The One Where Ross Dates A Student

Tot nog toe was het strafbaar voor een leerkracht om een relatie aan te gaan met een leerling jonger dan zestien jaar. Een wetsvoorstel van parlementslid Goedele Liekens (Open Vld) wil daar nu achttien jaar van maken. Geen onlogische stap gelet op de realiteit. Recent nog kwam er bijvoorbeeld berichtgeving over een juf in Beringen die een relatie had met twee leerlingen. Het voorstel kadert in een pakket dat onder meer de leeftijd voor seksuele relaties met wederzijdse toestemming naar veertien wil verlagen, op voorwaarde dat er tussen de twee partners geen leeftijdsverschil is van meer dan vijf jaar.

De wetgeving over relaties tussen professoren en studenten zou dezelfde blijven. Recente incidenten aan de UHasselt, waar professor Vereeck geschorst werd omwille van ongepast gedrag ten aanzien van doctoraatsstudenten, geven aan dat ook hierover een discussie relevant is. In Nederland is die wetgeving er bijvoorbeeld wel: relaties tussen studenten en professoren zijn er in bepaalde gevallen strafbaar wanneer sprake is van een afhankelijkheids- of machtsrelatie.

Machtsrelatie

Het wetsvoorstel van Open Vld baseert zich ook op die argumentatie. Volgens Liekens is het doel om minderjarigen te beschermen. Een leerkracht heeft een machtspositie, en zou daarvan misbruik kunnen maken. Bij misbruik is er vandaag echter geen stok achter de deur.' Die machtsrelatie problematiseert de consent die de minderjarige zou geven.

Bart Spriet, professor Strafrecht aan de KU Leuven, acht het wetsvoorstel van Open Vld niet realistisch: 'De argumentatie dat een afhankelijkheidsrelatie gekoppeld wordt aan de strafbaarheid is op zich wel juist, maar het is onlogisch om daar die leeftijd bij te betrekken. In feite is het binnen de huidige wetgeving al mogelijk om via die afhankelijkheidsrelatie tot een veroordeling te komen', vertelt Spriet.

'Momenteel kan je als leerkracht geen zedenmisdrijf plegen met een zestienjarige als er wederzijdse toestemming is. Maar de rechter kan wel oordelen dat de toestemming ongeldig is door de afhankelijkheidsrelatie, waardoor toch sprake kan zijn van het zedenmisdrijf verkrachting', gaat Spriet verder. 'Het is veel logischer het misdrijf te beschrijven met "afwezigheid van toestemming" dan daar een specifieke leeftijd op te plakken. Momenteel ligt de leeftijd op zestien jaar. Om die nu enkel in een heel specifieke relatie op te trekken, met name de verhouding leerkracht leerling, lijkt mij niet nuttig.'

Door die nauwe focus zouden andere afhankelijkheidsrelaties ook uit de boot vallen, meent Spriet: 'Nu wordt er gefocust op die relatie tussen leerkracht en leerling, omwille van dat recente geval in het bijzonder onderwijs. Dat is steekvlampolitiek: een probleem stelt zich en we zullen het eens regelen. Binnen twee maanden heb je dan misschien een ander soort afhankelijkheidsrelatie. Je moet dat algemeen oplossen.' Volgens Liekens is zo'n specifieke focus op leerlingen wel nuttig: 'Scholen hebben veel interne reglementen, maar als zij willen ingrijpen staan ze vaak met hun rug tegen de muur en hebben ze geen wettelijk kader om in te grijpen.' Liekens geeft evenwel aan dat nog niet onderzocht is of daar vraag naar is vanuit de scholen zelf.

Strafwet aanpassen: een goed idee?

Heel concreet zou er, indien de voorgestelde wet van kracht zou worden, sprake zijn van verkrachting zodra een meerderjarige leerkracht een seksuele handeling met penetratie uitvoert op een minderjarige, ongeacht of daar toestemming voor werd gegeven. Bij andere seksuele handelingen is er sprake van 'schending van de eerbaarheid'. Het verschil met de huidige wetgeving is dat er nu enkel sprake is van verkrachting indien de rechter oordeelt dat toestemming niet mogelijk is.

