Politiek vocabularium (2): progressief en conservatief

“De termen conservatief en progressief werken steeds meer als scheldwoorden of als een geuzenterm,” steekt cultuurfilosoof en conservatief denker Herman De Dijn van wal. “De betekenis van die termen verandert naargelang je het hebt over het denken, dan wel over attitudes of het beleid. Bij de laatste twee is het vandaag niet meer duidelijk waar de termen precies voor staan.”

Socioloog Dick Houtman wijst op de verschillende mogelijke benaderingen van het begrippenpaar. “Mensen kunnen in cultureel opzicht progressief zijn, wanneer ze welwillend staan tegenover culturele verschillen. Economisch progressief denken betekent dat ze staan voor een herverdeling van de inkomensverschillen. Voor conservatieve denkers geldt het omgekeerde.”

“Het progressieve denken is ontstaan tijdens de Franse Verlichting. Voor het eerst geloofde men dat men de maatschappij compleet naar zijn hand kon zetten op weg naar eindeloze vooruitgang. Op basis van wetenschap en techniek wilde men de samenleving rationeel managen,” doceert De Dijn.

“Mensen beseffen het niet altijd, maar het conservatieve denken is even modern. Het kwam er precies als reactie op het progressieve denken. Tegen de progressieven in geloven conservatieven in het belang van tradities. Doordat tradities lang zijn blijven bestaan en mensen hielpen te overleven, moeten ze wel iets goeds bevatten, is hun opvatting.”

Ironische geschiedenis

Het idee leeft dat linkse denkers progressief zijn en rechtse denkers conservatief. Dat beeld klopt echter niet. “Linkse progressieve partijen streden voor verandering, maar vandaag de dag komt het progressieve geluid steeds meer van rechts,” vindt Houtman.

Houtman noemt die verschuiving de ironie van de geschiedenis: “De argumenten van links uit de jaren 1960 worden nu door rechts gebruikt. De vertrouwde linkse roep om vrijheid en tolerantie is in handen gekomen van rechtse partijen als onderbouwing voor intolerantie. Stellen dat wij open en verdraagzaam zijn, maar moslims niet en zich dus moeten aanpassen of wegtrekken, is net een zeer intolerante houding.”

“Linkse attitudes zijn niet altijd progressief, integendeel,” bouwt De Dijn daarop voort. “Wanneer progressief zijn betekent dat je bijvoorbeeld niet dogmatisch bent, dan zijn vele linkse mensen niet progressief. Linkse denkers wijten islamterrorisme niet zelden uitsluitend aan sociaal-economische achterstelling. Maar radicalisering heeft niet alleen of vooral daarmee te maken.”

Superactivistisch

De Dijn gaat zelfs verder: “Laatmoderne mensen zijn voortdurend bezig en dus superactivistisch. Dat zie je ook in het beleid. Vandaag is er geen conservatief beleid in België, en ik zou zelfs durven stellen in heel Europa niet.”

“Partijen als N-VA zijn niet conservatief. Daarover bestaat een fout beeld bij de bevolking. N-VA is een neoliberale partij. Het neoliberalisme is een late versie van progressief denken. Het individu wordt beschouwd als cliënt, ook in de politiek. “Als we de economie in orde krijgen, komt alles in orde,” is het credo. Dat is een vorm van vooruitgangsgedachte,” stelt De Dijn.

Hoe ziet zo’n conservatief beleid er dan wel uit, als het nu onbestaand is? “Een conservatief beleid denkt op lange termijn, traagheid is belangrijk en er is oog voor de complexiteit en de kwetsbaarheid van het maatschappelijke weefsel.”

“Dat betekent niet dat de conservatief tegen verandering is,” waarschuwt De Dijn nog. “Er wordt veel ernstiger nagedacht over alle mogelijke neveneffecten van bepaalde beslissingen op de lange termijn.”