'Onwetendheid is een slechte raadgever'

Strafpleiter Sanne De Clerck zat tijdens haar studentenjaren naast de gevangenis van Antwerpen op kot. Enkele jaren later staat ze aan de zijde van toppleiter Nina Van Eeckhaut verschillende slachtoffers bij op het monsterproces rond de aanslagen van 22 maart 2016. Samen met meester De Clerck bladeren we door enkele spraakmakende strafdossiers én haar succesvolle carrière. 

SUE, het advocatenkantoor dat u in 2021 oprichtte, spitst zich uitsluitend toe op het strafrecht. Waarom verkiest u deze rechtstak?       
Sanne De Clerck: 'De advocaten die deel uitmaken van SUE en ikzelf zijn uitsluitend gespecialiseerd in strafrecht. Hier, in Antwerpen, worden we vaak geconfronteerd met dossiers met betrekking tot drugsdelicten. Maar ook zedenzaken, brandstichting, geweldsdelicten en witwassen behoren tot het strafrecht. Alle misdrijven die ons strafwetboek behelst, passeren de revue op ons kantoor.'

'We beperken ons tot één rechtstak, maar er is veel variatie en afwisseling binnen het strafrecht. In de voormiddag een zedenzaak pleiten in de rechtbank en 's namiddags een cliënt ontvangen die van witwaspraktijken wordt verdacht, vind ik een ideale combinatie bijvoorbeeld. Daarnaast sta ik zowel slachtoffers als verdachten bij. Ik heb geen specifieke voorkeur. Hoe meer variatie, hoe liever.'

Eisen deze verschillende gebieden een geheel verschillende aanpak?       
'Elk misdrijf vergt een andere aanpak. In zedenzaken treden het menselijke en psychologische aspect meer naar de voorgrond, terwijl het er in andere zaken wat technischer aan toe kan gaan.'

U bent een van de vier advocaten van V-Europe. Wat is uw rol binnen het V-Europe-verhaal?       
'V-Europe (Een vereniging in Brussel van en voor slachtoffers van terrorisme, red.) werd opgericht na de terroristische aanslagen van 22 maart 2016 in Brussel. Philippe Vansteenkiste, de voorzitter van V-Europe, verloor zijn zus bij de aanslag in Zaventem.'

'Initieel was V-Europe een Franstalige procedure, waar drie Franstalige advocaten deel van uitmaakten. Ze merkten al snel dat er ook heel wat Nederlandstalige slachtoffers zijn, dus zochten ze een Nederlandstalige advocaat om het advocatenteam te ondersteunen. Mijn rol binnen V-Europe is voornamelijk om de contacten en belangen van die slachtoffers te behartigen.'

De afgelopen negen maanden was u intensief betrokken bij het monsterproces over de aanslagen van 22 maart 2016. U verdedigde meerdere slachtoffers. Hoe kijkt u terug op het proces?     
'Het was een heel uniek proces, in verschillende opzichten. Het is het langste en grootste assisenproces ooit. Vanuit een professionele insteek is het een voorrecht om daar deel van uit te mogen maken.'

'Het was evenzeer een voorrecht om van zoveel slachtoffers maandenlang hun vertrouwen te krijgen. Je bouwt bovendien een nauwe band op met die cliënten, aangezien je hen voor zo’n lange tijd bijstaat.'

'Daarnaast was het bijzonder fijn om onder de vlag van V-Europe, samen met drie andere advocaten, maandenlang samen te werken. Er waren vaak vier zittingsdagen, dus die probeerden we goed te verdelen. Zo was ik bijvoorbeeld gemiddeld één dag per week fysiek aanwezig op het proces in Brussel. Tussendoor communiceerden we voortdurend met elkaar. Zo’n samenwerking is uniek en had ik nog nooit in andere dossiers ervaren.'

'Ik kijk bijgevolg positief terug op het proces, los van de gruwelijke feiten uiteraard. Voor de cliënten zijn het wel negen intense maanden geweest. Voor hen was het een herbeleving van de feiten.'

Was deze zaak naar uw mening geschikt voor assisen?     
'Aan de vooravond van het proces heerste er veel onzekerheid over de volharding van de jury, gezien de omvang van de zaak. Ik denk dat het tegendeel absoluut is bewezen.'

'Na enkele weken stelden de juryleden vragen waarbij wij als advocaten naar elkaar keken en dachten: wow, die mensen hebben het goed begrepen. Ze hebben hun verantwoordelijkheid opgenomen en bovendien een heel genuanceerde uitspraak gedaan, waarbij alle partijen zich redelijk snel hebben kunnen neerleggen. Het merendeel van de slachtoffers heeft rust gevonden in de uitspraak.'

'Dit terreurproces was reclame voor de assisenprocedure. Het had misschien korter gekund, maar het format van assisen, waarbij heel het onderzoek op de zitting wordt overgedaan, heeft zijn dienst bewezen.'

