Stalking: wat we kunnen leren uit de beleving van melders

Het typische beeld van de mannelijke stalker die een relatiebreuk niet kan verkroppen en zijn ex-partner niet kan loslaten, blijkt deels te kloppen. 'De meeste meldingen komen van vrouwen die door mannen gestalkt worden, maar omgekeerd gebeurt het ook', vertelt Heidi Mertens van het Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag van de KU Leuven.

Zowel minderjarigen als jongvolwassenen behoren tot de risicogroepen. Zij ervaren vaak hun eerste serieuze relaties, waarin stalking kan optreden. 'Wij zien niet zoveel verschil naar geslacht bij plegers hier in Leuven', nuanceert Anne Groenen, expert stalking aan de UCLL. 'Doordat de jongere generatie zoveel tijd online doorbrengt, is dat ook de meest gebruikte methode van stalking.'

Van stalking - of correcter 'belaging' - zijn er in België elk jaar 22.000 aangiftes. Een mogelijke verklaring voor dit hoge cijfer is de ruime wettelijke invulling van belaging in België. We spreken van belaging als iemand wetens nillens de rust van een ander ernstig verstoort. Deze wijde interpretatie laat ruimte voor de vele creatieve manieren waarop dergelijk pestend en/of storend gedrag kan voorkomen.

Bovendien is belaging sinds 2016 geen klachtmisdrijf meer. Dat betekent dat het niet nodig is dat het slachtoffer zelf een klacht neerlegt opdat de dader vervolgd kan worden. Een goede zaak voor slachtoffers die zelf geen klacht willen indienen, maar wier veiligheid wel in het gedrang komt. 'Ik zie dat naar de politie stappen voor veel mensen toch wel een hele hoge drempel is', zegt Mertens.

Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag

Het Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag van de KU Leuven bestaat nu drie jaar. Cijfers van het aantal en het type meldingen delen ze binnenkort. Meldingen van stalking zijn hen zeker niet vreemd en worden intern verwerkt.

'We hebben een draaiboek; in dat opzicht bekijken we stalking zoals de andere meldingen', zegt Mertens. 'Binnen het vertrouwensnetwerk van de KU Leuven bekijken we met de melder welke stappen die wilt zetten. We vinden het belangrijk dat studenten weten dat ze in alle vertrouwen iets kunnen melden en dat ze zelf eigenaarschap hebben over hun case.'

'Omdat we de student geen richting uit willen sturen, geven wij zowel informatie van interne als externe hulporganisaties. We zien dat als iemand ervoor gekozen heeft om het meldpunt te contacteren, ze vaak eigenlijk al gekozen hebben voor een interne oplossing binnen de KU Leuven', bemerkt Mertens.

Dan hangt het ervan af of de melder enkel wilt dat het stalkgedrag stopt, of ook een formele of officiële klacht wilt indienen. Als het om een bedreigende situatie gaat, kunnen er veiligheidsmaatregelen getroffen worden.

Herstelgericht werken

'Als de melder mij toestemming geeft, kan ik als vertrouwenspersoon contact opnemen met de betrokkene (de stalker, red.). Op deze manier kijken we waar herstel mogelijk is, als er bereidheid is van beide partijen. Tenzij de veiligheid in het gedrang komt, leidt deze herstelgerichte aanpak tot de meest duurzame oplossing', stelt Mertens.

De meeste meldingen betreffen ex-partners die niet kunnen loslaten, stukgelopen vriendschappen of mensen met een onderliggende psychologische problematiek. Zij zijn meer gebaat bij goede begeleiding en het leren lezen en respecteren van andermans grenzen, alsook in te zien hoe beangstigend hun gedrag voor de melder is.

De interne doorverwijzing naar het gezondheidscentrum blijkt ook goed te lopen. Studenten kunnen meestal vrij snel een afspraak krijgen en dat is niet altijd even evident bij externe hulpverlening.

'Wat nog beter kan in het algemeen, is onze handelingsverlegenheid', merkt Groenen op. 'Vaak weten we als omstander of studiegenoot niet goed hoe te handelen. We horen van slachtoffers dat ze juist de steun van hun naasten belangrijk vinden; om geloofd te worden, een luisterend oor te vinden enzovoort. Ook kan je iets betekenen door je vriend te begeleiden naar hulpverlening of een online hulplijn.'

Meldingen en klachten bij de politie

Een belangrijke nuance is dat je bij de politie stalking ook kan melden zonder klacht neer te leggen. Een klacht moet strafrechterlijk opgevolgd worden, waar dit bij een melding eerder uitzonderlijk zal gebeuren. Mertens is blij dat men deze tussenstap voorziet: 'De politie kan de stalker een waarschuwing geven. Het is een duidelijk signaal en in veel gevallen stopt de stalking erna. In combinatie met andere strafbare feiten zoals bedreiging of mishandeling is het beter direct aangifte te doen.'

De stap naar hulpverlening blijft moeilijk, zegt Mertens: 'Bij alle melders merken we schroom op. Vaak is degene die stalkt een bekende en vindt men het niet gemakkelijk om aan de alarmbel te trekken.' Dat blijkt voor zowel mannen als vrouwen het geval: wie een melding doet van stalking voelt zich vaak eerder psychologisch dan fysiek bedreigd.

Mertens: 'Als een persoon elke keer onverwachts in je leven opduikt, zij het online of in persoon, dan geeft dat angst. Ze denken: wanneer gaat het stoppen? Daar zien we geen verschil tussen mannen en vrouwen. De fysieke bedreiging is anders, omdat mannen nog altijd gemiddeld sterker zijn, maar in het geval van stalking gaat het dus vooral over die psychologische angst.'

Liesbet Stevens, adjunct-directeur van het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen en tevens professor seksueel strafrecht, ziet stalking ook als een genderfenomeen: 'In een meer gendergelijke wereld krijg je meer diverse stemmen en worden er ook verhalen verteld vanuit het perspectief van de vrouw. In films en muziek vind je genoeg voorbeelden van problematisch gedrag; de oplossing is niet altijd dat te verbieden, wel er ons bewust van te zijn. Als onze blik altijd maar geleid wordt vanuit het perspectief van de dader, hoe moeten wij dan kunnen weten hoe het voelt om slachtoffer te zijn?'

Risico inschatten

Stalking gaat soms gepaard met andere strafbare feiten en grensoverschrijdend gedrag. Daarom is het belangrijk aandachtig te zijn voor die elementen die kunnen wijzen op een escalatie van geweld; zoals eerder geweld, de combinaties van stalking met het uiten van bedreigingen en/of middelengebruik, en de combinatie van het uiten van bedreigingen met vandalisme.

Of een stalker overgaat tot geweld, schrijft Groenen, hangt af van verschillende factoren. Het risico wordt bepaald door een combinatie van persoonskenmerken, de motivatie van het gedrag en de specifieke context. Gezien die complexiteit, kan je niet voorspellen welke stalker overgaat tot fysiek geweld. Wel kan je een goede inschatting maken van toekomstig gedrag. Die inschatting bouw je op vanuit de motieven en de context van het gedrag, een analyse van risicofactoren en beschermende factoren.

Aanspreekpunten binnen de KU Leuven zijn het Meldpunt of de vertrouwenspersoon voor studenten. Wie contact wilt opnemen met externe hulporganisaties, kan terecht bij het CAW, de Balie Leuven (gratis juridisch advies) en vzw Moderator (herstelgerichte bemiddeling).