Navraag: Martin Heylen

In Terug naar eigenland maakt Martin Heylen met een aantal BV’s met een pertinente meningover de vluchtelingen een tocht vanuit Somalië en Irak in het spoor vandiezelfde vluchtelingen. Onder andere Veroniek Dewinter, de dochter van Filip Dewinter(Vlaams Belang), Zuhal Demir (N-VA) en Margriet Hermans (Open VLD) nemen deel.

Het programma wordt goed ontvangen en veel bediscussieerd.“Ik kreeg zelfs positieve reacties van VRT-journalisten. Dat gebeurt niet vaak:er komt weinig lof over de zenders heen. ‘Relevant’ is het woord dat ik hetmeest heb gehoord.”

Wat waren de meestaangrijpende momenten tijdens de opnames?
Martin Heylen: “Aande Turkse kant worden massaal nepzwemvesten verkocht. Kinderzwemvestjes:allemaal brol. Nooit van zijn leven kan je je kind daarmee drijvend houden.Voor mij zijn die verkopers medeplichtig aan moord op onschuldige mensen.”

“Persoonlijk vond ik de aankomst van de boten op Lesbos hetmeest ontroerende moment. We zien dat al jaren op televisie, maar plots sta jedaar dan middenin. De angst overvalt je dat die boot met vrouwen en kindjesgaat omslaan. Eén derde van de mensen die oversteken zijn kinderen. Die maanddat wij er waren verdronken er 66 kinderen. Met dat besef daar dan staan en dieboten zien toekomen…”

“Je ziet dat ze de boot nog lek steken net voor aankomst,uit schrik dat we ze zouden terugsturen. Ze vallen op het strand, kussen degrond en omhelzen je terwijl ze roepen: “Dank u! Dank u!” Dat gaat voor mij… (zoekt naar zijn woorden) Dan weet ikniet meer wat zeggen.”

“Het was echt surrealistisch om op dat strand te staan enoverweldigd te worden door emotie door iets wat ik al honderd keer op hetnieuws had gezien.”

Deportatietrein

In Europa is het vaakniet veel beter.
Heylen: “Inderdaad,het absurde is dat de merde pas echtbegint als ze in Europa aankomen. Als ze de grens met Macedonië oversteken,worden ze op een trein gezet. Ik noem dat de trein der schande. Het is net eenbeestenwagen waarop iedereen op elkaar zit gepropt. Dat zijn deportatietreinen.Mensen worden in de pure zin van het woord gedeporteerd. Die trein rijdt naar Servië,waar ze eruit moeten.”

“Om juridisch niet te veel in conflict te komen met de Europesewetgeving, strompelen ze drie kilometer door de sneeuw en de ijzige wind naareen andere trein in Servië. Ze hebben enkel een paar rugzakken en kinderen indekens gewikkeld, uitgeput tot en met. Dat was, tja… In de Balkan willen ze maareen ding: dat is zo snel mogelijk al dat menselijk vuilnis uit hun land.”

De reacties van deBV’s choqueren sommige kijkers. Was jij soms ook geschokt?
Heylen: “Sommigedeelnemers zochten op onze eigen Westerse, directe manier de confrontatie op.Soms zonder enige empathie voor de situatie of de mensen die we ontmoetten. Zulkedingen heb ik achteraf met mijn reisgenoten uitgepraat. Ik heb hen dat ookuitgelegd en dat was voor hen een leerproces.”

Dus er zijn dingenuitgepraat na de reis?

Heylen: “Natuurlijk,maar dat wil niet zeggen dat ik het eens ben met wat een sommigen van henzeiden. Ik heb mijn eigen mening, maar die is niet relevant voor in deuitzending. Ik moet vooral zorgen dat er duidelijkheid heerst. Zoals inaflevering twee: Jean-Marie De Decker stormt daar een hut binnen en begint ookmeteen vragen te stellen. Dan leg ik dat even uit: ‘Kijk, de omgangsvormen inAfrika zijn anders.’ Het is zeker ook onwetendheid van zijn kant.”

