interview> “Fanatieke religies zijn een hindernis voor de evolutie van vrouwenrechten"
Navraag: Marleen Temmerman
Gynaecologe Marleen Temmerman komt al dertig jaar actief op voor de rechten van de vrouw. “Vrouwenrechten zouden eigenlijk niet apart mogen bestaan. Vrouwen vallen onder de mensenrechten.”
Sinds ze in 2015 aftrad als hoofd van het Departement Reproductieve Gezondheid en Onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO, Verenigde Naties, red.), vertoeft professor Marleen Temmerman opnieuw in Kenia.
“Als je alleen bij de VN zit, vervreemd je na een tijd van de realiteit,” vertelt ze ons tijdens een skypegesprek vanuit Kenia. “Ik heb het beleidswerk heel graag gedaan en ben nog steeds betrokken als consultant, maar ik hou van de combinatie met het werkveld.”
Momenteel werkt Temmerman voor Aga Khan Development Network, een internationale groep van ontwikkelingsorganisaties, die vooral actief is in Oost-Afrika, Marokko, Mozambique, Afghanistan en Pakistan. “Ik ben diensthoofd Gynaecologie in het Universitair Ziekenhuis van Nairobi. Het ziekenhuis staat al erg ver op het vlak van dienstverlening en onderwijs, maar het onderzoek loopt achter. Daar ligt mijn belangrijkste taak.”
Een hele andere omgeving dan de VN waar politiek en diplomatie een belangrijke rol spelen. Was die bureaucratie soms frustrerend?
Marleen Temmerman: “Zeker. De VN is een hele logge bureaucratie. Je bent het secretariaat van zoveel landen, die allemaal anders denken. Als je ziet hoe moeilijk het hier in België verloopt om tot een besluitvorming te komen, kan je je voorstellen hoe dat wereldwijd verloopt.”
“Kijk naar de resolutie over vrouwengeweld. We zijn daar anderhalf jaar mee bezig geweest, maar we hebben ze er wel doorgekregen. Het is een heel langzaam diplomatiek en bureaucratisch proces, maar het is wel nodig.”
"De VN is een hele logge bureaucratie"
Er wordt soms gedebatteerd over het praktische nut van de VN. Hoe staat u daartegenover?Temmerman: “De VN is in ons huidige klimaat meer dan ooit nodig. Toch zou ik die bureaucratieën soms willen uitvegen en herbeginnen. Men zou eigenlijk één VN moeten maken in plaats van al die verschillende onderdelen naast elkaar te behouden, die niet altijd constructief en efficiënt samenwerken.”
“Het is een beetje zoals de Belgische staatshervorming. Je moet niet alles uitwissen, maar het is wel nodig om serieus na te denken over wat een meerwaarde is en wat we beter anders zouden aanpakken.”
Feminisme
De strijd voor vrouwenrechten is uw levenswerk. Hebben we in West-Europa een verkeerd beeld van waar andere landen “nog maar” staan op dat vlak?
Temmerman: “Natuurlijk. Er zijn bij ons veel dingen geëvolueerd op relatief korte tijd en daardoor willen wij de hele wereld door onze eigen bril bekijken. We mogen niet vergeten dat wij al drie feministische golven achter de rug hebben, terwijl anderen die nog voor de boeg hebben. Feminisme is meer dan ooit nodig, maar liefst ook op internationaal vlak.”
“Wij hebben bovendien een verkeerd beeld van bijvoorbeeld de moslima’s in Kenia. Zij zijn helemaal niet zo onderdrukt als wij denken. Of kijk naar de vrouwenbeweging in Iran. Die was vijftig jaar geleden veel moderner dan onze vrouwenbeweging.”
De VN botst soms op weerstand van religieuze organisaties bij het doorvoeren van resoluties. Bemoeilijkt de pluralistische samenleving de evolutie van de vrouwenrechten?
Temmerman: “Fanatieke religies, welke en waar ook ter wereld, zijn een hindernis voor de evolutie van de rechten van de mens en die van de vrouw in het bijzonder. Overal waar fanatici aan de macht zijn, krijgen vrouwen minder te zeggen.”
