Jongerenpartijen doen geen regering meer vallen

De manier van aan politiek doen is de afgelopen decennia intensief veranderd. Ook de jongerenafdelingen van partijen moeten zich deze wijzigingen eigen maken en er hun organisatie op afstellen om relevant te blijven. Vooral de meer traditionele jongerenpartijen proberen hun oude functie als ideologisch kompas te blijven uitoefenen, maar ze voelen de druk toenemen.

Voor dit artikel praatte Veto met politicologen, ex-politici, mensen actief in de nationale politiek en bijna alle partijvoorzitters van de zeven Vlaamse jongerenpartijen. Voor Jongsocialisten voert de ontslagnemende voorzitter het woord. Enkel Kevin Maas, voorzitter van JONGCD&V, kon door de redactie niet bereikt worden. Zijn standpunten komen dan ook niet aan bod in dit artikel.

Partijcultuur legt de accenten

Een jongerenpartij heeft drie functies, legt politicoloog Bram Wauters (UGent) uit. Allereerst gaat het om rekrutering: jongerenafdelingen betrekken mensen bij een partij en speuren naar talent.

Egbert Lachaert, voorzitter van Open VLD, ziet hoe Jong VLD effectief de rekruteringssleutel vaak in handen heeft. 'We zijn onlangs gestart met onze talentenacademie Gangmakers voor Jong VLD, maar ook voor externen. De partij moet af en toe verbreden', vertelt hij.

Een tweede functie is inhoudelijk van aard: de jongerenpartij beïnvloedt de standpunten van de moederpartij, brengt vernieuwende ideeën aan en vertegenwoordigt jongeren. 'Jongeren moeten de boel wakker schudden en buiten de klassieke partijpolitiek denken', aldus federaal parlementslid Kristof Calvo (Groen). 'Als die ruimte er niet is, moeten jongeren ze creëren.'

Tot slot vormt en socialiseert een jongerenpartij haar jonge leden ook binnen een partij. Ze maken er kennis met haar standpunten en krijgen de belangrijke politieke discussies aangeleerd.

De invulling van die functies verschilt wel tussen de partijen onderling. Er lijkt een onderscheid te bestaan tussen de drie traditionele jongerenpartijen, Jong VLD, Jongsocialisten en JONGCD&V, en de nieuwere partijen, zoals Jong Groen en Jong N-VA, als het over de openlijke dissidentie ten opzichte van de moederpartij gaat.

Volgens politicoloog Stefaan Fiers (KU Leuven) heeft onder meer een regeringsdeelname daarmee te maken. 'Wie in de regering zit, moet compromissen sluiten. Dat laat ruimte voor jongeren om de partij bij de les te houden.' De traditionele partijen zijn nu eenmaal al het meest aan de macht geweest.

Daarnaast speelt de partijcultuur een belangrijke rol. Zo wordt de N-VA zeer strak geleid; een dissidente stem vanuit de jongerenafdeling is dan ook een zeldzaamheid.

Netwerken

Wauters beaamt dat: 'N-VA ontstond uit de Volksunie, die uit elkaar is gevallen na interne onenigheid. Dat is een trauma waardoor Bart De Wever vandaag de touwtjes stevig in handen houdt binnen de partij.'

Viktor Rooseleer, voorzitter van Jong N-VA, is het daar niet mee eens. De jongerenpartij zou volgens hem nog steeds kritisch staan ten opzichte van de moederpartij. Toch lijkt de focus bij Jong N-VA meer te liggen op een netwerk opbouwen en politiek talent kneden. Volgens Rooseleer vertaalt die aandacht voor vorming zich ook bij de lijstvorming: 'Een achtergrond bij Jong N-VA is altijd een pluspunt.'

N-VA staat niet alleen in die doorgroei. Zowel Vooruit, Groen als Vlaams Belang hebben erg jonge bestuursleden en parlementariërs. Het maakt de meeste jongerenvoorzitters dan ook tevreden, al kan het beter. 'Open VLD moet zich vernieuwen om terug sterker te staan. Het partijbureau kan diverser en jonger', vindt Jong VLD-voorzitter Philippe Nys.

De jongerenpartij is voor veel partijen een dankbare vijver om militanten uit op te vissen. Vooral bij Vlaams Belang Jongeren en Comac is die functie belangrijk. 'Wij zijn het militante speerpunt van de partij', aldus Filip Brusselmans, voorzitter van Vlaams Belang Jongeren.

