'Sanda Dia had het jaar nadien zelf op de beklaagdenbank kunnen zitten'

Na een volledige dag in verschillende verhoorkamers gespendeerd te hebben, ploft strafpleiter Walter Damen tegenover ons neer in zijn kantoor in Berchem voor het laatste verhoor van de dag. Omgeven door dossiers, een opgezette coyote en de stoffelijke resten van een Chinees hangbuikzwijn ondervraagt Veto meester Damen over schuldbesef, de zaak-Reuzegom en de media als overheersende rechter. Zijn fascinatie voor het strafrecht én taxidermie is zichtbaar in een oogopslag. 

U vertegenwoordigt momenteel Sven Pichal, die verdacht wordt van het bezit en het verspreiden van beelden van seksueel kindermisbruik. Pichal is een bekend gezicht binnen de radiowereld. Hoe speelt die bekendheid momenteel in zijn nadeel?
Walter Damen: 'Publieke personen moeten veel meer kunnen verdragen. Je privéleven wordt voor een stuk te grabbel gegooid. Je anonimiteit is volledig weg. Wanneer je beschuldigd wordt van zedenfeiten of het bezit van kinderpornografisch materiaal, is het heel moeilijk om je nadien terug te integreren in de maatschappij, natuurlijk.'

Werken we zo niet steeds vaker een trial by media in de hand? 
'Mijn cliënten hebben vaak geen schrik meer van een correctioneel vonnis, maar wél van wat er eeuwig over hen op het internet kan worden teruggevonden. Bij spraakmakende zaken worden beschuldigden altijd dubbel bestraft. Naast hun juridische straf worden ze ook nog eens publiekelijk aan de schandpaal genageld, met of zonder eerlijk proces. Justitie begint daar stilaan min of meer rekening mee te houden in het kader van de bedeling van de strafmaat.'

Bent u voorstander van strafvermindering wanneer een zaak uitgebreid in de media aan bod is gekomen?   
'Ik vind dat correct. Vroeger droeg je je strafregister met je mee, nu is dat je internetgeschiedenis. We bevinden ons in een systematiek waar de media de overheersende rechter is geworden, en dat stemt me heel triestig. Er gaat veel kwaliteitsvol werk verloren op die manier.'

'De pers heeft een belangrijke taak, maar het zou soms wat discreter mogen. Men heeft het recht om info te geven en info te zoeken, maar het strafdossier van de zaak-Reuzegom bijvoorbeeld was sneller bij de journalisten dan bij ons advocaten.'

'De mediagekte rond de racistische uitspraken van Conner Rousseau is ook een goed voorbeeld van een absoluut dieptepunt. Nog voor hij een verklaring kon afleggen stond het nieuws al op elke voorpagina gedrukt, al vind ik een partijvoorzitter die zegt: "Ik had gedronken, dus er was geen intentie", evenzeer een dieptepunt.'

Rechters en juryleden lezen ook de krant, natuurlijk.
'Ik ben er heilig van overtuigd dat noch een enigszins professionele magistraat, noch een jurylid zich laat beïnvloeden door de pers. De zaak-Reuzegom is daar een perfect voorbeeld van. Als men zich tijdens dat proces had laten beïnvloeden door luide roepers in de media had men nooit de huidige straffen opgelegd, ook al waren die correct.'

U kaartte onlangs in De Afspraak ook de problematiek rond het behandelen van pedofilie en seksuele stoornissen aan. Hoe ziet u dat in de toekomst evolueren?
'De strafwet voorziet geen levenslange opsluiting voor seksueel misbruik, waardoor daders steeds opnieuw in de maatschappij terecht kunnen komen. Het is belangrijk dat we rond preventie werken, maar dan is het ook nodig om zulke thema’s uit de taboesfeer te halen.' 

'Het moet mogelijk worden om problemen tijdig te melden zonder afgebrand te worden in de maatschappij. Dat is meestal het grote probleem wanneer men hulp wil zoeken. Als je wordt aangehouden voor een vechtpartij, zal geen enkele vriend je daarvoor verlaten. Bij een zedendelict mag je blij zijn als je er nog eentje overhoudt.'

Veel mensen zullen, naast meer preventieve begeleiding, ervoor pleiten om het strafwetboek te herbekijken, waardoor een levenslange opsluiting wel mogelijk wordt. 
'Je kan geen wetswijziging doorvoeren met een levenslange celstraf zonder vooruitzicht op invrijheidstelling. Dat is tegen de Europese regelgeving.' 