Bij elk groot assisenproces komt het wezen zelf van die vorm van rechtspraak in het vizier.       
'Er was inderdaad veel kritiek. Er werd verwezen naar het hoge kostenplaatje. Tommy Wieringa verwoordde dat onlangs heel mooi in De Afspraak: "In een terreurproces én een democratische rechtsstaat is de kostprijs van zo’n proces van ondergeschikt belang." Uiteraard is er veel tijd en geld in zo’n terreurproces gekropen, maar we hebben zo wel kunnen bewijzen dat onze democratische rechtstaat niet geleden heeft onder dat terrorisme. Integendeel, we staan er net boven.'

Hoe staat u tegenover het uiteindelijke arrest? In het bijzonder het arrest van Sofien Ayari en Salah Abdeslam.     
'Het feit dat Abdeslam geen bijkomende straf heeft gekregen is opvallend, maar het uiteindelijke arrest is na een eerlijk proces tot stand gekomen. De juryleden hebben negen maanden lang, heel oplettend, alles goed meegevolgd en uiteindelijk een heel genuanceerde uitspraak gedaan. Bijgevolg hebben wij als tegenpartij ons snel in die uitspraak kunnen berusten.'

Gelooft u dat dit proces een helende werking heeft gehad voor sommige slachtoffers?       
'Ik geloof van wel. Het is belangrijk dat er na al die jaren een sluitstuk is gekomen en dat de gruwel van de feiten nu ook door justitie is erkend. Er heerste bovendien veel solidariteit tussen de slachtoffers. Gedurende de maand maart, wanneer de slachtoffers moesten getuigen, was er steeds bijzonder veel volk aanwezig in de zaal. Zelfs iemand die die dag niet moest getuigen, kwam toch naar de zitting om steun te betuigen aan de andere slachtoffers.'

Wat blijft u bij van dit proces?       
'Ik vond de getuigenissen van de mensen die als eerste ter plaatse waren, waaronder hulpverleners, ambulanciers en spoedartsen heel beklijvend. Het is merkwaardig wanneer je van iemand die dagelijks met moeilijke situaties in aanraking komt, hoort dat hun leven sinds 22 maart 2016 niet meer hetzelfde is.'

'Ook de toelichting van een legerpsychologe, die heel bevattelijk uitlegde wat voor schade een explosie bij mensen teweegbrengt, was flagrant. Zij vormde de harde conclusie dat je verwerking zo goed kan verlopen als je wil, je toch nooit 100% weer de oude zal worden. Dat kwam hard binnen bij onze cliënten. Als slachtoffer koester je de hoop dat je dat hoofdstuk ooit volledig zal kunnen afsluiten, maar zij verklaarde dat onmogelijk.'

U uitte eerder al kritiek in De Standaard over hoe justitie omgaat met seksueel misbruik bij jonge kinderen. Wat kan justitie verbeteren op dat vlak?           
'Het seksueel strafrecht is hervormd en er zijn ondertussen - zeker voor slachtoffers - ook goede veranderingen in werking getreden, maar justitie heeft op dat vlak nog veel stappen te zetten.'

'Het zijn en blijven delicate dossiers, maar wanneer een kind getuigt over seksueel misbruik moet dat altijd ernstig worden genomen. In zulke gevallen moet men zo snel mogelijk achterhalen waar die uitspraken vandaan komen. Ofwel is er sprake van seksueel misbruik, ofwel is er iets anders ernstigs aan de hand. Het is alleszins niet normaal dat een jong kind dergelijke uitspraken doet. Er moet nog veel meer geïnvesteerd worden in expertise op dat vlak.'

Koestert u nog andere frustraties binnen justitie?           
'In Antwerpen is de war on drugs een enorm probleem. Dat vertaalt zich in hoge straffen; een repressieve aanpak, waarvan we weten dat die niet werkt. Iemand voor lange tijd opsluiten, zeker in ons hedendaags gevangenissysteem, maakt van die persoon geen beter mens en biedt bijgevolg geen oplossing voor het probleem.'

'Ik maak deel uit van de Commissie van Toezicht (een onafhankelijke instantie die instaat voor de controle op de rechten en bejegening van personen die in detentie verblijven, red.) van de gevangenis in Antwerpen. Een gevangenis met oude middeleeuwse kerkers, waar mensen heel mensonwaardig worden opgesloten.'

'Ik koester zeker nog frustratie wat straffen en het gevangeniswezen betreft. Dat is bovendien een problematiek die in de politiek uiteraard niet populair is. Een politicus zal niet snel zeggen: "Nu gaan we eens goed investeren in een menswaardig gevangeniswezen!"'

Hoe kan het beter?         
'We kunnen nog heel wat van het Zweedse gevangeniswezen leren bijvoorbeeld. Er bestaan in België ook enkele initiatieven, zoals kleinschalige detentiehuizen. Dat neigt al wat meer naar de goede richting.'

'Ik geloof niet dat iedereen die vandaag in de gevangenis zit, daar op zijn plaats zit of daar beter van wordt. Er wordt binnen het gevangeniswezen te weinig met mensen aan de slag gegaan.'

