KU Leuven zette leger hamsters in voor coronavaccin

De queeste naar een vaccin voor monsterstorm Covid-19 wordt gestaag verdergezet, zo ook in de Vlaamse universitaire laboratoria. Aan het Leuvense Rega Instituut voor medische research dirigeert viroloog Johan Neyts een team van onderzoekers dat al sinds januari speelt en rommelt met het gelekoortsvaccin.

Tot op heden kwamen hier reeds zeven mogelijks bruikbare prototypes uit voort die naar het volgende level mochten – dierenproeven. De usual suspects voor deze proeven zijn doorgaans muizen – ze zijn even simpel te modificeren als ze te kweken zijn en nemen quasi geen plaats in – maar na enkele weken onderzoek op de diertjes te hebben uitgevoerd, wisselde de Leuvense onderzoekscel ze in voor hamsters.

Changez!

Het Leuvense team keerde zijn kar wanneer bleek dat de dieren niet ziek genoeg werden van SARS-CoV-2. 'We zien nu dat het [virus] zich heel moeilijk vermenigvuldigt in muizen. Als model blijken ze dus toch niet echt ideaal', legt professor Neyts eind maart uit in de Pano-reportage Cordon rond Corona (VRT). Bijgevolg worden er nu al maanden aan de lopende band goudhamsters binnengehaald onderaan de heuvels van Gasthuisberg. Het neefje van de muis bezit blijkbaar een respiratoir systeem dat erg gelijkend is op dat van de mens, en wordt daardoor vele malen zieker dan een muis na blootstelling aan het virus.

En dat is een goede zaak. Hoe zieker zo'n proefdier wordt, hoe duidelijker men kan zien of het toegediende vaccin de symptomen al dan niet onderdrukt. Elke dag gaan de zieke hamsters onder de hamster-CT-scan om de longen in kaart te brengen en wordt de stock opgemaakt van de hoeveelheid aanwezige antistoffen in hun bloed.

Hoewel deze kennis ook al boven kwam drijven tijdens de SARS-epidemie van 2002, blijkt Leuven momenteel een van de enige plekken waar ze deze piste opnieuw bewandelen. De UGent daarentegen, haalde de hACE2-muis weer van het schap om voor oplossingen te zorgen inzake Covid-19. Die muis werd tevens tijdens de SARS al geïntroduceerd en met menselijke genen gemodificeerd.

Bij de Belgisch-Nederlandse dierenrechtenbeweging Animal Rights, waar ze principieel tegen dierproeven zijn, gaan ze alvast op hun achterste poten staan. 'Het wordt tijd dat wetenschappers inzien dat er maar één goed model voor de mens is, namelijk de mens zelf. Wanneer deze aanpak ook niet werkt, welke diersoort gaan ze dan op goed geluk aan gruwelijke proeven onderwerpen?'

De organisatie lijkt enigszins gelijk te krijgen ook: Leuvens professor Biomedische wetenschappen Jef Arnout reageert in Het Nieuwsblad dat 'nog voor we met het vaccin naar de mens gaan, de kans groot is dat we nog andere dierproeven zullen moeten doen. Bijvoorbeeld op resusapen, zoals we deden bij ebola of HIV.'

Kill your darlings

De dierenrechtenorganisatie vraagt zich nu luidop af of het onderzoek naar een geneesmiddel of vaccin zelfs niet sneller en makkelijker zou verlopen zonder dierenproeven tout court. Een argument dat ze hiervoor aanhalen is de plotse genezing van een kritieke coronapatiënt: een Gentenaar overleefde covid-19 dankzij bloedplasma van iemand die de ziekte al overwonnen had.

Deze techniek, die antilichamen uit het bloed van genezen mensen isoleert, scheerde ook al hoge toppen tijdens vroegere griepepidemieën, en gaat niet uit van dierproeven. Volgens Jen Hochmuth van Animal Rights wordt dit precedent niet genoeg nagevolgd - een dergelijke dode-dierenvrije aanpak zou het doel moeten zijn in plaats van het alternatief. Nu spreken we over geneesmiddelen, maar ook bij het zoeken naar vaccins zijn er dierproefvrije voorbeelden te vinden: het Amerikaanse biotechbedrijf Moderna liet tests op niet-menselijke subjecten links liggen omwille van de urgentie van de zaak – tot hiertoe zonder al te veel kleerscheuren.

Inzetten op dierproeven is volgens de organisatie niet alleen moreel verwerpelijk – er wordt de dieren opzettelijk leed berokkend en hun levens zijn vaak van korte duur – het is ook tijdrovend en nooit voldoende voorspellend voor de latere tests op menselijke subjecten. Cijfers uit 2017 vertellen dat in laboratoria van de KUL 76 000 muizen geëuthanaseerd werden na voor onderzoek te hebben gediend, maar dat meer dan het dubbele aantal gedood werd zonder gebruikt te zijn.

Surplus

Het werken met dierproeven brengt naast het zogezegd noodzakelijke kwaad dus ook veel subsidiair leed met zich mee in de vorm van zogenaamde surplusdieren. Voornamelijk bij onderzoek naar ziektemechanismen, wanneer er bepaalde genetische constellaties nodig zijn - zoals bij de hACE2-muizen - is het aandeel 'overschotdieren' groot, omdat een deel van de genetische lijn gewoonweg niet bruikbaar is. Nadat ze van de ziekte genezen verklaard zijn, worden ook de coronahamsters bedankt voor hun diensten en ingeslapen, hoewel ze nooit blijvende schade overhielden na blootstelling aan het virus.

De diplomatische woorden die men bij de beelden van de muizen en hamsters in de Pano-reportage plakte, zijn de volgende: 'In Leuven verfijnen ze intussen hun methode - wetenschap is een proces van voortschrijdend inzicht.' Het is natuurlijk jammer dat het voortschrijden van dat inzicht kan betekenen dat men zich van knaagdier vergist en wekenlang onnodig muizen ziek zou maken. Verschillende wetenschappelijke autoriteiten voorspellen dat vrij verkeer in een virusvrije wereld niet voor binnenkort zal zijn: vaccinmakers bergen hun plannen best niet te snel op. Animal Rights ijvert al jaren voor het dierproefvrij beoefenen van de wetenschap en lijkt te hopen dat een acute crisis als deze het geweer van schouder kan veranderen.