'Ik kan aannemen dat mensen strengere straffen willen. Dat komt vanuit een wraakgevoel. Maar wanneer we niet in preventieve behandeling investeren, zeggen we eigenlijk: "Laat daders eerst maar een slachtoffer maken en daarna steken we ze levenslang weg", wat niet kan.'  

'Als je de inhoud van een proces niet kent, moet je wijselijk beslissen om te zwijgen. Onze maatschappij bestaat momenteel uit een beperkte groep van absolute roepers, die denken: "hoe harder ik schreeuw, hoe meer ik gehoord word". Zoals Simon & Garfunkel in The sound of silence zingen: People talking without speaking, people hearing without listening.'

Vond u het belangrijk dat Pichal schuldbesef toonde in uw keuze om hem al dan niet bij te staan als advocaat?     
'Je kan vanaf het begin schuldinzicht tonen, maar je kan daar ook in evolueren. Bij Pichal was dat er prompt. Ik heb daar veel geduld mee, maar als een cliënt niet tot inzicht komt, dan heeft het geen zin. Dan kun je verder niet veel betekenen als advocaat.'

Zijn er cliënten die absoluut onverdedigbaar zijn?     
'Het heeft altijd te maken met de ingesteldheid van de persoon in kwestie. Ik zal op basis van feitelijkheden nooit een cliënt weigeren.' 

'Zo zal ik iemand die verdacht wordt van zedendelicten nooit resoluut weigeren, maar wanneer die eist te pleiten dat het met wederzijdse toestemming van het betrokken kind gebeurde, dan stopt het bijvoorbeeld voor mij.'

'Je merkt al gauw of iemand bevangen is in een bepaalde stelling of verhaal. Ik heb bijvoorbeeld Sharia4Belgium bijgestaan. Als mijn cliënt had geweigerd om een vrouwelijke medewerkster een hand te geven of het dossier te laten inkijken, dan had ik die zaak ook nooit aangenomen. Ik stel mijn grenzen rondom hetgeen ik als maatschappelijk fatsoen beschouw.'

In het boek Hoelang is levenslang?, dat u recent uitbracht met Sven Mary, kaarten jullie enkele pijnpunten en vraagstukken van justitie aan. Op welke vlakken is het strafrechtelijk beleid nog voor verbetering vatbaar?   
'Ik erger me onder andere mateloos aan de trage digitalisering binnen justitie. Als ik een verzoekschrift voor het Hof van Cassatie wil neerleggen, moet ik daar telkens voor naar de rechtbank gaan.'

Vincent Van Quickenborne, de minister van Justitie, pakt nochtans sterk uit met de digitalisering in zijn legislatuur.   
'Nu de verkiezingen er binnenkort aankomen, schakelen politici weer even een versnelling hoger. Er is al verbetering; ik kan in Antwerpen bijvoorbeeld dossiers van Brussel inkijken, maar we zijn er nog lang niet.'

In datzelfde boek neemt u ook het standpunt in dat politici justitie dikwijls gebruiken om holle stellingen in te nemen.   
'Misbruiken, ja. Wanneer het hen goed uitkomt. Ik heb het zien gebeuren bij het proces-Reuzegom. De uitvoerende macht beschimpt de wetgevende macht. Als er morgen bij wijze van spreken een zware straf wordt uitgesproken, zal Van Quickenborne daar gebruik van maken om te zeggen: "Kijk eens hoe goed ons systeem werkt!"'

'Dat geldt niet alleen voor politici. Mensen misbruiken justitie ook om zichzelf populair te maken. Ik denk dan aan onze vriend Acid (Youtuber Nathan Vandergunst, red.), die schreeuwerig staat te roepen en te tieren, zonder inhoudelijk op het proces in te willen gaan. Hoogstwaarschijnlijk hoopt hij bijgevolg op een celstraf zodat hij zich tot een nóg groter slachtoffer kan uitroepen. Dat heeft niets meer met justitie te maken.'

Over Reuzegom gesproken: ook u was intensief betrokken bij dat spraakmakende proces, waar u een van de Reuzegommers bijstond. Hoe kijkt u daarop terug?   
'Ik mis eigenlijk nog steeds de gevolgen van dat proces. Doopcharters hier, doopcharters daar, maar ik merk weinig verbetering. Het proces-Reuzegom heeft vooral geleid tot polarisering in plaats van gezamenlijk na te denken over hoe we dit te allen tijde kunnen vermijden in de toekomst.'

