KU Leuven was nog nooit zo bekommerd om vluchtelingen

Bij de start van het academiejaar is er vanuit verschillende hoeken binnen de universiteit aandacht voor de vluchtelingenproblem­atiek. Niet alleen ontvangt 11.11.11-directeur Els Hertogen een erepenning voor haar engagement in zulke mondiale uitdagingen, ook het pausbezoek stond in het teken ervan.

Bovendien maakte de KU Leuven eind september bekend dat ze samen met veertien andere universiteiten de handen in elkaar slaat om toegang tot hoger onderwijs voor vluchtelingen te verbeteren en uit te breiden. 

Vorig academiejaar startte de universiteit al met het EU-Passworld-project samen met Fedasil, UNHCR en Caritas International waarbij drie vluchteling-studenten een masteropleiding volgden aan de KU Leuven. Dit jaar zullen opnieuw drie vluchtelingen door dat project kunnen studeren aan de universiteit.

Moreel testament

Ook in zijn openingsrede had KU Leuven-rector Luc Sels dit jaar oog voor wie kwets­baar is in onze maatschappij: 'Als christelijk geïnspireerde universiteit trekken we van leer tegen een al te individualistische samenleving waar mensen niet aangespro­ken worden op hun verantwoordelijkheid voor wie kwetsbaar is.' Tijdens het paus­bezoek loofde hij paus Franciscus ook nog als 'de enige wereldleider die het opneemt voor vluchtelingen'.

Twee jaar geleden stelde Sels het tijdens die openingsrede zelfs nog iets scherper. 'Vlucht en migratie polariseren het politieke spec­trum in almaar meer Westerse landen. Wei­nigen staan erbij stil dat onze economie en arbeidsmarkt vruchten plukken van deze migratie. Het is het Zuiden dat het gelag betaalt, in de vorm van brain drain en verpaupering: de allerarmsten kunnen niet migreren', klonk het toen.

'Het valt op dat Luc Sels er zo hard op focust', zegt Knack-journalist Walter Pauli, die de universiteit al lang volgt. 'Het zou wel eens kunnen dat dit zijn geestelijk testament is. Misschien speelt er bij de KU Leuven ook wel een soort awareness, een bewustzijn dat er meer dingen spelen dan de klassieke opdrachten van een universiteit.'

Ethisch appèl 

De laatste jaren staat de vluchtelingen­problematiek – en meer algemeen migratie – steeds hoger op de universitaire agenda. De universiteit volgt daarmee de maatschappe­lijke tendensen. De aandacht voor migratie is in de brede samenleving de voorbije decennia stelselmatig gegroeid en sinds 2015 niet meer weg te denken uit het politieke en maatschappelijke debat.

Sels is wel de eerste rector van de KU Leuven die zich zo uitspreekt over het thema, ziet  Pauli. 'De universiteit wil het signaal geven dat ze geen ivoren toren is, dat je niet aan academisch onderzoek kan doen, zonder minimaal engagement naar de wereld rondom.'

Een internationale universiteit als de KU Leuven moet een voortrekkersrol spelen in de vluchtelingenproblematiek, vindt ook Lieven Boeve, voormalig decaan van de Faculteit Theologie en Religiewetenschap­pen. 'Toen we een tiental jaren geleden de K in KU Leuven herdefinieerden, stond zorg voor de meest kwetsbaren daarbij centraal.'

'De universiteit stuurt op deze manier een ethisch appèl uit naar de samenleving', zegt moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UAntwer­pen). 'Ze wil ons waarschuwen om ons niet te makkelijk te laten meeslepen door populis­tische betogen.' De KU Leuven gaat daarmee in tegen het dominante maatschappelijke discours, dat eerder negatief is over migratie.

Ook de erepenning voor Hertogen past in zulk appel, meent professor journalistiek en mediastudies Baldwin Van Gorp (KU Leuven), die doctoreerde over framing bij vluchtelingen. '11.11.11 is een organisatie die vaak de wind van voren krijgt. Door Els Hertogen dan een onderscheiding te geven, maakt de universiteit een politiek statement en onderschrijft ze voor een deel de missie van die organisatie.' 

Moreel kompas 

Dat die aandacht voor vluchtelingen aan het begin van dit academiejaar zo hard voelbaar is, is niet toevallig. 'De zeshonderdste verjaar­dag van de KU Leuven geeft de universiteit de gelegenheid om zich nog eens te profileren', zegt Van Gorp. Die treedt de laatste jaren dan ook steeds meer naar buiten en neemt zelf positie in in het maatschappelijke debat. 

'Het thema vluchtelingen was tot recent nooit een zeer expliciet thema aan de KU Leuven', zegt professor universiteits­geschiedenis Jo Tollebeek (KU Leuven). 'Nu staat het op de maatschappelijke agenda en onder druk van studenten en jonge onder­zoekers neemt de universiteit die gevoelig­heid over.'

Anderzijds vraagt ook de maatschappij van de universiteit meer betrokkenheid. 'Weten­schap moet vandaag ten dienste staan van de samenleving', zegt Boeve. 'Vanuit haar kennis enerzijds en het engagement van haar mensen anderzijds is het goed dat de universiteit zich uitspreekt over maatschappelijke thema's.' 

Tegelijkertijd verzakelijkt de universiteit. Dat botst soms met de vraag om maatschap­pelijk engagement, zegt Tollebeek: 'De KU Leuven wordt gedwongen om een moreel kompas te tonen. Alle universiteiten doen dat, dus kan ze niet achterblijven.' 

De vicekoning van België 

Dat een universiteit zich ook maatschappelijk engageert is een evolutie die begon aan het einde van de jaren 80 van de vorige eeuw. 'Sinds het rectoraat van Roger Dillemans zie je meer aandacht voor de meest kwetsbaren aan de KU Leuven', zegt Tollebeek. 'Die was tijdens zijn academische loopbaan zelf ook geëngageerd in het katholieke middenveld.'

De ontwikkeling hing samen met de evolutie die het katholicisme onderging in die periode. 'Daarvoor kon de kerk rekenen op de macht van het getal', zegt oud-journalist Walter Zinzen. 'De aartsbisschop van Mechelen werd al lachend de vicekoning van België genoemd.' Onder impuls van de ontkerkelijking werd wat overbleef van de katholieke kerk in Vlaanderen meer sociaal voelend. 

Ook Dillemans kwam uit het sociaal bewogen katholicisme dat toen ontstond. Hij was bovendien pas de tweede rector die de functie bekleedde als leek. Tot de splitsing van de Katholieke Universiteit Leuven na Leuven Vlaams was de 'rector magnificus' van de universiteit altijd een geestelijke.

Tot dan was het rectoraat vooral een verleng­stuk van de Katholieke Kerk. 'Maatschap­pelijke betrokkenheid was er toen wel bij de studenten, maar veel minder vanuit de academische overheid', zegt Zinzen. Ook Pauli erkent dat: 'Toen de vluchtelingen­problematiek voor het eerst onder de aandacht kwam, stond de universiteit daar eerder onverschillig tegenover. Het waren veeleer de studenten die actief waren, onder professoren zijn er nooit zoveel initiatieven geweest.'