De extremere standpuntinname van die partijen maakt dat er volgens Fiers sneller betogingen op hun maat zijn. Bovendien staat het heel slecht wanneer de jongerenafdeling van een regeringspartij meeloopt in een demonstratie die het regeringsbeleid onder vuur neemt.

Jongerenafdeling in functie van de moederpartij?

Het onderscheid tussen de traditionele en meer nieuwe partijen kwam enigszins in de gesprekken met de jongerenvoorzitters naar boven. Zo maakt Nys van Jong VLD zich sterk dat het de taak van een politieke jongerenorganisatie is om de moederpartij bij de les te houden. Ze moet voorop lopen wanneer de ideologie voor de toekomst wordt gevormd.

Volgens Egbert Lachaert, voorzitter van moederpartij Open VLD, is dat element typerend voor Jong VLD: 'Onafhankelijkheid zit in het DNA van de liberalen: de mens is vrij in haar gedachten en het liberalisme kan verschillende oplossingen in het leven brengen. Dat botst soms.' Een verschil met de andere partijen, beweert Lachaert.

Alle jongerenpartijen omarmen hun rol om de moederpartij bij de les te houden en inhoudelijk een eigen koers te varen. Al is het maar de vraag hoe dat in de praktijk verloopt. Zo is het de afspraak bij Comac om onenigheid met moederpartij PVDA intern aan te kaarten zonder ermee naar buiten te komen, vertelt voorzitter Max Vancauwenberge. Bij Comac ligt de focus dan ook eerder op samenwerking en discussie dan op een tegenstelling met moederpartij PVDA.

'De jongerenpartij moet openlijk een eigen koers varen en standpunten innemen', benadrukt staatssecretaris voor Asiel en Migratie en voormalig voorzitter van JONGCD&V Sammy Mahdi. 'Ze moet inhoudelijk wegen op de richting van de partij en is het ideologische kompas.'

Die sterke breuklijn tussen jongeren- en moederpartij ziet federaal parlementslid voor Groen Kristof Calvo toch anders: 'Onafhankelijkheid is belangrijk, maar de relatie met de moederpartij maakt ook de relevantie van de jongerenpartij.' De jongerenpartij is volgens hem een toegangspoort naar de partijpolitiek en heeft een brugfunctie tussen jongeren en politiek.

Machtsbastionnen van weleer

Volgens Mahdi heeft de onafhankelijkheidstraditie van jongerenpartijen bij de traditionele partijen iets te maken met het verschil. De jongerenafdelingen bij de nieuwere partijen zijn volgens hem meer een onderdeel van de partij, maar dan specifiek op jongeren gericht. Het wordt daar niet als een gezonde houding gezien om zich tegen de partij te keren.

Het politieke landschap is in ieder geval getransformeerd de afgelopen decennia. 'Traditionele partijen waren in de jaren 70 en 80 echte machtsbastionnen', weet CD&V-boegbeeld en gewezen jongerenvoorzitter Eric Van Rompuy. 'Jongerenbewegingen waren daarin de motor van vernieuwing en het geweten van de partijen.'

Die kritische rol van jongeren werd aanvaard, want partijen stonden toch sterk, aldus Van Rompuy. 'Nu zijn de partijen allemaal veel kleiner en wordt verdeeldheid veel minder geapprecieerd. JONGCD&V doet nu geen regering meer vallen.' Hij verwijst daarmee naar de val van de regering-Martens I in 1979 over het probleem Brussel en de Rand.

Van Rompuy beweert dat de manier van aan politiek doen fundamenteel veranderd is. Ook de rol van jongerenpartijen dus. Een verklaring ziet hij in de ledenaantallen: JONGCD&V had onder zijn leiding 15.000 leden, nu zijn het er zo'n 3.000 tot 4.000. De vraag rijst of jongerenpartijen dan een verminderde invloed ten opzichte van vijftig jaar geleden hebben.

Financiering via moederpartij

Fiers beaamt dat verlies aan invloed; ze gedragen zich minder dan vroeger als luis in de pels. De beleving bij partijen is veranderd en er zijn minder momenten en bijeenkomsten om je als jongerenpartij in de kijker te zetten en je eigen stem te laten horen.

