LEUVENSE LAGEN EERSTE WERELDOORLOG
Kennisstad herleid tot as
Op 25 augustus 1914 zaaiden Duitse soldaten terreur in Leuven en staken ze de stad in brand. Naast het verlies van burgerlevens leed de universiteit materiële schade: op een week tijd ging een groot deel van het cultureel erfgoed verloren.
'Het geweld in Leuven was het gevolg van een grootscheepse operatie van het Belgische leger', vertelt Luc Vandeweyer, expert in de Vlaamse Beweging en vredesbeweging. Het Belgische leger organiseerde die operatie vanuit Antwerpen om de Duitse opmars naar Frankrijk te verhinderen. Dat leidde tot angst voor aanvallen bij de Duitse bevelhebbers in Leuven, die de vlucht vooruit kozen door zelf de stad aan te vallen.
Volgens het verhaal van de ‘francs-tireurs’ in de Duitse propaganda, zouden de ‘vrijschutters’ als eerste begonnen zijn met schieten op Duitsers, waardoor die in de tegenaanval gingen. Het verhaal hielp ook om aan het Duits thuisfront steun te krijgen voor de oorlog, maar er is geen enkel bewijs voor. 'Leuvenaars hadden namelijk geen wapens, omdat ze die hadden moeten inleveren', vertelt Marika Ceunen, stadsarchivaris van Leuven.
Terreur
De terreurcampagne van het Duitse leger duurde van 25 augustus tot 2 september 1914 en verwoestte de stad grotendeels. De vroegere Universiteitsbibliotheek in de Naamsestraat ging in vlammen op, samen met duizenden boeken en manuscripten.
De grote brand eiste 272 burgerlevens
'Sommige burgers vluchtten snel de stad uit, anderen verstopten zich in kelders en werden levend verbrand', vertelt Ceunen. Ook werden er gijzelaars gevangengenomen als drukkingsmiddel, omdat de Duitsers ervan overtuigd waren dat de Leuvenaars op hen hadden geschoten.
De grote brand eiste uiteindelijk 272 burgerlevens op en eens ze doofde, duurde het nog enkele dagen voordat de lijken van de straten werden weggehaald. Valerius Claes, een Kapucijnermonnik, begon uiteindelijk met acties om de lijken te verzamelen en massagraven aan te leggen, onder meer onder het Martelarenplein.
Stilte voor de storm
In tegenstelling tot de terreur tijdens de brand, waren de Duitsers op 18 augustus zonder veel geweld de stad binnengedrongen. Burgemeester Leo Colins liet de bevolking weten dat ze zich kalm moest gedragen en zo werd Leuven onverdedigd aan Duitse troepen overgelaten.
'Leuven had in de Verenigde Staten de reputatie the Oxford of Belgium te zijn'
Mark Derez, voormalig curator Universiteitsarchief (KU Leuven)
'Iedereen besefte dat de toestand uitermate gevaarlijk was', stelt Vandeweyer. Vooral de gevluchte Leuvenaren werden slachtoffer van die bezetting voor de brand: het waren hun huizen die geplunderd werden.
Amerikaanse hulp
Door de reputatie van Leuven als 'kennisstad', kreeg de brand en vooral de verwoesting van de Universiteitsbibliotheek en -archieven internationaal veel aandacht. Zeker de Verenigde Staten draaiden snel hun blikken naar de stad. 'Leuven had er de reputatie the Oxford of Belgium te zijn', aldus Mark Derez, voormalig curator van het Universiteitsarchief van de KU Leuven.
Het idee om een nieuwe Universiteitsbibliotheek op te bouwen ontstond in het Institut de France in Frankrijk, maar de uitvoering gebeurde door Amerikanen. In de jaren twintig investeerde de toenmalige Amerikaanse president Herbert Hoover in de opbouw van de bibliotheek.
Tot vandaag bestaat er een band tussen de KU Leuven en de Verenigde Staten. Het Verdrag van Versailles uit 1919 voorzag expliciet dat Leuven boeken uit Duitsland zou krijgen. Op die manier kon de universiteit zich opnieuw heropbouwen.
