Leuven '68: Niet met ons

Voor het stadhuis troepen studenten samen. Kleurrijke mijters en protestborden met weinig lieve opschriften richten zich tot de academische overheid van de universiteit, op dat moment een stijf en katholiek clubje. ‘Niet met ons’, is de teneur.

Intussen leggen de studentenleiders de laatste hand aan een persmededeling. Beleefd is het uiteraard niet om op zo’n cruciaal moment niet op te dagen. Op zulk moment moet iets gezegd worden en zoals zo vaak duurt het erg lang voor de vertegenwoordiging kan bedenken wat precies. In de joelende menigte staat ook ene Paul Goossens, op dat moment een verwaarloosbaar ‘type’, geïnteresseerd in meer internationale en naar eigen zeggen belangrijkere problemen. De megafoon belandt uiteindelijk in zijn handen: ‘Ik heb geweigerd toen. Eén keer.’

‘Na een tijd heb ik het woord genomen, omdat ik het maar normaal vond dat er toch iets gezegd werd. Zoveel volk. In feite was dat een hallucinante bedoening, want ik was geen studentenleider’, vertelt hij. ‘Enfin, toen heb ik uit mijn duim gezogen wat mij de logische conclusie leek.’

Goossens houdt het kort: ‘Eerste punt: “Morgen leggen we de blok erop: algemene staking tot de finish.” Tweede punt: “Vermits het tot de finish is, is het academisch jaar vanaf vanavond afgesloten.” Derde punt: “Gedaan met de katholieke universiteit. Het is van nu af aan een pluralistische.” Gejuich en nog meer hoongelach vullen de Leuvense straten.

Quasi onmiddellijk worden de eerste twee punten van Goossens’ plotse programma verwezenlijkt. De volgende dag staken de studenten en nog wat later wordt het academiejaar vroegtijdig beëindigd. Over de eis van democratisering en pluralisme worden in de jaren nadien heel wat robbertjes uitgevochten.

‘Toen begon het. Toen is alles veranderd’, weet Louis Vos, Vlaamsgezind, historicus en preses van Historia in ‘67-’68. Het is op dit moment mei ‘66, even na de uitvaardiging van het beruchte mandement. Vlaamsgezinde studenten protesteerden toen al enige tijd voor Leuven Vlaams. Niet zelden werden lessen van Franstaligen onderbroken of geboycot.

Groot-Brusselse driehoek

De invoering van studiebeurzen en een eerste golf van democratisering in de jaren ‘60 jaagden de studentenaantallen de hoogte in. Ook de Vlaamse burgerij vond stilaan haar weg naar de statige, veelal Franstalige universiteit. Steeds meer faculteiten werden gesplitst en tegen de tijd dat ook studenten zich echt roerden, was de universiteit haast de facto twee, met Leuven Nederlands en Leuven Frans als onafhankelijke onderdelen van eenzelfde entiteit. De alma mater barstte intussen letterlijk uit haar voegen.

‘In het begin van de jaren 60 werd de taalgrens vastgelegd, waardoor je een taalhomogeen Vlaanderen kreeg’, vertelt Jo Tollebeek, decaan van de faculteit Letteren en kenner van de geschiedenis van de universiteit. ‘En dan was het plots ongelooflijk raar dat in dat Vlaamse taalgebied een universiteit lag waarvan in elk geval de top Franstalig is. Dat was onaanvaardbaar voor die Vlaamse beweging, maar langzamerhand ook voor de niet-flaminganten.’

‘De arrogantie van de Franstaligen was moeilijk te verdragen’, zegt Vos. 'Een vriend van me zat met zijn lief in de cinema en zij praatten onder elkaar natuurlijk Nederlands. Ineens draait één van die Franstalige studenten zich om en zegt: “On ne parle pas flamand ici, dehors!” Franstaligen vonden het evident dat zij hier konden zijn en dat zij Frans konden spreken. Zij hoopten in feite ook op een tweetalig systeem zoals in Brussel.'