Jaro Verberck, voorzitter van Jongsocialisten, wijst daarin ook op de subsidies die jongerenpartijen tot enkele jaren geleden nog kregen van de Vlaamse regering. Tegenwoordig komen de middelen allemaal van de moederpartij: 'Die afhankelijkheid tast de autonomie van de jongerenorganisatie aan. Onze rol is zodanig ingeperkt dat we wel braaf moeten zijn.'

Die financiering is een heikel thema dat ook Mahdi en Calvo onderschrijven. Die laatste wil het hele model van de partijfinanciering herbekijken: 'De financiering van de jongerenafdelingen moet losgekoppeld worden van die van de moederpartij, zoals dat in Nederland al het geval is', aldus Calvo.

Mahdi haalt aan dat heel veel jongerenpartijen vandaag bezig zijn met jong talent aan te trekken en te vormen. Maar een jongerenpartij moet ook wel op de politiek wegen. Dat gebeurt nog te weinig nu, zegt Mahdi.

Via congressen kunnen jongeren hun standpunten wel vertolken. Zo konden de Jongsocialisten op het congres van toen nog de SP.A in 2014 de legalisering van cannabis als partijstandpunt doorduwen, tegen de wil van de partijtop in.

Romantisering van het verleden

Toch moet die verminderde invloed worden genuanceerd. Hoewel er effectief verschillende sprekende voorbeelden van jongerenpartijen zijn die zich roerden in het verleden, mag hun rol in het verleden volgens politicoloog Wauters ook niet overschat worden. Calvo waarschuwt bovendien voor een te romantische kijk op het verleden: 'Er zijn heel veel jongerenvoorzitters waar we later niets meer van hebben gehoord.'

Volgens Lachaert speelt ook het moment mee. Om als jongerenpartij zwaar te wegen op de nationale politiek, zoals in de generatie van Eric Van Rompuy, moet er een kwalitatieve generatie zijn op een breukmoment. 'Er moet zowel talent als momentum zijn, dus ik sluit niet uit dat het ooit weer eens gebeurt', vertelt de Open VLD-voorzitter.

Al kan invloed ook anders geïnterpreteerd worden. Zo heerst er volgens Fiers bij Groen een partijcultuur waarin alle stemmen sneller gehoord worden. Concrete invloed naar de buitenwereld is daardoor minder van belang.

Paola Travella, co-voorzitter van Jong Groen, beaamt dat: 'Wij zitten regelmatig samen met de voorzitters.' Het is daarom frappant dat Groen de enige partij is die de vertegenwoordiging van de jongerenpartij nog niet structureel heeft vastgelegd in haar partijbestuur.

Ideeënstrijd

Wat houdt de toekomst in voor jongerenpartijen? Mensen schaffen minder snel een partijkaart aan en jezelf verbinden met één politieke kleur is een drempel geworden. Wauters bevestigt dat: 'Net als lidmaatschappen van traditionele partijen zijn ook die van jongerenpartijen afgenomen.'

Volgens Fiers zal de jongerenpartij wel een blijvend element zijn in de uitbouw van politieke carrières. Toch zullen de partijen volgens hem moeten nadenken over hoe ze een nieuw gemeenschapsgevoel kunnen cultiveren.

'Jongerenpartijen zullen moeten leren omgaan met de vernieuwde samenleving en op een andere manier aan politiek doen', vindt Mahdi. Ze zijn genoodzaakt om rekening te houden met de volatiliteit aan engagementen en moeten die dan ook inpassen in de organisatie.

Philippe Nys (Jong VLD) ziet een opportuniteit: 'De aankomende ideeënstrijd in de politiek biedt opnieuw de mogelijkheid om ons ideologisch in het debat te plaatsen en voor centrumpartijen om de ideologie weer relevant te maken.'

'Roer u'

Bij de nieuwere partijen is de dalende trend in ledenaantallen minder te voelen. Zowel Filip Brusselmans (Vlaams Belang Jongeren) als Viktor Rooseleer (Jong N-VA) juichen hun stijgende ledenaantallen toe en zien de toekomst positief in. 'Er zijn andere manieren om zich te engageren, maar Jong N-VA heeft een duurzaam karakter. Je hebt de mogelijkheid om sociaal kapitaal op te bouwen en op lange termijn iets te bereiken', aldus Rooseleer.

Van Rompuy besluit: 'Er is een toekomst voor jongerenpartijen, maar jongeren moeten zich engageren. Daarom een oproep: roer u!'