'Student-sekswerkers laten ons ideeën over prostitutie bevragen’

Op dinsdag 25 april vond de allereerste editie van het Congres Seksuologie plaats, met lezingen gaande van 'Seks met robots' tot 'Seksualiteit in woonzorgcentra'. Eros, de studentenkring die het evenement organiseerde, nodigde daarom ook cultureel antropologe Marie-Louise Janssen uit. Haar expertise omvat gender en seksualiteit en ze doet onderzoek naar prostitutie en mensenhandel aan de vrije universiteit van Amsterdam. In dat kader gaf zij een lezing over sekswerk onder studenten.

Sekswerk is een grijze zone

Kan u schetsen waarover uw onderzoek ging?
'We constateerden op een bepaald ogenblik dat meer en meer studenten in de seksindustrie begonnen te werken. Mij viel het al meteen op in de klas: na afloop van de les wilden bepaalde studenten dan eventjes praten.'

'Omdat we merkten dat het dus leefde, vonden we het belangrijk om te weten wat er daadwerkelijk speelt onder studenten, wat hun ervaringen en behoeften zijn. Het onderzoek draaide rond de volgende vragen: Wat zijn de houdingen en gedachten van studenten met betrekking tot seksualiteit? Hoe staat het met hun seksualiteit in het algemeen? En meer specifiek: hoe zit het met sekswerk onder studenten?'

Wat verstaat u onder ‘sekswerk’?
'Het is eigenlijk een grijze zone. In ons onderzoek hebben we steeds een heel brede definitie aangehouden van ‘sekswerk’: allerlei soorten seksuele diensten in ruil voor materiële of financiële vergoedingen. Dat kan vanalles betekenen: webcamming, pole dancing, striptease, pornografie. We hebben het bewust breed gehouden.'
'Vaak is het trouwens ook maar iets tijdelijks, sekswerk bij studenten. Het is een tijdelijke transgressie van seksuele normen. Uiteindelijk vallen de meesten terug op de conventionele normen, zoals het hebben van seks op basis van liefde binnen een monogame relatie.'

Zijn er grote verschillen tussen studenten en volwassenen die in de seksindustrie zitten?
'Het interessante aan deze groep studenten aan de vrije universiteit van Amsterdam is dat ze vaak uit een achtergrond van middenklasse of zelfs hogere klasse komen. Er is dus niet meteen een financiële noodzaak of druk te bespeuren.'
'Dat zie je aan de andere kant wél in de reguliere prostitutie. Daar heb je een heleboel vrouwen, vaak met een migratieachtergrond, die echt vanuit een economische noodzaak zich moeten prostitueren. Bij studenten is die economische noodzaak veel minder aanwezig, zij kunnen namelijk vaak terugvallen op familie voor geld. Voor studenten zijn er dus blijkbaar nog andere motivaties om in de seksindustrie te werken.'

Zoals?
'Nieuwsgierigheid, avontuur, maar ook goede verdiensten en flexibele werktijden. Wanneer je in een restaurant werkt, ben je vaak acht uur lang bezig tot ‘s avonds laat. En dat tegen een gering loon.'
'Bij webcamming kan je véél meer verdienen en moet je minder uren doen, op hele flexibele tijden. Je kan als het ware een uurtje uittrekken vóór je les en een uurtje erna om te cammen. Het bepalen van je eigen werkuren, dat vinden vele studenten heel prettig.'

Wat waren de bevindingen van het onderzoek?
'Een resultaat dat meteen uit de bus kwam, was een discrepantie tussen de ideeën en het gedrag van de studenten. Aan de ene kant zijn ze vrij liberaal, hoogopgeleid en tolerant ten aanzien van prostitutie. Ze zijn dé groep bij uitstek die onderzoekend bezig is met seks.'
'We zien echter dat de normen rond seksualiteit hetzelfde zijn gebleven en dat het feitelijke gedrag van deze groep dus ook niet is veranderd. Er is een evolutie geweest in ideeën en opvattingen, maar niet in gedrag. Dit kan voor problemen zorgen, vele studenten verzwijgen dat ze in de prostitutie werken. Ze leiden een heel geïsoleerd dubbelleven en staan onder grote druk. Zelfs in Nederland, waar het gelegaliseerd is, is het stigma op prostitutie nog erg groot, dat veroorzaakt heel veel stress.'

