Achtergrond

Brussel, Leuvense Weg 86. Door de poortjes van de bezoekersingang van het Vlaams Parlement. Met enige haast baan ik mijn weg erdoorheen. Op 30 minuten vertraging was ik nipt voorzien. Overbodige haast zo blijkt, want ook Sanctorum kwam met de trein en dus is mijn kop koffie op, voor het gesprek aanvangt met de vraag waarom Michel Vandenbosch de inleiding van het boek schreef. 'Ik ken Michel al lang natuurlijk. Ik ben al heel lang lid van GAIA. Zeker over het onverdoofd slachten hebben wij heel veel overlegd en gebeld. En los van de persoonlijke relatie met hem, is hij natuurlijk de evidente persoon om de inleiding te schrijven. Hij is op dit moment toch nog altijd het icoon op vlak van dierenwelzijn in België!'

In het boek onderbouwt Hermes zijn standpunt ook vanuit de filosofie. Een spoor van zijn vader, columnist en filosoof van opleiding, Johan Sanctorum? 'Mijn vader en ik staan nogal ver van elkaar, als het gaat over zowel het politiek-ideologische als het filosofische. Ik denk dat hij het voor een groot stuk oneens zou zijn met het boek. Ik weet niet of hij het al gelezen heeft. (lacht) Ik heb wel wat filosofische boeken gelezen. En ja, hij zal daar wel een rol in spelen. In mijn opvoeding zal dat ongetwijfeld, onbewust aanwezig geweest zijn. Maar het is zeker niet zo dat ik dingen heb overlegd met mijn vader. Helemaal niet.'

Choquerend zijn sommige passages, bijvoorbeeld over het onverdoofd slachten. 'Ik heb helemaal niet de bedoeling om te choqueren. Misschien vond je dat choquerend. De feedback die ik tot nog toe krijg van mensen is van "het is eigenlijk heel sec geschreven". Zonder te willen werken op emoties. Maar als ik het gewoon sec beschrijf en je vindt het choquerend, dan zegt dat iets over de feiten.'

De KU Leuven represent

De KU Leuven krijgt ook een vermelding in het boek. Niet in de positieve zin. Met name de manier waarop mensapen er zich onvoldoende kunnen ontplooien. 'Ik denk dat ik een van de eerste externen was die het animalarium daar bezocht. Ik heb dat geapprecieerd, die openheid. Die primaten hebben natuurlijk complexe behoeften. En toen ik hun huisvesting zag, vond ik dat behoorlijk triest. Ik moet zeggen, de mensen van het animalarium gaven dat ook wel een beetje toe. Ze zeiden: "We gaan een veel grotere ruimte voor hen ontwikkelen waarin ze hun natuurlijk gedrag kunnen vertonen." Dan nog stel ik mij de vraag of dat primatenonderzoek nodig is. Ik ben geen deskundige op dat vlak, maar als ik andere onderzoekers hoor die gelijkaardig onderzoek voeren en zeggen dat die resusaapjes als model niet noodzakelijk zijn, dan blijf ik me toch afvragen of het klopt wat de KU Leuven daarover beweert.'

De Vlaming en zijn vlees

De Vlaming is gehecht aan zijn 'stukske vlees', zo merk ik zelf op tijdens het gesprek. Sanctorum ziet het meer in perspectief. 'Ik ben vegetariër geworden toen ik 18 was. Dat was in ’99. Als je toen naar een restaurant ging he, elke keer moest ik uitleggen wat dat dat was. Dan kreeg je altijd diezelfde vragen. Eet je dan kip? Nee ik eet geen kip. Eet je dan vis? Nee … Vandaag is zo'n situatie eigenlijk ondenkbaar in Vlaanderen. Er is geen restaurant meer waar je binnenwandelt en waar geen vegetarische alternatieven op de menukaart staan. Voor het veganisme zitten we misschien nog een beetje in een gelijkaardige fase, hoewel, er is denk ik al meer aandacht voor veganisme dan voor vegetarisme twintig jaar geleden. Zodra het comfortabel is om geen vlees te eten, wanneer het alternatief ernaar smaakt, komt dat wel. Dat heeft te maken met een generatiefenomeen. Dat er een moment komt dat we geen dieren meer zullen doden, lijkt me utopisch. Je kunt alleen al denken aan het bestrijden van ongewenste dieren, zoals bij rattenplagen. Maar er zit nog een enorme afstand tussen waar we nu staan en die utopie. Het leed uitschakelen bij het doden van dieren zou al een enorme vooruitgang zijn.'

