jullie partij staat voor democratie, voor de wil van het volk. Is er bijgevolg plaats voor het cordon sanitaire, in een democratisch België?     
'De discussie gaat vaak over "wie". Voor mij gaat de discussie over "wat". Wat wil de volgende regering doen? Ik vorm geen regering met een partij die de basisrechten wil teniet doen, waar een aantal van hun leden financiële banden heeft met China enzovoort… Er zijn genoeg inhoudelijke redenen om het cordon sanitaire in stand te houden.'

'De komende weken is het aan elke partij om hun kaarten op tafel te leggen en hun aanpak uit de doeken te doen. Elke analist zegt dat de plannen van het Vlaams Belang luchtkastelen zijn, totaal onrealistisch. De extremen zijn blabla-partijen. Veel grote woorden, veel vingerknip-oplossingen, terwijl de vraag vooral is hoe je het gaat aanpakken en realiseren.'

Vivaldi: een hervormingsregering of crisisregering?     
'De regering is gevormd om COVID-19 aan te pakken. En dat hebben we, naar mijn mening, relatief goed gedaan.'

'Deze regering moest nooit de grote hervormingsregering worden. Wij hebben de regering gevormd omdat Bart De Wever en Paul Magnette druk bezig waren met discussiëren over de staatsstructuur, terwijl COVID-19 vlak voor onze neus stond. Zij probeerden het confederalisme uit te leggen, terwijl onze ziekenhuizen onderuit gingen.'

'Daarnaast hebben we een aantal hervormingen gedaan, bovenop het oorspronkelijke programma van deze regering. We hebben een stevig energie­beleid uitgevoerd, de flexijobs fors uitgebreid… En dat in volle crisis. Dat heeft geen enkele regering ons de voorbije decennia voor gedaan.'

De komende regeringen zullen moeten besparen. Volgens het Planbureau haalt Open Vld in haar programma het geld bij de zwakkeren in de samenleving. Mensen met een lager inkomen gaan erop achteruit.   
'Ieder Europees land beperkt de werk­loosheid in de tijd. We halen het geld niet bij de zwakkeren, we vragen louter dat iedereen evenzeer bijdraagt aan de maatschappij. Naast Denemarken en Nederland behoren we trouwens tot de top drie landen waar het minste ongelijkheid heerst.' 

Waarom zouden we nog op Open Vld moeten stemmen als N-VA de beste besparingsoefening maakt – met liberale accenten?     
'De N-VA heeft inderdaad een programma waarin heel fors wordt gesneden in sociale zekerheid. Ons programma daarentegen is er een waar we de nadruk leggen op hervormingen die kunnen helpen om mensen aan de slag te krijgen. Het Planbureau bekijkt daarvan de opbrengst niet.' 

We hebben het nog niet over klimaat gehad. Nochtans is dat voor studenten hét belangrijkste verkiezingsthema, zo blijkt uit onze grote peiling. Hoe kijkt Open VLD naar klimaat?   
'We hebben belangrijke stappen gezet en zijn de eerste regering geweest met een samen­hangend energiebeleid. Dat was een combinatie van twee zaken: enerzijds een forse uitbreiding van de windmolens op zee – ondertussen al een belangrijk export­product – en anderzijds kernenergie.' 

'De combinatie van die twee is de juiste. Het zijn energieën met quasi geen uitstoot en veel minder afhankelijkheid van het buitenland. Bovendien hebben we die energie in eigen handen. Het is om die reden dat we voor de helft eigenaars wilden zijn van onze kerncentrales in de deal met Engie.'

'Staan we vandaag met Europa waar we moeten staan om de klimaatdoelstellingen te halen? Neen, maar je ziet een aantal zaken snel evolueren. Zonnepanelen, windmolens en elektrische wagens gaan sneller dan verwacht. Dat is een goede zaak, want de voorbije decennia kregen we de uitstoot daardoor al fors naar beneden.' 

Is dat een pleidooi voor strengere Europese regelgeving? U verklaarde onlangs nochtans dat we 'niet overstag' mogen gaan wat Europese klimaatregels betreft.     
'Dat CO₂-uitstoot de belangrijkste prioriteit is, stel ik niet in vraag. Ik wil wel oog hebben voor de manier waarop onze burgers en bedrijven dat al dan niet zullen aankunnen. Hoe gaan we het voor elkaar krijgen? Dat is de essentiële vraag.'

'Ten aanzien van de landbouwers gaat het trouwens niet over uitstoot. De landbouwers hebben andere problemen. Ten eerste staat de ruimte om aan landbouw te doen onder druk. Ten tweede de administratieve lasten. '

'Met die twee problemen worstelen alle ondernemers in België. Vlaanderen is dichtbevolkt, de administratieve lasten en regelgevingen vormen een drempel. Er is een fundamenteel wantrouwen in onder­nemers binnen onze overheden geslopen. De landbouw was de kanarie in de koolmijn. Ondernemers in Vlaanderen zitten vandaag in een omgeving waarin ze worden beperkt.'

