Studenten werken steeds meer. Maar ten koste waarvan?

Jongeren gingen in 2024 massaal aan de slag, zo tonen nieuwe cijfers van de Rijks­dienst voor Sociale Zekerheid (RSZ). Het aantal gewerkte uren door studenten stijgt met maar liefst 9,5 procent ten opzichte van begin 2023. Nu steeds meer studenten de arbeidsmarkt oprennen, is het de vraag of hun schoolprestaties de eindmeet halen.

Experts spreken van een mogelijks negatief effect op de studieresultaten en vrezen voor toenemende studievertraging. Tegelijkertijd ontwikkelen werkende studenten vaardigheden die hen een voordeel op de arbeidsmarkt bieden.

Minder stil

Maar liefst 77 procent van alle studenten heeft een baan, berichtte De Tijd nog eerder dit jaar. Bovendien is het duidelijk dat studenten steeds minder stil zitten: uit onderzoek van de RSZ blijkt dat ze, zowel in het secundair als hoger onderwijs, steeds vaker aan het werk gaan. De trend is niet te missen: op een coronadip na, zit het aantal werkende studenten sinds 2017 flink in de lift.

Dat is niet onlogisch, zegt professor arbeidseconomie Stijn Baert (UGent): 'Duurdere smartphones, reizen, restaurantbezoeken: die moeten allemaal betaald worden. Dat studenten de wens hebben om hier relatief weinig belasting op te betalen, is ook niet verrassend.'

De werelden van jongeren lopen steeds vaker door elkaar, zegt ook Vickie Dekocker, arbeidssociologe (KU Leuven). 'Jongeren willen leren, werken en liefst ook investeren in een project, zoals vrijwilligerswerk.'

Vrouwen werken meer

Opvallend is dat vrouwen het voortouw nemen in studentenjobs. In het eerste kwartaal van 2024 was maar liefst 56,73% van de actieve jobstudenten vrouwelijk.

Zijn mannen over het algemeen 'luier'? Niet noodzakelijk, want in het hoger onderwijs zijn er nu eenmaal meer vrouwelijke studenten. Ze vormen 55,8 procent van alle inschrijvingen aan universiteiten en hogescholen. Dat kan dus het verschil in de leeftijdsgroep 18 tot 21 jaar verklaren.

Horeca, kleinhandel en vrijetijdssector blijven favoriet, blijkt uit de enquête van Randstad. De meeste studenten gaan aan de slag als kassamedewerker, magazijnier of administratief bediende. 'Dat zijn nu eenmaal jobs waar je weinig specifieke scholing of ervaring voor nodig hebt en die vaak flexibele inzet vragen', verklaart Baert.

Voordelig

De werkambitie van studenten lijkt ook geen rem te kennen. Maar liefst acht op tien studenten geeft aan 600 uur per jaar te willen werken, en zes op tien wil de mogelijkheid meer te kunnen werken, blijkt uit eerder marktonderzoek van Randstad.

Voorlopig kunnen studenten 600 uur werken aan een voordelig sociaal tarief. Je betaalt dan slechts een kleine solidariteitsbijdrage en op je loon wordt geen belasting inge­houden. Vroeger lag die grens op 475 uur. Tenzij een federale regering deze tijdelijke maatregel verlengt, zal dit ook weer teruggeschroefd worden naar die 475 uur.

Maar volgens Baert kan je heel wat vraagtekens plaatsen bij die 600 uur. 'Dat is niet heel eerlijk tegenover andere werkenden in de maatschappij. Studenten die veel werken betalen aanzienlijk minder belasting dan gewone werknemers.' Ook professor onderwijs­economie Dieter Verhaest (KU Leuven) laat zich kritisch uit: 'Bovendien is er ook nog de belastingvrije som (15.100 euro bruto). Zo krijg je situaties waarbij studenten netto meer overhouden dan de gewone werknemer, wat niet het beste signaal uitstuurt.'

Terug naar 475 uur?

Dat studenten meer sociale bijdragen betalen op hun extra studentenarbeid is volgens Baert 'de logica zelve'. De student betaalt 2,71 procent sociale bijdragen, terwijl de gewone werknemer 13,07 procent bijdraagt. 'Vanaf 475 uur zou ik effectief hogere RSZ-bijdragen laten betalen', aldus Baert.

Verhaest is het daarmee eens: 'We kunnen beter terug naar de oude wetgeving van 475 uur, wat eigenlijk al veel is. Met de huidige 600 uur kom je al snel aan twee volledige werkdagen per week, als je niet werkt in de examens en ook nog een paar weken vakantie neemt.' 

Hij benadrukt dat een vereenvoudiging van het fiscale systeem wenselijk is, waarbij het afbouwen van uitzonderingsregimes centraal staat. Volgens Verhaest brengt elke uitbreiding van deze regimes ons verder van deze doelstelling.