Veranderen destandpunten van de deelnemers?
Heylen: “Dat isheel moeilijk te zeggen. Oordeel zelf op het einde van de reeks. Maar of de deelnemers veranderen als mens, dat vind ik een veel boeiendere evolutie. En dat isalleszins het geval.”

“Een mens is niet alleen hersens, maar ook hart. Het is heelinteressant om te kijken hoe de mensen tijdens die reis zo plots helemaalmens worden. Daarna vermannen ze zich terug: ‘Wacht even … Dat mag niet.’ Maardaar geloof ik niet in, ik denk dat dat juist wel moet. Ik denk niet dat jepuur cerebraal oplossingen moet verzinnen. Ik denk dat je in de eerste plaatsmoet weten waar je over praat. Nu weten ze dat, maar dat is een heel procesgeweest.”

“In eenvluchtelingenkamp in Turkije waren Zuhal en Veroniek bijvoorbeeld zeergetroffen. Twee keiharde vrouwen kraken daar. Die beginnen te wenen, zijnvolledig van de kaart. Daar begint de evolutie op menselijk vlak, al in hetbegin van de tocht.”

“Na zulke felle emoties raken ze vaak uit hun evenwicht enslaan ze aan het twijfelen. Of ze gooien het tijdelijk over een andere boeg envallen pas daarna terug op hun oudeslogans.”

Zijn de reacties anders als de camera’s niet draaien?

Heylen: “De camera verheftigt meestal hoe mensen zich gedragen. Maar ik hoef jullie niet uit te leggen dat je een goed gesprek bij voorkeur ‘s nachts voert, met een mens die ook al iets gedronken heeft. Dan komt daar soms een veel echtere ik naar boven dan wat hij overdag prijsgeeft. Maar het is dan wel niet aan mij om te vertellen wat de kijkers niet gezien hebben.”

In de eerste aflevering leek het alsof de kandidaten zich de eerste dagen erg sterk hielden, is dat dan ook een keuze in de montage?

Heylen: “Deze vraag gaat over de slingerbeweging tussen foute reality en het weergeven van de representatieve weergave. Wel, dit is de representatieve weergave. Ikzelf was tamelijk geschrokken van de manier waarop mijn medereizigers ingingen tegen mensen die daar ook maar tijdelijk in een container wonen, of die alles hebben moeten achterlaten. Ze vuurden meteen vragen af : ‘Kom jij naar Europa? Je zou beter hier blijven.’ Terwijl ik eerder zou denken: vraag eens naar die mens zijn gezondheid.”

Afstomping

Is het erg dat programma’s als ‘Terug naar eigen land’ nodig zijn om mensen nog empathisch te laten zijn?

Heylen: “Dat is erg, maar het is ook begrijpelijk. Er komt zoveel binnen dat ik alleen nog meer afstomping zie afkomen. Het moet steeds spectaculairder om nog binnen te raken bij de mensen. Ik denk dus dat er vragen moeten gesteld worden bij de klassieke manier van berichtgeving.”

'Terug naar eigen land'is een programma van Warner Brothers, maar jij werkt voor Woestijnvis.

Heylen: “Datklopt, ik ben uitgeleend. VIER wou graag dit programma maken en heeft hetaangeboden aan Woestijnvis. Die hebben zich erover gebogen, maar om allerleiredenen vonden ze dat toen niet opportuun.Dan is VIER in zee gegaan met Warner Brothers en het vroegere Eyeworks. Endan hebben ze mij als host gevraagd. Na garanties dat ik levend zou terugkomenheb ik daarin toegestemd. En ook nadat ik garanties had dat de toon van hetprogramma zou zijn wat het nu is geworden.”

Je programma’s komenop een commerciële zender en worden onderbroken door reclame. Blijft dat tochniet wringen?

Heylen: “Ja, alsik eerlijk ben, heb ik het daar soms moeilijk mee. Nu ben ik aan het vloeken inde kerk (het gebouw van VIER, red.). Zeker als we spanning opbouwen, storen diereclameblokken enorm. Maar het is ook daardoor dat ik dit programma mag en kanmaken. Zonder reclame was deze zender er niet. Ik weet niet of ik die kans zoukrijgen bij de VRT.”