U staat zelf ook cliënten bij die verdacht worden van kindermisbruik. Hoe staat u tegenover het proces van Sven Pichal?         
'Ik vind het jammer om vast te stellen dat er vandaag de dag nog zo gepolariseerd wordt gesproken over pedoseksualiteit. We mogen onze ogen niet sluiten voor het feit dat in onze maatschappij één op de honderd mensen zou kampen met pedofiele gevoelens.'

'Als je ziet wat de reacties zijn wanneer zo'n zaak als die van Pichal naar buiten komt, dan is het niet onbegrijpelijk dat sommige mensen met die gevoelens blijven worstelen. Als we dit thema uit de taboesfeer kunnen halen, zullen we hopelijk misbruik voorkomen en slachtoffers kunnen vermijden.'

'Het is belangrijk dat in dit kader initiatieven als Stop it Now! ook opnieuw in de kijker worden gezet. Een bijzonder waardevol initiatief.'

U hebt al heel wat assisenzaken achter de rug. Welke zal u altijd bijblijven?         
'Geen enkel assisenproces kan je onberoerd laten. Een assisenzaak kruipt in je kleren en gaat er nooit meer helemaal uit.'

'Ik heb heel veel geleerd uit een van mijn eerste processen: een Gentse apotheker die veroordeeld werd voor de moorden op zijn twee partners. Dat was een heel opmerkelijke zaak, waar ik veel goede advocaten aan het werk heb gezien. Ik heb het proces destijds tweeënhalve week met grote ogen gevolgd.' 

Heeft u ook weleens meegemaakt dat een cliënt schuldig bevonden werd, terwijl u overtuigd was van diens onschuld?     
'Ik probeer een dossier steeds te benaderen vanuit of iets al dan niet bewezen is, niet zo zeer of een cliënt al dan niet schuldig is. Uiteraard hangt dat vaak samen. Een cliënt is zeker al eens veroordeeld terwijl ik vond dat het bewijs mager was, maar dat is dan mijn overtuiging. Noch ik noch de rechter was erbij toen de feiten gepleegd werden.' 

Heeft dat invloed op uw vertrouwen in de rechters of op hoe u over de rechterlijke macht denkt?     
'De motivering - waar een rechter toe verplicht is - is cruciaal om ook een beslissing die misschien niet in de lijn der verwachting ligt, te kunnen begrijpen. Maar over het algemeen heb ik nog wel vertrouwen in justitie, gelukkig. (lacht)'

Sinds het arrest van de Reuzegommers stellen jongeren zich vragen bij justitie. Brengt het onderwijs de bevolking voldoende kennis bij over de werking van de rechtsstaat?       
‘Ik heb de indruk dat dat niet het geval is. De voeling met justitie is bij de meerderheid van de bevolking afwezig. Het is belangrijk dat mensen geïnformeerd worden en dat dat op een kundige manier gebeurt. Niet enkel door politici via TikTok. Mensen maken snel veronderstellingen en invullingen die niet altijd overeenstemmen met de realiteit. Onwetendheid is vaak een slechte raadgever.'

'Via het initiatief Advocaat op de school, waarbij wij als advocaten langsgaan op middelbare scholen om toelichting te geven bij ons beroep en hoe het er in de rechtbank aan toe gaat, proberen we daar verandering in te brengen.' 

'Na de zaak-Reuzegom zijn er verschillende initiatieven ondernomen om bijkomende uitleg te geven over het uiteindelijke arrest. Zo ging voormalig minister van Justitie Vincent Van Quickenborne in gesprek met studenten in Leuven. Het feit dat dat nodig is, is misschien een teken dat er inderdaad onvoldoende kennis heerst.' 

Wie waardeer je het meeste binnen je vakgebied?         
'Ik ben dankbaar dat ik de afgelopen negen maanden in Brussel aan de zijde van Nina Van Eeckhaut mocht vertoeven. Dat was enorm leerzaam. Zij staat al verder in haar carrière, is zeer welbespraakt en staat op een manier in het leven en de advocatuur die ik heel erg kon smaken. Zij is dus zeker iemand waar ik naar opkijk. Er zijn bovendien niet veel grote vrouwelijke strafpleiters.'

Het gebrek aan diversiteit binnen het strafrecht is inderdaad opvallend.         
'Ik heb geprobeerd me dat nooit te laten tegenhouden. Toen ik mijn eigen kantoor startte, hoorden ik vaak: "Bonne chance, een vrouw in het strafrecht, daar geloven we niet in". Dan dacht ik: we zullen wel zien. Met passie je job zo goed mogelijk proberen doen, is het belangrijkste, los van wat je gender ook moge zijn.' 

Hebt u ooit van een ander carrièrepad gedroomd?       
'Eigenlijk niet. Ondanks dat niemand uit mijn familie in de advocatuur actief is, wist justitie van jongs af aan mijn interesse te wekken. Ik heb vroeger drama en theater gedaan, dus een beetje toneelspelen zat er altijd al wel wat in. (lacht) Ik zat op kot naast de gevangenis in de Begijnenstraat in Antwerpen. Dat is een wereld die mij altijd wel heeft geïntrigeerd. Ik heb nooit een plan B gehad, nog steeds niet.'