Vindt u de Europese Commissie te groen?   
'De Commissie is zeker niet te ver gegaan in de vooropgestelde doelstellingen, maar je moet mensen mee krijgen. Naast de doelstelling mag je niet te veel beperkingen opleggen voor de manier waarop ze behaald worden. Innovatie moet voldoende ruimte krijgen.'

Is strenge reglementering niet noodzakelijk om een goed klimaatbeleid te voeren?  'Ik zou mensen een doelstelling geven die ze moeten behalen, met risico op beboeting als dat niet lukt. Maar ik ga niet zeggen hoe je het moet doen. Overheden zijn niet goed in innoveren. Dat doen de private en academische sectoren veel beter. Er zal geen wondertechnologie uit de hemel vallen, alles ligt al op tafel. Er moet creatieve ruimte zijn om het breed in te zetten.' 

Vivaldi II: ja of nee?
'Ik heb getoond dat ik een regering met uiteenlopende meningen bij elkaar kon houden, maar dit was een heel specifieke regering in een specifieke situatie, die in volle pandemie van start ging. Nu is het anders: ik kan dus nog niet voorspellen hoe mensen zullen stemmen. Al vermoed ik dat de uitslag zal verschillen van de peilingen.'

'Ik pleit vooral voor een regering die snel kan beginnen. Dat is voor mij het belangrijkste. Ik wil niet opnieuw maanden aan een stuk in cirkels draaien.' 

Waarom werkt het migratiebeleid niet?   
'Migratie is een combinatie van heel wat factoren en daardoor nooit een simpel onderwerp. Je kan dat als land niet alleen dragen. Europa heeft daarin een aantal belangrijke stappen gezet, zoals het migratiepact. Die onderhandelingen heeft België tot een goed einde gebracht tijdens haar voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie.' 

Velen vinden dat het migratiepact niet ver genoeg gaat.     
'Het was zeker geen perfect parcours, maar in een regering moet je beslissingen nemen en stappen vooruit zetten. Zelfs als je iets goed doet, schudt de oppositie kritisch hun hoofd. Europa heeft al een enorme stap vooruit gezet, maar er moeten nog meer volgen. Zo moet het Belgisch migratie­wetboek moderner, bijvoorbeeld.'

Voelt u druk vanuit de rechterzijde om strenger te zijn als het over migratie gaat?   
'De redenering van Vlaams Belang is volledig onrealistisch. Mensen met een migratie­achtergrond maken nu eenmaal deel uit van onze samenleving. N-VA heeft een sterke redenering die gebaseerd is op taal en cultuur, wat zich uit in bijvoorbeeld het hoofddoekendebat. De redenering van Open Vld is eerder economisch. Iedereen mag binnen als die persoon bijdraagt aan de maatschappij.'

Ons land neemt samen met Spanje een vrij kritische – en daardoor unieke – houding in over het conflict in Gaza.   
'Klopt. Het respecteren van mensenrechten is universeel. Het maakt niet uit of dat in Israël, Palestina, Oekraïne of Iran is. We moeten onschuldige burgerlevens vrijwaren. Ik heb dat ook aan Netanyahu gezegd, en hij was daar zeker niet tevreden mee.'

'Ik ben geen politicus van de grote woorden: ik wil resultaten zien, maar ik zit gewrongen. Ondertussen gaan er dagelijks 100 mensen dood in Gaza. Ik vind het frustrerend dat Europa er niet in slaagt om de juiste druk te zetten en de betrokken partijen aan tafel te krijgen.' 

Kunnen universiteiten daarin helpen door hun banden met Israëlische universiteiten door te knippen?   
'Als ik nu student was, dan zou ik waar­schijnlijk ook mijn proteststem laten horen. Mij lijkt het logisch dat universiteiten in dialoog gaan met hun studenten. Luisteren en praten is belangrijk. Mijn kritiek is gericht naar de Israëlische regering, niet naar de Israëlische bevolking.'

Veel Israëlische universiteiten hebben wel een connectie met de Israëlische regering.   
'Ik hoop dat die protesten dan leiden tot een discussie over de plaats van een universiteit in een politiek onderwerp. Hoe onafhank­elijk moet academisch onderzoek kunnen staan? Dat is geen simpele vraag, maar wel een terechte. Ik hoop dat het niet eindigt zoals in de VS, waar manu militari alles ontruimd wordt.' 

What’s next? Een Europese topjob?     
'Het is een voorrecht om premier te zijn. Als ik dit verder kan doen, twijfel ik geen seconde. Ik heb het potentieel van ons land gezien. We hebben bestuurd met verschillende accenten, maar het leidde wel tot een samenhangend beleid dat ons als land sterker maakte. Het is nu aan de kiezer om te oordelen, en aan mij om dat te accepteren.'