Stoor je je aan derelatief lage kijkcijfers van je programma’s op VIER?

Heylen: “Hetprobleem is dat de VIER-kijker niet bestaat. Dat heb je wel op de VRT. Daar hebje een pakket van 350.000 kijkers dat er altijd is, ook al is er niets. Als ikdat er zou bijtellen bij mijn huidige kijkcijfers, dan heb ik een heel mooicijfer. Voor mij persoonlijk geeft dat niet. Ik voel mij fier, trots endankbaar dat ik dit programma mocht maken. Voor de vluchtelingen en deverstandhouding in onze maatschappij en om een hoop discussies te verkleinen ofduidelijker te maken, is het echter doodzonde.”

“Ik zou een groter publiek kunnen krijgen door naar de VRTte gaan, maar of ik dit programma zou kunnen maken hebben… Vergeet niet dat zedaar met een nieuwsdienst van 400 man zitten. Ik vind het al een half mirakeldat ze er nooit aan gedacht hebben om dit programma te maken.”

“In mijn ideale wereld wordt zo’n programma uitgezonden opde drie zenders. Een programma over vluchtelingen, dat zo diepgaat en hetprobleem belicht zoals het nog nooit belicht is… Als men het doet metliefdadigheidsprogramma’s, waarom dan niet voor zoiets? Het is een dagdroom.Misschien is dat iets voor binnen tien jaar als het nog erger wordt.”

Betrokken reporter

Ben je eengeëngageerd journalist?

Heylen: “Ja, datkomt altijd weer boven. Ik wil altijd tonen dat de clichés niet kloppen en datje die dus niet moet geloven.”

Hoe zou je jeinterviewstijl zelf omschrijven?

Heylen: “Empathischluisteren, maar ook tussenkomen. Dat hangt ook af van het soort programma envan wat je wil bereiken. De doorsnee mens geeft ongeveer zo’n 30% van zichzelfprijs, schat ik. Naar die andere 70% ben ik razend benieuwd! Die kun je op tweemanieren bereiken: ofwel door een kruisverhoor ofwel door je in te leven. Jevoelt me al komen, ik ben eerder voor de tweede optie. Ik ben een betrokkenreporter en ik knip veel vragen van mezelf eruit.”

“Ik ga ook wel eens in de clinch met sommige mensen als ikvind dat ze raaskallen. Of als ik vind dat ze zichzelf tegenspreken. Dan zeg ikhet hen wel. Of als ik een interessante gevoelsknoop zie bij iemand. Bij Zuhaldie van Koerdische afkomst is en die dan de Koerden zou tegenhouden om naarBelgië te komen. Dan wil ik wel eens weten: hoe rijm je dat met jezelf en jetheorie. En als zij daar kan op antwoorden en daar op een elegante manier meeweg komt, is dat voor mij perfect. Ons einddoel is echt informeren en proberenom iedereen en alle verschillende strekkingen aan het woord te laten komen,onverbloemd, geen wollig gedoe. Laat het maar hard zijn.”

“Ik vind dat wel leuk dat mensen nu zeggen: ‘Tiens, die kanprecies nog een vraag stellen ook.’ (lacht)Echt waar!”

Die stempel van naïeve reporter kleeft inderdaad aan u.

Heylen: “Ik ben 25 jaar geleden begonnen bij De Morgen. Toen was dat een krant met als slogan ‘De Morgen schopt je een geweten’. Dan werd er maar één ding verlangd: zo kritisch, zo hard en zo heftig mogelijk zijn. Ik heb dat jaren gedaan. Ik heb dat in mij, maar ik vind dat niet de beste methode om een portret te maken van een mens.”