“Let wel, ik ben een enorme voorstander van een pluralistische samenleving. De baas van Aga Khan University en Development Network is een imam, maar een gematigd moslim. Pluralisme is binnen de organisatie een kernbegrip. Mannen en vrouwen worden er gelijk behandeld.”
“Ook in de moslimwereld is dus er een enorme variatie. De verhalen van IS stroken in geen geval met mijn dagelijkse beleving met de moslims hier.”
"Verhalen van IS stroken niet met mijn beleving van moslims"
Enkele weken geleden vertelde Lieve Blancquaert in deze krant dat ze op het werkveld weinig vooruitgang ziet. Is de positie van de vrouw in de wereld verbeterd?
Temmerman: “Het antwoord op de vraag of er verbetering is, is afhankelijk van waar je bent in de wereld. Daarnaast is het belangrijk om voor ogen te houden dat wanneer een land evolueert, het zijn middenklasse meeneemt.”
“In de Westerse wereld zien we een duidelijke vooruitgang bij zowel de hoge klasse als de middenklasse op vlak van gelijke kansen en rechten. Al is er ook hier nog geen volledige gelijkheid. Denk bijvoorbeeld aan de loonverschillen.”
“Toch zijn er in Afrika ook indicatoren van vooruitgang. Zo werd in Kenia de gelijkheid tussen man en vrouw in de grondwet verankerd en zijn er in Rwanda steeds meer vrouwelijke parlementairen. Al loopt de vooruitgang weliswaar trager. De traditionele structuren laten zich daar moeilijker plooien dan bij ons.”
Old Boys Club
De meeste politici zijn het erover eens dat vrouwendiscriminatie niet kan. Hoe kan het dan dat vrouwen nog steeds minder verdienen in dezelfde jobs?
Temmerman: “Politici zijn het er inderdaad over eens, maar ze wachten te lang om effectief maatregelen te nemen. Eerst en vooral moet de mentaliteit van mannen naar vrouwen toe grondig veranderen. Ik ben helemaal niet tegen mopjes, maar wel tegen seksistische grappen. En tegen het feit dat we nog steeds schaars geklede vrouwen inzetten om auto’s te verkopen. Dat getuigt van een bepaalde mentaliteit.”
“Ook denigrerend gedrag ten opzichte van vrouwelijke slachtoffers van geweld is een signaal daarvan. Hoeveel verkrachtingszaken worden er echt voor de rechter gebracht? We moeten eerst naar een gelijkheid in gedachten streven. Een shift of paradigm zeg maar.”
"Quota zijn nodig zolang vrouwenrechten worden geschonden"
Hoe maakbaar is de samenleving?
Temmerman: “Een mentaliteit van een maatschappij is wel degelijk te veranderen. Dat hebben we bijvoorbeeld ruimschoots aangetoond met het rookverbod. Jaren geleden werd er gerookt in vliegtuigen, in de publieke sector, terwijl rokers het nu zelf vreemd zouden vinden om op restaurant een sigaret op te steken. Een maatschappij kan veranderen, maar dan moet iedereen daaraan meewerken.”
Als afsluiter, gelooft u in het nut van quota? Is dat geen onnatuurlijke manier om vrouwen in bepaalde functies te krijgen?
Temmerman: “Dat is zeker en vast onnatuurlijk, maar anders duurt het volgens studies nog zeventig jaar voordat dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen volledig is weggewerkt. Hoe je het ook draait of keert, beleidsmakers en zakenmensen vormen vaak nog steeds een old boys club.”
“In principe zouden vrouwenquota niet moeten bestaan, net zoals vrouwen- en kinderrechten gewoon onder de mensenrechten zouden moeten vallen en niet apart zouden moeten staan. Desalniettemin blijven vrouwenrechten, net zoals quota, nodig zolang de rechten van de vrouwen aanzienlijk worden geschonden.”
