Tinneke Beeckman over "Macht en Onmacht"

De aanslag op de Charlie Hebdo-redactie heeft u geïnspireerd tot het schrijven van dit boek.

Tinneke Beeckman: «Ik was al aan het boek begonnen. Stukken over postmodern denken, waarheid, waarachtigheid en Nietzsche zijn erin opgenomen.»

«Door de aanslag op Charlie Hebdo kwamen veel ideeën waar ik mee zat samen. Ze waren algemeen, maar moeilijk om aan het publiek te verduidelijken. Daarom dacht ik dat mijn boodschap begrijpelijker zou zijn door hem aan de hand van de aanslag op Charlie Hebdo, en vooral de reactie daarop, uit te leggen. Anders bleef mijn boek ook maar bij een academische discussie van: “jij leest Nietzsche op deze manier, ik lees hem heel anders”.»

Hoe illustreren de Hebdo-aanslagen en de daaropvolgende reacties dan een hedendaagse aanslag op het denken van de Verlichting?

Beeckman: «Na de aanslag had je een van de grootste manifestaties sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog. Dat was een moment van eensgezindheid. Iedereen leek het erover eens te zijn dat je geen geweld gebruikt, ook niet wanneer je het niet eens bent met een bepaalde mening. Vrijheid van meningsuiting is een hoeksteen van onze samenleving en democratie.»

«Op dat moment van eensgezindheid volgden echter al snel andere stemmen. Zo kwamen er publieke debatten op gang rond de vraag van slachtofferschap. Zijn de slachtoffers de journalisten, de vrijheid van meningsuiting of zijn het net de daders zelf? Uit dat debat bleek dus dat er totaal geen eensgezindheid heerste over wat er in Frankrijk gebeurd was.»

Is dat gebrek aan eensgezindheid dan een probleem?

Beeckman: «Die tegenstellingen tonen een verschuiving in de idealen waar Charlie voor staat, die nog stammen uit de tijd van de Verlichting. Die idealen zijn met de opkomst van het postmodernisme al overleden.»

«Daarnaast heb je mensen die van mening zijn dat je gematigd moet zijn zodat je andere mensen niet zal beledigen of kwetsen. Dat brengt ons bij het hele idee van de kwetsuur van het slachtofferschap, dat de laatste tien jaar veel sterker opgekomen is.»

Complotten

Is het complotdenken een gevolg van het kritische denken, typerend voor het postmodernisme?

Beeckman: «Ik denk dat er heel andere oorzaken zijn van het complotdenken, maar ik denk dat het postmoderne denkmodel dat zeker versterkt. Samenzweringstheorieën circuleren al eeuwen. Het postmoderne denken stimuleert de gedachte dat de echt kritische denker achter de verschijnselen moet kijken en op zoek moet gaan naar diepere, verborgen motieven.»

Bestaan zulke achterliggende motieven?

Beeckman:: «Die motieven bespeurt deze criticus alleen bij de ander, nooit bij zichzelf. En die motieven hebben te maken met macht en eigenbelang. Als je die machtsmechanismen doorziet, zou je je kritische taak hebben vervuld. Het postmoderne denken bevat elementen die lijken op de houding van complotdenkers, vrees ik.»

«Het probleem bij complotdenken is dat je elke norm voor waarheid en waarachtigheid verlaat, terwijl elke speculatie of associatie die je maakt even geldig lijkt als de versie die officieel wordt verteld.»

«Argwaan tegenover de overheid maakt deel uit van wat een kritische burger is. Een democratie heeft kritische burgers nodig. Maar als die kritische houding leidt tot een projectie van je eigen fantasie, heb je een immens probleem. Dat is exact onze situatie.»

Steve Jobs

U verwijst ook naar het werk van Ayn Rand. Wat vindt u zo interessant aan haar?

Beeckman: «Ik heb gemerkt dat veel mensen haar denkwijze aantrekkelijk vinden (Rand is romanschrijver en neoliberaal filosoof, red.). We leven in een systeem waar veel mensen klagen over een anonieme bureaucratie. Tegenover dat vervelende controlemechanisme plaatst Rand een beeld van de held die zijn eigen norm is, aan niemand verantwoording aflegt en gelooft in zijn eigen kunnen. Een soort Steve Jobs dus. Dat is natuurlijk een aantrekkelijk beeld, maar niet realistisch.»

«Rand vertelt precies het tegenovergestelde van wat het postmoderne denken ons vertelt. Daarbij worden we juist bepaald door onze context. Je denkt dat je autonoom handelt en spreekt, maar er zijn altijd onbewuste motieven. Die onbewuste motieven doen denken aan onmacht. Rand is dan weer het beeld van de absolute macht. Het is niet toevallig dat Rand in deze tijd steeds aantrekkelijker is.»

Het is dus niet verkeerd om af en toe aan jezelf te vragen: “Wat zou Steve Jobs doen?”?

Beeckman: «We leven in een tijd waar er een enorme druk op de mens staat om zich aan te passen aan een norm. Iemand als Steve Jobs of Rand zegt dan: “Nee, ik bepaal zelf aan welke verwachtingen ik voldoe.” Daar zit wel een les in. We hebben het recht om bij onszelf na te gaan aan welke verwachtingen we eigenlijk willen voldoen.»

Het postmoderne denken heerst in het Westen. Toch is het ergens zo dat het Westen zijn waarden opdringt aan de rest van de wereld. Is dat niet hypocriet?

Beeckman: «Het westers imperialisme is natuurlijk een enorm probleem. Het is bovendien totaal inconsequent. Ik denk dat burgers veel strenger moeten zijn ten opzichte van hun eigen overheden. Er moet een besef ontstaan dat wanneer overheden het verknoeien in Irak, Syrië of elders, het probleem tot bij ons komt.»

«Het is pas met de komst van de vluchtelingen dat we beseffen dat er ook een buitenland is en dat we wel degelijk enige verantwoordelijkheid hebben voor wat er daar allemaal gebeurt. Als wij, burgers, nalaten onze eigen leiders daarop aan te spreken, moeten we ook niet versteld staan van een vluchtelingencrisis.»

«Dat is zowel macht als onmacht. Je kan er wel iets aan doen als je toont dat je waakzaam bent.»