“Het is zo geëvolueerd en het begint met eerlijk gezegd wat tegen te steken de laatste jaren. Het lijkt alsof ik zo ben, maar dat is in dienst van het product. In dit programma is dat anders. Ik hoef niet vriendelijk te zijn tegen mijn medereizigers omdat zij hun mening zomaar spuien. Het minste dat ik kan doen, is er iets tegen in brengen. Normaal laat ik hen dat zelf doen, want het zijn vaak tegenpolen die met elkaar in discussie gaan en dan kijk ik. Ik hoef niet Ivan De Vadder te zijn, die politiek interviews doet. Als ik hard mijn best doe, dan zal ik dat wel kunnen, maar daarin ligt niet mijn grootste kracht. Tenzij als het moet, dan doe ik dat met genoegen.”

Hoe stel je moeilijke vragen aan mensen die in de miserie zitten?

Heylen: “Oprechtheid helpt. Als die mens voelt dat je oprecht bent, dan kun je eigenlijk alles vragen. Je kunt dat ook wat inkleden. Het gemakkelijkste vind ik eigenlijk politiek interviews. Niet een goed politiek interview, dat is nog iets anders. Maar niets is gemakkelijker dan een politicus een microfoon onder de neus duwen en een vraag stellen. Het is niet moeilijk om tien kritische vragen op te schrijven en die te stellen. Maar als het echt over gevoelige dingen praat, dan komt je verder op de manier dat ik het doe.”

Scherm je jezelf afvoor emoties of laat je die binnendringen?

Heylen: “Mijn grootste talent is altijd geweest dat ik eenspons ben. Toen ik voor Humo schreef, zoog ik dat allemaal in mij op. Pas alsik het had uitgeschreven was dat een last van kilo’s die van mijn schoudersviel. (slaakt diepe zucht) Eigenlijkis dat nog altijd hetzelfde. De opnames zijn een paar maanden geleden, maar erzit nog heel veel in mij. Dat is het verhaal van psychiaters en zorgwerkers,die achteraf dan hun eigen psychologische opvang hebben.”

“Gesprekken met mijn vrouw en dochters, helpen me verwerken.Wij hebben nu ook posttraumatische begeleiding aangeboden gekregen van VIERdoor een beroepspsycholoog van het leger. Daar zaten we met de hele groep diemee geweest is en het viel mij op dat de hele groep het er verrassend lastigmee had.”

“Ik dacht dat ik de enige was, die altijd zo kwaad werd. Vande onverschilligheid van mensen op café – ‘het is allemaal zo erg niet’ –werden zij ook kwaad. Ik denk dat het goed is om te praten. Het is ook moeilijkuit te leggen. Een echte oorlogsverslaggever heeft mensen in stukken zienrijten, bomaanslagen, kinderlijkjes… Noem maar op. Wij niet, maar dat wil nietszeggen.”

Je laatste programma’s liggen duidelijk dichter bij de actualiteit dan je voorgaande werk. Voelde je die noodzaak?

Heylen: “Het deed deugd om opnieuw actualiteit te doen. Vroeger was ik daar verslaafd aan, omdat ik verliefd was op de thrill van de actualiteit en de dwingendheid van een deadline. Eigenlijk ben ik altijd verder geëvolueerd daar vandaan.”

Je bent van de schoolbanken op je 16e meteen in de fabriek gaan werken. Vind je het jammer dat je nooit een echte studententijd hebt gehad?

Heylen: “Euhm, voor het uitgaansleven vind ik dat jammer. Dat zou ik graag meegemaakt hebben. Ook wel voor de kennis, hoor. Ik zou wel graag wat extra kennis gewild hebben over een aantal dingen. Maar ik heb het altijd heel moeilijk gehad met het idee dat je al die vakken moet leren, ook degene die je niet interesseren, om uiteindelijk iets te kunnen doen dat je wel interesseert. Dat is voor mij de omgekeerde wereld. Ik heb mijn eigen pad bewandeld.”

“Als ik verder had gestudeerd dan zou ik misschien leerkracht zijn geworden. Ik breng heel graag iets over bij mensen en ik enthousiasmeer graag. Ik wou eigenlijk de beste leerkracht ter wereld worden.”

U hebt nu een vrij grote klas.

“In feite wel, ja. Ik vertel verhalen en probeer dingen over te brengen.”