De angst van de Vlaamsgezinden leek stilaan werkelijkheid te worden. Ambitieuze plannen rond de expansie van de universiteit doemden op - geen onlogische keuze gezien de enorme explosie van de studentenaantallen. De kandidaturen, vandaag de bachelors, moesten gespreid over het uitdijende, tweetalige gebied Brussel. De visionaire, Groot-Brusselse driehoek Leuven-Brussel-Ottignies werd door veel Vlamingen gezien als Franstalige provocatie en deed dienst als angstaanjagend taalsymbool. Steeds meer gingen stemmen op om de Walen buiten te werken.

Laatste Oordeel

Toen Goossens prompt zijn bakkes opentrok, had het mandement van de bisschoppen de boel net doen ontploffen. Op dit moment zijn ook progressieven, die op dat moment een minderheid waren en hun neus ophaalden voor de Vlaamse taalpolitiek woedend over de autoritaire toon van het kerkelijk gezag.

Het mandement, het laatste oordeel van het gespierde Kerkelijk gezag, verklaart de overheveling van Leuven Frans onder geen beding bespreekbaar. En, zo staat te lezen: ‘Wat de studenten betreft, die deze schikkingen niet zouden kunnen onderschrijven: zij moeten zelf de gevolgen trekken uit de door hen gedane keuze.’ Studenten trokken hun conclusies en autoriteit werd plots een absurde karikatuur, een lachwekkende heer met mijter en staf.

In het jaar ‘66-’67 wordt man met bakkes Paul Goossens preses van het overkoepelende Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond, vandaag een marginale en erg conservatieve groep Vlaams-nationalisten. Ons Leven, het blad van het KVHV, wordt veel gelezen en staat onder leiding van de leninist Ludo Martens. Dankzij radio en televisie reikt hun blik tot ver over de Vlaamse taalgrenzen.

Vietnam

‘Televisie heeft wel een mentaliteit veranderd’, zegt Goossens. ‘De herinnering die ik daaraan heb, is Vietnam. Omdat je bijna dagelijks op het nieuws beelden zag en je voor het eerst in de geschiedenis een oorlog praktisch live kon volgen. Dat werd niet meer door de filter van de woorden gehaald.’

In de retoriek en de loopgraven van de Koude Oorlog werd kritiek op de gruwelijke Vietnamoorlog, die het communisme moest indammen, niet getolereerd. Vietnam werd een symbooldossier in studentenprotesten wereldwijd. Commentatoren van toonaangevende kranten, gewoonlijk bedrukt met katholieke inkt, beschreven critici als soldaten van Moskou.

Het bracht de studenten niet meteen van hun stuk: ‘‘Er was een groot optimisme dat je dingen kunt veranderen in de wereld. Vietnam was een bewijs: als je klein bent, kun je de groten op de knieën krijgen.’

Walen Buiten

Hoewel de idee niet voortkwam uit identitaire argumenten, was ook de progressieve zijde de idee van Leuven Vlaams niet ongenegen. ‘Wij wilden niet zomaar “Walen buiten”...’, aldus Viona Westra. Ze studeerde politieke en sociale wetenschappen en werd later journalist. ‘Wij wilden dat Waalse studenten de mogelijkheid zouden krijgen om dichter in eigen buurt aan democratische voorwaarden universitair onderwijs te krijgen.’

Ook voor een Vlaamse universiteit was dit een argument. De universiteit moet in dienst staan van de eigen samenleving, zo was de redenering. Die zou democratischer en inclusiever zijn dan een Franstalige, elitaire universiteit.

Of studenten gingen betogen en waarvoor ze dat deden, was dan ook niet altijd het discussiepunt - de dubbelzinnige contestatie richtte zich immers vaak op dezelfde elitaire en vaak Franstalige bourgeoisie. Gewoonlijk kwamen Franstalige studenten uit het rijke Brussel en niet zelden was de fils à papa het mikpunt van spot.

Ongestoord gingen de betogingen verder. Doorheen de kreten en toespraken werd intussen uitgevochten wat precies geroepen moest worden. Het etnische ‘Walen buiten’, stond in de discussies tegenover het sociaal-economische ‘bourgeois buiten’.

