Gender & the City: zo vrouwvriendelijk is Leuven

73% van de vrouwelijke respondenten gaf in Veto's enquête aan zich soms of vaak onveilig te voelen in Leuven. 26% liet weten zich al in een onveilige situatie te hebben bevonden. Dat percentage ligt hoger bij vrouwelijke dan bij mannelijke studenten en dat strookt met een bredere tendens: 'Hoewel mannen in het openbaar meer gewelddadige feiten meemaken, voelen ze zich veiliger dan vrouwen', vertelt Hilde Heynen, professor Architectuurtheorie. Stadsplanning kan daar een rol in spelen.

Voor en door mannen

Historisch gezien zijn steden heel mannelijk, legt Heynen uit. 'Gebouwen van macht werden voor mannen gebouwd, terwijl de gebouwen voor vrouwen meer tot het dagelijkse leven behoorden, waardoor ze minder goed bewaard zijn.' Dat geldt ook voor openbaar vervoer: 'De mannelijke verplaatsingspatronen in de stad zijn door de historische erfenis de standaard.'

De steden werden niet alleen gemaakt voor mannen, maar ook door mannen. Dat is intussen anders. Heynen: 'Er werken intussen veel vrouwen voor stedelijke administraties, maar het blijft belangrijk om dan ook echt een gevoeligheid te ontwikkelen voor het genderaspect.' Sinds de vorige eeuw is daar in het vakgebied stadsstudies intensief over nagedacht.

Ogen en oren op straat

Een van de concepten uit feminist urbanism is de '15-minute city'. In zo'n 15-minuten stad zijn alle dagelijkse haltes vanuit elke plaats van de stad binnen vijftien minuten te voet of met de fiets bereikbaar. 'Leuven voldoet zeker aan dat concept', duidt Heynen. Op dat vlak is de stad dus heel gebruiksvriendelijk voor mannen en vrouwen.

Een ander aandachtspunt introduceerde journalist en activist Jane Jacobs al in de jaren 50 als 'Eyes on the street'. Een veilige stadsbuurt is er een met allerlei functies zoals wonen, werk en recreatie waar altijd wel iemand een oogje in het zeil houdt. Hoewel sommige wijken nog steeds uit het raam glurende 'whatsapp-brigades' hebben, verloor Jacobs' originele idee aan waarde met een schermgeneratie zonder oog voor de buitenwereld.

Toch is 'Eyes on the street' nog relevant vandaag, stelt Polina Medvedeva, feministisch onderzoeker aan Bauhaus: 'Ik voel me veiliger in de drukke buurt van een grootstad dan in een kleine stad zonder veel sociale controle van de mensen rondom me.' Waar Leuven baat heeft bij een levendig klein centrum, zijn er niettemin slapende buurten wanneer je ‘s avonds naar je kot wandelt. En dan voelt een gebrek aan sociale controle soms eng.

In het Arenbergpark zijn er 's nachts misschien wel weinig ogen op straat, maar er staan wel oren. Al sinds de eeuwwisseling kleuren blauwe SOS-palen het pad door het park. Ze kwamen er naar aanleiding van een moord, maar de politie in Leuven gaf al mee dat ze vooral nog worden misbruikt door studenten. 'Na die gebeurtenis was er paniek en dan is het geruststellend om die palen te zetten. Intussen hebben we allemaal gsm's en verliezen ze hun waarde', concludeert Heynen.

Gevaar achter struiken

Sommige activisten pleiten ook voor meer bomen in de plaats van struiken en hagen: zo zou de zichtbaarheid groter zijn als er gevaar loert. Maar Heynen relativeert: 'Dat vind ik een stap te ver. In de stad moeten we elke vierkante meter inzetten voor groen.' Ze vult aan: 'Dat past binnen het narratief dat gevaar zich achter struiken schuilhoudt, wat tegenwoordig veel minder het geval is.'

Polina Medvedeva doet onderzoek naar de veiligheid en emoties van vrouwen in de groene publieke ruimte. Zij legt de vinger op de wonde: 'Kleine ingrepen zoals extra verlichting kunnen het leven misschien gemakkelijker maken, maar nemen het onveiligheidsgevoel niet weg. Het probleem is complex en systematisch.'

Een kleine ingreep waar Medvedeva wel voor pleit, zijn meerdere in- en uitgangen bij parken en pleinen. 'Wanneer er slechts één ingang is, creëert dat een ingesloten en onveilige gevoelservaring.' Parken moeten plekken worden waar iedereen tijd kan doorbrengen.