Waar komt dat stigma vandaan?
'Student-sekswerkers stelden dat ze vooral last hadden van de veroordeling van andere vrouwelijke studenten. Zij zijn degenen die heel afkeurend reageren en dingen claimen als ‘dat is een sletje, ga daar niet mee om’. Dat noemen we slutshaming. Mannen doen dat minder, ze hebben natuurlijk wel commentaar, maar veroordelen het minder dan meisjes.'

Hoe kunnen we slutshaming tegengaan?
'We moeten de norm ter discussie stellen dat een vrouw die seksueel actief is, immoreel zou zijn. Dat we een negatief label plakken op een vrouw die seksueel actief is, is toch vreselijk? Dat doen we toch ook niet bij mannen die seksueel actief zijn?'
'Als een jongen meerdere vriendinnen heeft waar hij seksueel contact mee onderhoudt, dan kan die erover opscheppen. Maar van zodra een meisje dat doet, wordt ze gezien als een sletje. Die double sexual standard zou in eerste instantie moeten verdwijnen. Waarom accepteren we van een man bepaald seksueel gedrag, maar niet van een vrouw?'

Is het ergens misschien ook een vorm van empowerment?
'Ja, ik denk zeker dat studenten dat als empowering kunnen ervaren, dat ze controle hebben over hun seksuele leven en seksueel actief durven en kunnen zijn, daarvan kunnen genieten en ervoor uit kunnen komen.'
'Je ziet binnen de uitkomsten van het onderzoek ook dat vele vrouwen zich schuldig voelen of te gefixeerd zijn op het orgasme van de seksuele partner. Ze zijn te gericht op de ander. Seksueel plezier is voor vrouwen vaak moeilijk, veel moeilijker dan voor jongens. Meisjes voelen zich heel verantwoordelijk voor het seksuele plezier van de ander én ze leiden onder de berispende houding van andere meisjes. Ze voelen zich gecontroleerd en durven niet uit te komen voor hun seksuele verlangens. Er zou eigenlijk veel te winnen vallen als vrouwen het seksuele plezier terug kunnen opeisen.'

Hoe zit het bij de mannen?
'Jongens kijken meer naar hun eigenwaarde tijdens seks en zijn vaak meer op zichzelf gericht, is ook uit het onderzoek gekomen. Jongens voelden zich daarnaast ook wel schuldig als het gaat over masturbatie of als het gaat over bepaalde seksuele fantasieën.'
'Seks met minderjarigen bijvoorbeeld, daar voelen ze zich wel slecht over. Ze ervaren natuurlijk ook druk van andere jongens om te presteren op seksueel gebied. Dat is ook heel interessant om verder te onderzoeken.'

Hoe zit dat met die seksuele fantasieën?
'We onderzochten seksueel gedrag, dus handelingen die ze doen of niet doen, maar we hebben ook gekeken naar fantasieen die ze koesteren. En dat blijken er veel te zijn. Echter, ze laten die fantasieën zelden uitkomen, wat dan weer blijk geeft van die discrepantie tussen ideeën en gedrag.'
'Voorbeelden van fantasietjes zijn: SM, meisjes blijken ook wel eens te fantaseren over verkrachting, heel veel jongens hebben fantasieën over crossdressing, anale seks. Dus ja, er wordt lustig op los gefantaseerd. maar dat blijkt dus niet uit het gedrag.'

Zijn er ook mannelijke student-sekswerkers?
'We hebben in totaal 364 studenten aan de universiteit van Amsterdam aan de enquête onderworpen. Het bleek dat 6% van die studenten in de seksindustrie werkten, een 32-tal studenten dus. Onder hen waren er maar 9 mannen. Jammergenoeg geeft dit geen al te representatief beeld - de meeste respondenten op de survey kwamen immers uit social sciences - het geeft slechts een indicatie.'