De getuigenis van een slachthuiseigenaar valt me op. Dat vindt Sanctorum leuk om weten. 'Ik gebruik dat ook als inleiding bij mijn lezingen. Omdat dat ook wel is blijven hangen bij mij.' Het ideaal is dat zijn job verdwijnt. Toch bepleit Santorum een pragmatische houding. 'Ik ben geen beeldenstormer he! Het heeft geen zin om mensen te beschimpen omdat ze vlees eten of produceren. Integendeel, je zou de aanwezige empathie moeten versterken. Ik vond het echt positief dat die slachthuiseigenaar daarbij stilstond. Ik had sterk de indruk dat hij oprecht bekommerd was om mogelijk leed in zijn slachthuis, en oplossingen zocht om dat te vermijden. Personeel werd er bijvoorbeeld regelmatig aan herinnerd om zorgzaam met de dieren om te gaan. Het is niet aan mij om moraliserend op te treden tegen mensen die een steak met frieten willen eten. Ik veroordeel geen individuele keuzes. De rol van de overheid daarentegen, daar moeten we wel streng op zijn. Dat is een ander verhaal.'

Onverdoofd slachten

Zijn dossier dan: onverdoofd slachten. Wanneer ik hem vraag of hier dan té pragmatisch in gehandeld is geweest, brengt Hermes nuance. 'Het is altijd wat schipperen tussen pragmatisme en idealisme. Ik ben mij natuurlijk bewust van de weerstand die ontstaat, de lading die daarbij komt kijken. Als het gaat om moslims, dan is de discussie over onverdoofd slachten natuurlijk deel van een lange dynamiek, waarbij moslims zich vaker in een slachtofferrol geduwd voelen. Het is positief dat politici daar ook empathie voor hebben. Maar in het verhaal van onverdoofd slachten zijn de moslims niet het slachtoffer, maar de dieren. Ik heb wel wat druk ondervonden met de boodschap "Dat heeft meer tijd nodig, geef het nog enkele jaren". Sorry, maar nee. Op een gegeven moment moet er wel iets gebeuren.'

'De game changer was de steun van mijn collega’s. Dat heeft echt verschil gemaakt. Ik werd positief verrast.' Een staaltje volksvertegenwoordiging zoals we dat de laatste tijd weinig zien? 'Ja, het is in elk geval zeldzaam dat over partijgrenzen heen mensen elkaar vinden en zeggen: we kunnen niet anders dan hier iets mee doen. Los van electorale belangen, los van ideologieën, los van strategische spelletjes.'

Boeren in transitie

Twee jaar geleden sprak Veto Sanctorum en klaagde hij over de stilstand in het landbouwmodel. Is daar iets aan veranderd ondertussen? 'Nee (lacht). Helemaal niet! Dat is ook mijn kritiek op de Vlam (agentschap verbonden aan de Vlaamse overheid, red.), in het kader van vleespromotie. Die organisatie bestaat dit jaar 80 jaar. En 80 jaar doen die hetzelfde! Wat geproduceerd wordt, moet zoveel mogelijk geconsumeerd worden. Dus veel reclame maken voor de landbouwproducten en dus vlees, omdat vlees zo’n belangrijke poot heeft in dat verhaal. Dat is absurd he. Laat ons in 2018 misschien toch eens stilstaan bij de maatschappelijke uitdagingen die met vlees gepaard gaan. In 1938 (jaar oprichting Vlam, red.) was dat misschien nog niet aan de orde, maar in 2018 wel.'

