Niemand weet waar de Belgische imamopleiding blijft

'Of er studenten aan de imamopleiding zijn begonnen, kan ik u eigenlijk niet zeggen', verklaart Johan De Tavernier, decaan Theologie en Religiewetenschappen ontnuchterend. Sinds vorig jaar biedt zijn faculteit een afzonderlijk getuigschrift van bestaande vakken aan voor studenten die ingeschreven zijn in de Belgische imamopleiding, een nieuwe opleiding die naar voren werd geschoven in de aanbevelingen van de Parlementaire Onderzoekscommissie naar de terreuraanslagen van 22 maart 2016.

Verantwoordelijke voor de opleiding werd de vzw Afor, een onderafdeling van de Moslimexecutieve. Toenmalig minister Geens maakte zich sterk dat zij tegen februari 2020 een Vlaamse en tegen september 2020 een Franstalige opleiding zouden klaar hebben. Quod non, zo bleek in februari: er waren geen studenten en geen leerkrachten, noch vakken. De hoognodige opleiding bleek in alle stilte (nog) niet te bestaan.

Een kwestie van geld, zo verklaarde Afor-voorzitter Salah Echallaoui in De Standaard. Als reactie op het nieuws werd vanuit het Kabinet Geens eensklaps 192 000 euro aan subsidies overgemaakt. 'Vanaf nu zal de interesse wel op gang komen', verzekerde Echallaoui. Ook op het Kabinet Justitie is men optimistisch: 'De inschrijvingsperiode loopt nog.'

Deadline gemist

Of die studenten later nog gekomen zijn, is niet duidelijk. Dit jaar blijken vier studenten ingeschreven voor het vereiste getuigschrift bij de KU Leuven. Drie van de vier daarvan waren evenwel voordien al ingeschreven aan de KU Leuven en volgen het traject vanuit de Master Wereldreligies. Of alle vier dus ook studenten in de imamopleiding zijn, is vanuit KU Leuven niet geweten.

'Afor heeft ons gevraagd of zij een aantal bestaande vakken bij ons via certificaat konden opnemen. Sindsdien is er geen officieel overleg meer geweest', getuigt De Tavernier. In tegenstelling tot de UC Louvain koos KU Leuven er niet voor een afzonderlijk vakkenpakket te ontwikkelen voor de opleiding. 'Het zou kunnen dat die vier studenten dat certificaat opnemen in afwachting van de imamopleiding, want hoever het daarmee staat weet ik niet.'

Wat wel zeker is, is dat de oorspronkelijke deadline voor dat Franstalige luik van de opleiding, september 2020, ook niet gehaald is: 'De implementatie van het akkoord met Afor staat pas voor januari 2021 op de agenda, en op voorwaarde dat er voldoende studenten zijn', reageert Eric Gaziaux, die als decaan van de Faculteit Theologie aan de UC Louvain het academisch gedeelte van de opleiding aanbiedt. En of er al een opleiding klaarstaat bij Afor? 'We weten momenteel nog niets', klinkt het ietwat somber.

De vraag rijst stilaan of Afor nog actief is. Op zoek naar een uitgavenpatroon van de vzw, blijkt nog geen jaarrekening te zijn neergelegd. Afor had nog tot 12 oktober 2020 om haar Algemene Vergadering samen te roepen om daarover te stemmen en vervolgens een maand om die neer te leggen bij de rechtbank. Gebeurt dat niet dreigt de gerechtelijke ontbinding. De 172.800 euro aan gestorte subsidies zitten evenwel niet bij die vzw, maar bij de Moslimexecutieve zelf.

Veto contacteert ieder lid uit de raad van bestuur bij Afor, maar krijgt nauwelijks respons. De paar bestuursleden die antwoorden, verwijzen ons door naar voorzitter Salah Echallaoui en willen verder niets kwijt. Echallaoui zelf belooft na aandringen tot tweemaal toe te bellen, maar doet dat uiteindelijk nooit. Latere berichten worden wel bekeken, maar niet beantwoord.

