Toegankelijkheidsbeleid KU Leuven heeft nog werk aan de winkel

'Ik heb het geluk dat mijn studie vrij vlot verloopt, maar vele anderen vallen uit de boot, vaak nog voor ze goed en wel de stap naar de universiteit zetten', vertelt Jirka, studente psychologie en statistiek. Jirka kampt al haar hele leven met zenuwschade. Daardoor ervaart ze chronische pijnen en gevoelloosheid. Voor één les de trap nemen kan ervoor zorgen dat ze 's avonds haar haren niet meer kan kammen zonder pijn te voelen.

Studeren met een motorische of sensoriële functiebeperking is voor studenten als Jirka allesbehalve een sinecure. In academiejaar 2021-2022 kregen 4.046 studenten een statuut voor hun functiebeperking. Ongeveer 160 studenten onder hen hebben een sensoriële of motorische beperking. Hun ervaringen blijven vaak onopgemerkt. 

Sociale en fysieke drempels

In 2021 kreeg ik plots gehoorverlies waardoor ik niet meer naar de lessen kon gaan. Op sociaal vlak was en nog steeds is dat helemaal niet gemakkelijk, ik zag niemand in de livestream en dat was heel eenzaam.' Laura Van Cutsem, studente Bedrijfscommunicatie, heeft een auditieve functiebeperking. Dat brengt moeilijkheden met zich mee voor het volgen van lessen. Laura zit regelmatig vooraan.

De fysieke toegankelijkheid van het universiteitsleven vormt een eerste barrière voor studenten met een functiebeperking. Ook Anke, studente pedagogische wetenschappen en rolstoelgebruiker, wijst op de isolatie die studenten met een functiebeperking ervaren. 'Het is isolerend dat ik alleen vooraan moet zitten, zeker wanneer de prof de vraag stelt om iets te bespreken met je buur. Idealiter zou ik in het midden van de aula binnen kunnen om zo tussen mijn vrienden te zitten.'

KU Leuven zet stappen

De KU Leuven voert een uitgebreid toegankelijkheidsbeleid. Sinds 2006 onderneemt de Werkgroep voor Fysieke Toegankelijkheid (WFT) stappen. De KU Leuven is als instelling verplicht om toegankelijke gebouwen te voorzien, bij nieuwbouw en grote renovaties waarvoor een omgevingsvergunning nodig is. 

Gebouwen toegankelijk maken gebeurt niet van dag op dag, vertellen Sam Michiels en Marie Verlinden, leden van WFT. 'De wetgeving bevat soms grenzen, bijvoorbeeld wanneer het om erfgoed gaat. Dan moet een erfgoedambtenaar mee de toegankelijkheid beoordelen om af te wegen wat kan zonder de erfgoedwaarden aan te tasten', vertelt Michiels. Dat kan zorgen voor bijkomende moeilijkheden. 

Toch lukt het vaak ook wel: 'Bijvoorbeeld de helling aan de ingang van de Universiteitsbibliotheek en de comfortstroken aan de Campusbibliotheek Arenberg en het Pauscollege, daar hebben we mooi werk verricht.'

De WFT gaf mee impuls aan de oprichting van KULag, de KU Leuven Access Guide. Daarop staat informatie over de toegankelijkheid van elk gebouw van de universiteit. Toch schiet het digitale platform in de praktijk vaak te kort voor sommigen. 'In het beste geval is een aula rolstoeltoegankelijk, maar dan zit je vaak helemaal vooraan of achteraan', vertelt Anke. Vaak is er ook geen tafeltje aanwezig om notities te nemen. 

Ook de liften die op KULag vermeld staan, zijn vaak allesbehalve probleemloos. 'De liften werken op sommige plaatsen vaak niet, soms zijn ze zelfs te klein om in te passen met de rolstoel', gaat Anke verder. 'De website is niet genoeg: je moet heel veel denkwerk en voorbereiding verrichten vooraleer je naar de les gaat.'

Examenfaciliteiten

Centraal in het toegankelijkheidsbeleid staan zorgcoördinatoren. Die worden per faculteit ingezet om studenten met een functiebeperking wegwijs te maken bij de aanvraag van een statuut voor ondersteuning. Ze helpen ook bij het voorzien van examenfaciliteiten. Net daar wringt voor veel studenten het schoentje.

Jirka heeft al vaak meegemaakt dat op de dag van haar examen de faciliteiten ontbraken, ook al had ze die weken op voorhand in orde gebracht. 'Zulke vergissingen gebeuren niet uit onwil, maar ze gebeuren vaak, en maken voor mij het verschil tussen slagen of niet slagen.' Jirka heeft immers een schrijfassistent nodig tijdens haar examen. 'Vaak hoor ik dan als verklaring dat de examenombudsen of zorgcoördinatoren overbevraagd zijn.'