'Je zal nooit dierenwelzijn met een commerciële logica kunnen verzoenen, zeker als er dan nog eens een race to the bottom ontstaat. Diervriendelijk vlees produceren voor iedereen, forget it! Vandaar dat ik ook geloof in technologische alternatieven.' Sanctorum duidt op het vlees dat via stamcelcultuur wordt geproduceerd, zonder dat er dieren voor sterven. 'Er zal een shift moeten komen richting ondersteuning. Net zoals dat met fossiele energie richting hernieuwbare energie is gebeurd. We staan daar ook nog heel ver vanaf, dat besef ik. Maar ik was wel positief verrast dat Philippe Muyters, als minister van innovatie wel wil onderzoeken wat die vleesalternatieven kunnen bieden in Vlaanderen.’

De politiek van de onafhankelijke

Een kleine twee jaar geleden nam Hermes de beslissing de deur achter zich dicht te trekken bij Groen. Hoe kijkt hij inmiddels terug op dat besluit? 'Dat zijn moeilijke persoonlijke beslissingen. Ik wist ook dat ik het mijn partij daar heel lastig mee ging maken. Maar op den duur is het een afweging: "Wat is nu het belangrijkste? Die strijd maximaal voeren of die loyauteit aan uw partij?" Ik heb voor dat eerste gekozen, met in het achterhoofd dat ik daar mensen wel mee heb gekwetst, mensen die mij vroeger steunden. Gelukkig kom ik nog goed overeen met de mensen van Groen, omdat we dat heel menselijk hebben aangepakt. Ik heb mij altijd ver gehouden van rancuneuze uitspraken en bij Groen idem dito. Nee, ik beklaag mij niet over wat ik heb gedaan, omdat ik weet dat het ook een verschil heeft gemaakt.'

Zijn er dan voordelen aan de overstap? 'Ik denk dat ik wel mijn onafhankelijke rol heb veroverd in het parlement, wat natuurlijk aanpassen is geweest. Maar ik merk dat het toch iets gemakkelijker verloopt om samen met de meerderheid iets te ondernemen. Dat is het teken dat ik effectief onafhankelijk ben. Want mochten ze mij als zuiver oppositie zien, dan zouden ze dat ook zeker niet gemakkelijk doen. Ik beschouw mij een beetje als scharnierpunt tussen meerderheid en oppositie. Ik heb geen belang bij oppositie voeren. Ik wil gewoon iets ten goede veranderen.'

Wat dan met de particratie? 'Voor mij moet niet iedereen onafhankelijk worden voor alle duidelijkheid. Maar ja, ik denk dat parlementsleden meer hun grondwettelijk recht moeten opeisen. In principe zijn zij ongebonden. Als een parlementslid een idee heeft en op een politiek hoofdkwartier vindt men dat geen goed idee, dan zal dat parlementslid daar niks mee doen. Ik ben geen voorstander van het afschaffen van politieke partijen, want die brengen ook wel scherpte in het debat. Het is een democratische meerwaarde, je hebt duidelijke tegenstellingen, duidelijke ideologische benaderingen, dat is duidelijk voor de burger. Maar zeker als het gaat over beslissingen nemen, vind ik dat parlementsleden meer het heft in handen mogen nemen.'

Toekomstplannen

Is er nog kans om hem op een lijst te zien in mei 2019, al dan niet bij Groen? 'Ik kan niet ontkennen dat ik die vraag wel heb gekregen vanuit verschillende hoeken. Dus het is zeker niet zo dat ik de kans niet heb. Maar in alle eerlijkheid, ik voel mij daar eigenlijk niet goed bij om plots terug op een lijst te gaan staan, laat staan bij een andere partij. Zonder 'overlopers' te gaan veroordelen. Zolang het de dierenrechten dient, dan wil ik nog politiek actief zijn. Maar er zijn andere manieren om politiek actief te zijn dan in een parlement te zetelen.'

Tot slot. Wat mag de Sint hem brengen? Na lang aarzelen vindt hij op de lastige vraag een gepast antwoord: 'Ja, ik ga zo antwoorden. Ik heb twee kleine kinderen, dus ik ben vooral bezig met wat Sinterklaas hun gaat brengen, niet zozeer met wat Sinterklaas mij gaat brengen. (lacht)'