Politieke inmenging

Echallaoui’s rol in het project is zelf omstreden. De Afor-voorzitter staat ook aan het hoofd van de vzw Rassemblement des musulmans de Belgique, in Franstalige media omschreven als een organisatie die een Marokkaanse Islam promoot in samenwerking met de Marokkaanse autoriteiten. Echallaoui werd in 2018 vervangen als voorzitter van de Moslimexecutieve na protest uit de Turkse fractie, die vond dat de Marokkaanse fractie destijds te lang aan de macht was gebleven.

Ook die Turkse fractie heeft haar rol in het project van Afor. Ondervoorzitter van het instituut, Coskun Beyazgül, staat op zijn beurt aan het hoofd van de Belgische tak van Diyanet, het Turkse ministerie van geloofszaken. Diyanet heeft een sterk marktaandeel in de opleiding van imams in België, maar promoot wel een nationalistische lijn van de Islam de aanleunt bij de leer van president Erdoğan.

Nochtans beoogde de vorige regering met de imamopleiding net de problematiek van de 'importimams' tegen te gaan; geestelijken uit Moslimlanden die regelmatig de erg nauwe lijn van de Islam uit hun land van herkomst aanhingen. Ook voor veel Belgische moslims bleef dat een pijnpunt. 'Een moskee is een gebedshuis, het is geen vertegenwoordiging van een land', verduidelijkte Antwerps imam Nordine Taouil vorig jaar aan Veto. 'En van de leden van Afor is geweten dat zij banden hebben met hun land van herkomst.'

Polderimams

Antropologe en Islam-onderzoeker Nadia Fadil erkent die vraag uit de Moslimgemeenschap: 'Veel Belgische Moslims, zeker nu de jongere generatie het overneemt, zijn echt op zoek naar imams die voeling hebben met hun eigen leefwereld.' Anderzijds ziet Fadil dat ook expertise uit het land van herkomst belangrijk blijft, waardoor banden met het thuisland niet onlogisch zijn. 'Expertise haal je niet hier, maar in instellingen in het Midden-Oosten die al eeuwenlang die traditie hebben.'

Op een korte periode een imamopleiding uit de grond stampen zonder vermeende 'inmenging' lijkt volgens Fadil dan ook niet evident: 'Ook al ga je hier imams vormen, dan nog zal het idee blijven heersen dat een imam die in de Islamitische wereld gevormd is, betere kennis heeft. Er zijn in Europa gewoonweg geen kenniscentra met decennialange traditie rond de Islam. De transnationale link is onvermijdelijk, zo is dat in alle academische disciplines overigens.'

Fadil ziet meer heil in een soort natraject, dat imams die opgeleid zijn in de buitenlandse instellingen inzicht biedt in de Belgische context: 'Je moet dat vergelijken met katholieke priesters die op zending worden gestuurd. Als zo'n opleiding hen kan ondersteunen bij dat proces, zijn de imams daar zelf zeker ook vragende partij voor.'

De kans bestaat daarom dat Afor begonnen is aan een taak die ze simpelweg niet aankan. De Nederlandse Hogeschool Inholland kam in 2013 tot dezelfde conclusie toen zij haar staatsopleiding opdoekte wegens gebrek aan interesse in de 'polderimam'. 'Ze golden als gesubsidieerde overheidsimams die zich niet konden ­meten met internationaal erkende imams', verklaarde Saïd Bouharrou, vicevoorzitter van de Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland onlangs in Parool. Toch gaan bij onze noorderburen regelmatig stemmen op om opnieuw een initiatief op poten te stellen.

En Afor dan? 'Die opleiding moet er echt komen', gelooft De Tavernier. 'Dat is ook de reden dat wij enige goodwill aan de dag hebben gelegd met dat certificaat, maar verder kunnen en willen we ook niet gaan. Anderzijds, ben ik echt een believer. Zoals we nu bezig zijn, met die importimams, dat heeft geen toekomst.'