Hangt daar ook een stigma rond?
'Ja, maar op een andere manier, vele jongens hebben te maken met het stigma op homoseksualiteit. De meeste van hun klanten zijn immers mannelijk. Zij krijgen dus te maken met een dubbel stigma: het stigma op homoseksualiteit én op prostitutie. Terwijl vrouwelijke studenten enkel te maken krijgen met dat laatste.'

Welke houding neemt de universiteit aan tegenover sekswerk onder studenten?
'Daar wordt eigenlijk bijna niet over gepraat, ik geef de cursus Gender en Seksualiteit en daar hebben we het natuurlijk regelmatig over prostitutie of over het stigma, maar daarbuiten is het eigenlijk geen onderwerp van gesprek.'
'De mening van de universiteit met betrekking tot sekswerk ken ik niet. We zien gewoon dat student-sekswerkers een dubbel leven leiden. En wij vinden het heel belangrijk dat vertrouwenspersonen of dokters die aangesloten zijn bij de universiteit er meer over te weten komen, zodat ze die studenten beter kunnen helpen. Dat wordt nu niet bepaald actief op hulpverlening gedaan en van psychologische bijstand is er ook geen sprake. We hopen daar in de toekomst verandering in te brengen.'

Een gebrek aan maatschappelijke inbreng

Zijn er vanuit de wetgeving reguleringen rond studenten getroffen?
'Neen, helemaal geen. Er is wel een wetsvoorstel besproken geweest in de Tweede Kamer om de leeftijd te verhogen van 18 naar 21 jaar. Dat betekent dat een gedeelte van de studenten mogelijkerwijs illegaal zal worden. Wij vinden dat een verontrustende ontwikkeling en we zullen dat goed in de gaten moeten houden.'

Heeft digitalisering in eniger mate een rol gespeeld in de bevindingen van het onderzoek?
'Ja, door dat soort ontwikkelingen zijn studenten anders gaan denken over onenightstands en meer op onderzoek gegaan op seksueel gebied, met meerdere seksuele partners soms, dus het seksueel gedrag van jonge mensen verandert daardoor wel.'
'Het maakt de stap om in de seksindustrie te gaan werken voor geld, misschien net iets kleiner. Het heeft invloed op een aantal studenten die het in overweging zouden kunnen nemen.'

U pleit voor de destigmatisering van prostitutie?
'Jazeker, een van de grootste problemen van sekswerkers is dat ze dus gestigmatiseerd worden, waardoor ze geen toegang hebben tot speciale dienstverlening, of niet openlijk durven spreken met andere mensen. Een destigmatisering zal voor hen leiden tot een grotere verbetering van arbeidspositie.'

'Ik denk dat wij in Nederland, ondanks dat we het gelegaliseerd hebben in 2000, niet echt een maatschappelijk debat hebben over prostitutie. Vele mensen vallen namelijk terug op de christelijke moraal. En daarbinnen is het hebben van seks met meerdere mensen op basis van geld niet bepaald geaccepteerd, het wordt als immoreel beschouwd.'
'Daarnaast bestaat het idee dat prostitutie alleen bestaat uit mensen die slachtoffers zijn van mensenhandel, slachtoffers van uitbuiting. Dat is een erg hardnekkig stereotype. Studenten bewijzen echter dat het lang niet altijd zo hoeft te zijn. Dat het voor het plezier kan zijn, voor het avontuur, om snel wat geld te verdienen. Daarom zijn studenten zo interessant om te onderzoeken, ze bevragen het hele idee dat we hebben over prostituees in het algemeen. Studenten laten met andere woorden een heel andere kant van prostitutie zien.'

Wat houdt de toekomst in voor uw onderzoek?
'Wij willen meer samenwerking met de vakbond van prostituees in Nederland: Proud. We willen kijken of student-sekswerkers daarbinnen ook een plek kunnen krijgen. En we willen weten hoe Proud kan opkomen voor de belangen van student-sekswerkers. We willen het natuurlijk ook gewoon meer bespreekbaar maken aan de universiteit: sekswerk, studenten, de hele problematiek die gepaard gaat met een dubbel leven, het combineren van prostitutie met studeren. Het lijkt me ook interessant dat studenten zich meer zouden organiseren.'