Maar volgens arbeidssociologe Dekocker is het ook belangrijk om te kijken naar de redenen waarom studenten een bijbaan nemen. Als dat uit financiële noodzaak is, hebben we volgens haar een probleem. Niet zozeer de uitbreiding naar 600 uur vindt zij essentieel, maar wel de studietoelagen: 'Die kunnen gerichter ingezet worden. Ons onderwijs is zeer democratisch, en het is belangrijk dat iedereen de kans krijgt om een zo goed mogelijk diploma te behalen.'

Prijskaartje

Zeventien procent van de studenten werkt ook minstens vijftien uur per week, blijkt uit cijfers van het Jeugdonderzoeksplatform. 'Vijftien uur lijkt me voor de gemiddelde student erg veel', zegt Verhaest. 'Waar de grens ligt is niet eenduidig, maar sommige studies suggereren al negatieve effecten voor wie meer dan acht tot twaalf uur per week werkt', aldus Verhaest. 'Studeren aan hogeschool en universiteit is een voltijdse dagtaak en dat lijkt me moeilijk te combineren met een vijftien-uur durende werkweek.'

Professor arbeidspsychologie Anja Van den Broeck (KU Leuven) nuanceert: 'Vijftien uur per week is veel, maar die uren gaan niet noodzakelijk af van het studeren alleen, maar ook van scrollen in bed, tv-kijken en andere activiteiten.' Meer werken lijkt voor studenten aantrekkelijk, maar er hangt ook een prijskaartje aan, die ze betalen met hun studieprestaties. Bijna een derde van de studenten merkt dat hun cijfers achteruitgaan door hun bijbaan.

Dat is niet verrassend, als je bedenkt dat bijna de helft van de werkgevers verwacht dat studenten tijdens de lesuren beschikbaar zijn. Bovendien is een derde van de studenten zelfs tijdens de stressvolle blok- en examenperiode nog volop aan het werk. Vaak met studievertraging tot gevolg. 

Van de studenten die in het academiejaar 2020-2021 startten, kon slechts 29,5 procent van de studenten hun bacheloropleiding afronden binnen de vooropgestelde drie jaar. Voor het academiejaar 2008-2009 was dat nog 36 procent. 

Bestraffing of beloning

Maar is een studentenjob dan voordelig of nadelig? Dat hangt ervan af, zegt Baert. 'Als je je door je studentenjob meer gaat focussen op andere zaken, is het gevaar groot dat je arbeid je afleidt van je studie. Intensieve studentenarbeid kan dan niet alleen het risico op studievertraging vergroten, maar lage scores kunnen ook zorgen voor meer strubbelingen tijdens het zoeken van een eerste job. Meer werken kan - indirect - negatief zijn voor je carrière.'

We leven immers in een kennissamenleving, zegt Dekocker. 'Het startpunt is nog steeds het initieel diploma. Stel dat alles geautomatiseerd en gedigitaliseerd wordt, dan is het nog maar de vraag: hoe ga je je als werknemer onderscheiden? Een goed diploma is daarvoor bepalend voor de kansen op de arbeidsmarkt.'

Dat betekent echter niet dat je als werkende student meteen schrik moet hebben. Studenten met werkervaring worden niet alleen bestraft, maar ook beloond. 'Studenten­arbeid getuigt van een sterke werkattitude, maturiteit, verantwoordelijkheidszin, respect voor autoriteit, motivatie en ambitie. Dat kan hen in de ogen van werkgevers onderscheid­en van anderen', aldus Baert.

Ook Dekocker merkt op dat de kloof tussen studenten met en zonder werkervaring steeds groter wordt. 'De houdbaarheidsdatum van competenties van je diploma ligt op twee jaar. Door aan te tonen dat je in andere contexten kan leren, laat je zien dat je flexibel bent.'

Werkervaring

Van den Broek raadt wel aan om een job te kiezen die misschien niet altijd even leuk is, maar wel waardevol en zinvol. 'Soms kun je meer leren van een baan die aansluit bij je studies. Ik zie minder leerkansen in jarenlang een eenvoudige job doen, in plaats van eerst een eenvoudige job en daarna een functie waarin je meer competenties kunt ontwikkelen.'

'Ervaringen waarbij je in team werkt en een leiderschapsrol aanneemt, zoals hoofdleider bij een jeugdbeweging of studentenvertegenwoordiger, staan goed op je cv', voegt Dekocker toe.

Een kwart van de studenten geeft in de enquête van Randstad aan voldoening te halen uit hun studentenjob, onder andere omdat deze hen in staat stelt extra uitgaven te dekken en activiteiten te plannen.

Motivatie is cruciaal, niet alleen voor de studieresultaten, maar ook voor het mentaal welzijn van de student, zegt arbeidspsychologe Van den Broeck. 'Als je zin hebt om te werken, heeft het werk minder negatieve effecten. Maar wanneer je werkdruk ervaart, kunnen de negatieve gevolgen groter zijn, onder andere voor de studieresultaten.'