‘Ik herinner mij dat we daar in een betoging voor geknokt hebben,’ aldus Goossens. ‘Met de Vlaamse Militanten Orde (Een militaristische, Vlaams-nationalistische organisatie, red.), omdat die begonnen met ‘Walen buiten’ en wij zeiden dat ze daarover moesten zwijgen. Het ging er heel agressief aan toe.’

Volgens Goossens riepen studenten op het einde van de contestatie in januari ‘68 enkel nog ‘Bourgeois Buiten’, maar dat wordt weleens betwist. Duidelijk is dat hij ook met die nieuwe leuze niet onverdeeld gelukkig kan geweest zijn. Wie de documentaire Leuven ‘68 zag, herinnert zich vast nog de statige en wat angstaanjagende wijze waarop ook de leuze ‘Bourgeois Buiten’ door studenten geroepen werd. ‘Ik vind ook niet dat het een ideale slogan was, maar je moest iets met ‘buiten’ hebben. Het moest aanslaan’, zegt hij hierover.

Het negerlied en de seksuele moraal

De obscene leuzen, die ook vandaag op late nachten door de Leuvense straten galmen, staan in schril contract met de protestsong We shall overcome, die refereerde aan de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging en spontaan zou zijn uitgegroeid tot het symbool van de Leuvense contestatie. ‘Op een goede dag hief iemand We shall overcome aan en dat was dan het lied van de linkse vleugel’, vertelt Walter Zinzen, die als journalist Leuven ‘68 verslag heeft meegemaakt. ‘Maar dat heeft veel kwaad bloed gezet bij de ‘Walen Buiten’-roepers. Een negerlied werd het genoemd. Ze besmeurden de Vlaamse beweging met een protestlied van negers.’

Zinzen is op dreef en spreekt over de vroege jaren ‘60, toen hij student was: ‘Je kunt dat niet geloven, ik weet niet of de naam Monseigneur Litt u iets zegt? Die was vicerector in de unitaire tijd. Litt deed ‘s nachts de studentencafés af om de studenten naar huis te sturen en ervoor te zorgen dat ze de seksuele moraal niet overtraden.’

Ook in die vroege jaren ‘60 wrong het tussen het ritme van de studenten en de strenge seksuele normen. In die jaren deed de pil haar intrede, wat een ongeziene seksuele revolutie met zich meebracht. In zijn kerstessay in De Standaard citeert Goossens de Nederlandse feministe en politica Anja Meulenbelt: ‘De seksuele revolutie was heel seksueel, maar weinig revolutionair. Omdat de mannen niet mentaal mee veranderden, betekende het gewoon meer kut op de markt.’

In de Leuvense studentenrevoltes ‘66-‘68 kregen vrouwen een marginale stem en vaker wel dan niet waren de toespraken een mannenzaak. Later in de jaren ‘70, met de intrede van de Dolle Mina’s, eiste het feminisme haar plek op in de eisen voor democratisering en pluralisme.

De val

In België krijgen die eisen voor informatie en democratisering overigens geen aandacht en politici zijn er in het algemeen niet mee bezig. Ook Parijs, Berlijn en Berkeley worden door de katholieke krantenredacties haast niet belicht, zo meldt Zinzen ons. Een enkeling van het toen al pluralistische BRT-radionieuws vraagt Goossens na zijn voorlopige hechtenis in januari ‘68 of ‘de strijd nu verdergaat’.

Stilaan zitten de bisschoppen met de handen in het haar. De beslissing over de overheveling is al even een politieke zaak en de academische overheid voelt zich gedwongen de beslissing over te laten aan de politiek. Die is op dat ogenblik unitair en dus niet georganiseerd om dergelijke problemen aan te pakken. Enfin, heel wat Belgisch gedoe later, valt de regering en daarmee ook het doek over Leuven Vlaams. Leuven Frans wordt overgeheveld naar Wallonië.

Men geloofde toen in de hemel. 'Studenten moeten niet bang zijn iets te realiseren wat ergens anders nog niet bestaat', staat in de archieven van Ons Leven te lezen. Sinds het verlies van die erfenis laten we de passerende megafoon al te vaak links liggen.