Liekens benadrukt dat het er niet om gaat dat het altijd verkrachting zou zijn: 'Het gaat erom dat de minderjarige beschermd wordt. Als er sprake is van een liefdevolle relatie, is er niks mis mee om te wachten tot die persoon achttien wordt.'

Het lijdt geen twijfel dat er grond is om een relatie tussen leerkracht en leerling als maatschappij af te keuren. De vraag is echter ook of gedragingen die we afkeuren ook meteen in een strafwet gegoten moeten worden. Volgens professor Spriet is dat zeker niet zo: 'Het kan afkeurenswaardig zijn, maar er zijn andere manieren om daarop te reageren. Zo kan er in een school bijvoorbeeld disciplinair worden opgetreden, tot en met zeer zware sancties. De regel is eigenlijk dat je gedragingen die afkeurenswaardig zijn enkel in de strafwet opneemt, wanneer je ze niet via andere middelen kan aanpakken. Het strafrecht is altijd de laatste handhavingsmethode: daar komen gevangenisstraffen bij kijken. Iedere verkrachting is theoretisch strafbaar met tien jaar gevangenisstraf, vijf jaar in de praktijk.'

Mag je dan flirten met je prof?

Een relatie tussen een student en een professor is in beginsel niet strafbaar wanneer er geldige toestemming is. Net als in voornoemde gevallen kan een rechter echter oordelen dat er geen geldige toestemming is. 'De wet spreekt hier over geweld, bedreiging, dwang, lichamelijk of geestelijk gebrek, maar daaronder zou dus ook "een extreme afhankelijkheidsrelatie" kunnen vallen. Het is aan de rechter om dat te beoordelen', legt Spriet uit. 'Het is echter niet zo dat toestemming in een afhankelijkheidspositie altijd onmogelijk is. Er zijn perfect situaties denkbaar waarin dat wel kan.'

Zo’n afhankelijkheidsrelatie is echter niet eenduidig te definiëren. Spriet legt een sterke nadruk op de context: 'Je zou kunnen zeggen dat een afhankelijkheidspositie erin bestaat dat eigenlijk de betrokkene "de handeling moet ondergaan en quasi niet kan weigeren", maar je moet kijken naar de feitelijke omstandigheden.'

It's frowned upon

De KU Leuven hanteert zelf ook regels over relaties tussen professoren en leerlingen, weergegeven in een draaiboek met een kader en aanpak voor grensoverschrijdend gedrag. De universiteit heeft in principe geen probleem met een relatie tussen een student en een professor op voorwaarde dat er wederzijdse toestemming is en er geen sprake is van een 'risicosituatie'.

Zo spreekt het draaiboek van een risicosituatie 'wanneer een intieme relatie ontstaat tussen een docent of promotor en student of doctoraatsstudent terwijl ze in een hiërarchische verhouding staan', of 'wanneer een intieme relatie mogelijk interfereert met de taakuitvoering, de teamwerking of de werkorganisatie'. Meer specifiek is de hiërarchische verhouding problematisch wanneer deze 'vragen oproept voor wat betreft wederzijdse toestemming' of 'interfereert met een objectieve academische of professionele beoordeling'.

Volgens auteur van het draaiboek Omer Van den Bergh zal de KU Leuven ingrijpen op het moment dat ze melding krijgt van zo'n risicosituatie. Dat beleid houdt ook in dat van personeelsleden verwacht wordt dat ze zelf melden wanneer ze zich in zo'n risicosituatie bevinden. In de eerste plaats zal de universiteit dan proberen de hiërarchische relatie te ontkoppelen of de beoordelingstaak te onttrekken aan de betrokkene. Problematische gevallen kunnen intern behandeld worden via bemiddeling, of de betrokkenen kunnen begeleid worden naar externe kanalen zoals de politie of slachtofferhulp.