Het eerste semester is een drukke periode voor zorgcoördinatoren, laat Liesbeth Van Heden, domeinverantwoordelijke studieloopbaanbegeleiding bij KU Leuven Stuvo, in een schriftelijke reactie weten. 'We zijn binnen het domein studieloopbaanbegeleiding bezig met een traject om te bekijken hoe we meer ruimte bij de zorgcoördinatoren kunnen vrijmaken om in te kunnen zetten op de begeleiding van studenten met een functiebeperking', vervolgt Van Heden.

Wat kan een student doen wanneer het misloopt op een examen? Eerst en vooral kunnen studenten ter plekke de examenombuds contacteren. 'Indien een examenfaciliteit die werd toegekend door de zorgcoördinator en goedgekeurd door de faculteit toch niet doorgaat op het examen zelf, voorziet art. 104 van het Onderwijs- en examenreglement (OER) ook dat de student beroep kan aantekenen', schrijft Van Heden. 

Actie ondernemen vindt Jirka geen evidentie. 'Afgelopen examenperiode is er bij drie examens iets misgelopen met mijn faciliteiten', vertelt ze. 'Zolang ik uiteindelijk echter geen slechte punten haal, wil ik me niet aan die procedurele rompslomp wagen.'

De lastige prof

Om studenten met een functiebeperking een gelijkwaardige leservaring te bieden is er eerst en vooral bewustzijn van professoren nodig. 'Ik wil niet de les onderbreken voor de hele aula. De proffen zijn erg vriendelijk en respectvol, maar de manier van lesgeven is niet ideaal. Ik denk vooral dat proffen moeten doorhebben dat niet elke student de gezondheid heeft van de gemiddelde student', stelt Laura.

Jirka heeft al een aantal negatieve ervaringen met docenten achter de rug. 'Toen ik op een gegeven moment mijn functiebeperking kenbaar maakte aan mijn docent, werden mijn faciliteiten platuit door hem geweigerd.' 

Of je als student met een functiebeperking je rechten kan afdwingen, hangt volgens Jirka dus heel hard van individuen af. 'De kwestie is zeer persoonsgebonden, wat maakt dat de problemen vooral onderaan de ladder van het beleid zitten', meent ze.

Toch zijn er professoren die zich willen inzetten voor het comfort van studenten met een functiebeperking. Zo krijgt de WFT af en toe vragen van gebruikers over specifieke situaties waarin studenten, personeel of bezoekers problemen ondervinden met toegankelijkheid. Vaak is de oplossing louter de les herplannen. 

'Er komen ook vragen van proffen of lesplanners binnen wanneer een lokaal niet toegankelijk is, en soms moet de professor dan van leslokaal veranderen. We kunnen er ook een apart project voor opstarten of die vragen meenemen naar een volgende verbouwing', vertelt Sam Michiels. 

De input van professoren wordt echter niet altijd beantwoord door het beleid. Zo heeft Anke weet van een situatie waarbij een bijdrage van een professor niet werd meegenomen door het decanaat.

Stappen vooruit?

In april 2023 nam de Vlaamse Vereniging voor Studenten (VVS) een standpunt in rond inclusie in het hoger onderwijs. Bestuurder Inclusie Jef Vandorpe hamert vooral op de praktische uitvoering van het toegankelijkheidsbeleid: 'Faciliteiten toekennen verloopt in Vlaanderen breed genomen goed, maar het toezien op de uitwerking ervan minder.' Professoren hebben een te grote beslissingskracht op dat vlak, vindt Vandorpe. Hij ziet heil in een betere sensibilisering van zowel docenten als ander begeleidend personeel. 

Wat de toegankelijkheid van gebouwen betreft, blijft de KU Leuven stappen vooruit zetten. In navolging van een masterplan uit 2015, wordt er ieder academiejaar budget uitgetrokken voor bouwkundige ingrepen in functie van toegankelijkheid. 'Zo'n ingreep is echter niet iets dat je op een jaar tijd kan uitvoeren, onze plannen zijn noodzakelijk gespreid over de tijd', vertelt Verlinden van WFT, en de Divisie Ruimte en Vastgoed. 

Laura hoopt bovenal dat het maatschappelijk stigma rond functiebeperkingen doorbroken wordt: 'Bij diversiteit denken we vaak aan iets als sociale afkomst, maar het moet ook gaan over mobiliteit en toegankelijkheid. Veel studenten moeten echt strijden om de les te kunnen volgen.'