'De universiteit had veel sneller moeten optreden. Men wist maar al te goed hoe zulke spraakmakende dopen eraan toegingen. Dat was geen publiek geheim, dat was publiek geweten. Voor hetzelfde geld zat Sanda Dia het jaar daarop zelf op de beklaagdenbank.'

Heeft u begrip voor de keuze van klassieke media om Sven Pichal met naam en foto te vermelden terwijl de anonimiteit van de Reuzegommers wel bewaard bleef?   
'Pichal is een publiek figuur, dus overal S.P. schrijven heeft weinig zin. Zijn identiteit zou toch uitlekken, maar naar mijn mening zou iedereen met initialen genoemd mogen worden, ook wanneer men uiteindelijk veroordeeld wordt. Een bevolking moet worden ingelicht over feitelijkheden, niet zozeer over personen.'

U bent regelmatig te zien in tv- en praatprogramma’s. Is publiciteit een onderdeel van the job geworden als advocaat?   
'Ik ben vereerd als ze mij vragen om mijn visie en mening te geven. Wanneer mensen mij contacteren, is dat omdat ze denken dat ik iets interessants te vertellen heb. Ik ben blij dat ik via die weg een aantal zaken soms ook extra kan verduidelijken.'

'Hetzelfde geldt voor spelprogramma's. Waarom zou je daar als advocaat niet aan mogen deelnemen? Zo bevestig je net dat advocaten ook maar mensen zijn.'

'Uiteindelijk kan je nooit goed doen. Als je weigert, dan ben je arrogant. Neem je deel, dan ben je mediageil.'

'Door op televisie te verschijnen krijg ik niet rechtstreeks meer cliënten. Integendeel, ik hoor zelfs af en toe dat mensen wegblijven "omdat ik meer op televisie verschijn dan op mijn bureau".'

"Het proces van de eeuw" is nog maar net achter de rug. Terroristische moorden worden in tegenstelling tot vroeger nu ook voor assisen gebracht. Vindt u dat correct? 
'De volksjury tijdens het proces rond de aanslagen in Zaventem en Maalbeek heeft dat alleszins fantastisch gedaan. Iedereen had zijn twijfels over de volharding van de jury, gezien de omvang van het proces, maar het tegendeel is bewezen. Mocht er een fanclub van assisen bestaan, dan zou ik daar graag voorzitter van willen worden.'

Als het huidige arrest van Salah Abdeslam en Sofien Ayari, die geen bijkomende straf kregen, door een beroepsrechter zou zijn beslist, zou dat dan zwaarder zijn uitgevallen voor de slachtoffers?   
'Een volk weet de uitspraak van een volksjury veel meer te waarderen. Daar komt alleszins veel minder kritiek op dan op de uitspraak van een professionele rechter. Bij de vrijspraak in het recente assisenproces omtrent de dodelijke gijzeling van de negenjarige Daniël merk ik op dat er helemaal geen storm is ontstaan bijvoorbeeld, enkel een diepe verontwaardiging bij de burgerlijke partij.' 

Gaat uw voorkeur uit naar assisenprocessen?   
'Absoluut. Niet vanwege de publiciteit, maar vanwege de gouden regel dat alles moet worden overgedaan. Elke betrokkene moet opnieuw worden bevraagd, elke onderzoekszending moet worden toegelicht… Dat filtert veel fouten weg.'

'Ik heb in totaal zeven vrijspraken verkregen op het hof van assisen; ik denk dat ik vijf van de zeven vrijspraken voor een correctionele rechtbank nooit zou hebben verkregen, aangezien we een fout uit het dossier naar voren hebben kunnen schuiven.' 

Sommigen beweren daarentegen dat een assisenproces een verspilling van tijd en middelen is.   
'Ik denk dat een heel beperkt aantal politici en een nog beperkter aantal strafpleiters dat graag opwerpt, maar ik ben ervan overtuigd dat de meerderheid voor het behoud van de volksjury is.' 

'Als je vraagt: "Vind je dat een proces een week zou moeten duren?", dan is het antwoord waarschijnlijk negatief. Maar als je vraagt: "Vind je dat bij belangrijke processen het volk toezicht moet kunnen houden, mee moet kunnen beslissen en controle moet kunnen werpen op het onderzoek?", dan zal de meerderheid zich akkoord verklaren.'

Welke processen staan nog voor de deur?   
'De martelmoord in Tongeren onder andere, maar ook het dossier 'Propere Handen' moet nog komen. Twee spraakmakende processen, voor de verandering.' (lacht)