Gevarieerde en drukbezochte plaatsen als het Sint-Donatuspark en het Arenbergpark in Leuven voldoen aan die vereisten, terwijl kleinere parkjes zoals het Mariapark nog een meer ingesloten gevoel kunnen geven. Ook het basketbalveld op het groene pleintje aan de Hendrik Consciencestraat is zo een goed voorbeeld van een recreatiemogelijkheid in een ruimte die niet afgesloten is.

Naar inclusiviteit voor iedereen

In een feministische stad heeft iedereen toegang tot de stad. Hai-Chay Jiang, diensthoofd diversiteit en gelijke kansen bij Stad Leuven vertelt: 'We werken heel nauw samen met de cel stadsplanning, vooral met het oog op de fysieke toegankelijkheid voor iedereen in de openbare ruimte. Dat betekent ook een genderinclusieve omgeving.'

'Beiden gaan vaak hand in hand', voegt Chanelle Delameillieure, deskundige diversiteit en gelijke kansen aan Stad Leuven toe. Zo zijn de banken aan de Vaartkom zowel op een rolwagen als een buggy afgesteld.

Niet alleen studenten, maar ook kinderen worden in het stadsverhaal betrokken. 'Na onderzoek bleek dat meisjes tussen 12 en 14 jaar afwezig waren op speelterreinen', licht Jiang toe. 'Dat werd verholpen door de stadsplanner van de Leuvense speelpleinen die aangesloten is bij de jeugddienst. Door de afstand te verkleinen tussen de gebruikers en de stadsplanner, kwamen er breed toegankelijke speeltuinen.'

Mag ik naar het toilet?

De vrouwvriendelijkheid van steden gaat verder dan een veiligheidsgevoel: het gaat ook over straatnamen, standbeelden en wc's. Zo staan er wel vrouwelijke standbeelden in Leuven zoals de Kotmadam of de Fiere Margriet, maar verpersoonlijken die vaak geen concrete, historische personen.

'Uit onderzoek bleek dat Leuven anderhalve keer zoveel openbare mannenwc's telt als vrouwenwc's', vertelt Heynen, 'en dat terwijl files sowieso al langer zijn bij vrouwenwc's.' Toch hebben vrouwelijke studenten daar dankzij de KU Leuven amper last van. Hoewel universiteiten historisch mannelijke omgevingen zijn, zorgen ze wel voor toegankelijke wc's overal in Leuven.

In het hoofd

Hoewel er wel degelijk nog stedenbouwkundige aspecten spelen, kunnen die moeilijk het onveiligheidsgevoel van sommige vrouwelijke studenten verklaren. Is het überhaupt mogelijk om als stad een omgeving te creëren waarin alle genders zich even veilig voelen?

Volgens Heynen ligt het probleem voor Leuven elders: de algemene cultuur. 'Ongemakkelijke seks is vaak op het randje van verkrachting. Dat gebeurt dan niet in de publieke ruimte, maar nadat mensen samen naar kot zijn gegaan', vertelt ze. 'Daarnaast praten we meisjes tijdens de opvoeding ook veel meer angst aan.' De paradox is dat mannen vaker met geweld in contact komen op straat, al is het bij vrouwen vaker seksueel getint. 'Hoewel er niet veel geweld is tegen vrouwen in het openbaar, zijn ze er heel angstig voor.'

Stad Leuven probeert mee te helpen aan de mentale shift, die verder reikt dan enkel gender. Met projecten zoals 'Got Your Back' roepen ze op om op te treden of tussen te komen bij transfobie, homofobie en genderdiscriminatie in de stad. 'De verantwoordelijkheid om te reageren ligt bij iedereen, niet enkel bij personen die zich niet thuis voelen in de stad.'

Sinds kort zijn de cursussen ook toegankelijk voor Leuvenaars. Delameillieure is tevreden: 'Dat de cursussen vol zitten toont dat er brede belangstelling is bij de samenleving.' Ze vult aan: 'Vandaag begeleiden we ook een project van KU Leuvenstudenten om safe spaces te creëren voor studenten.'

Zorgcentra

Bij de stad Leuven overleggen ze met verschillende instanties zoals het Regenbooghuis, de jeugddienst en de KU Leuven. Jiang: 'Er is nog veel werk om verder te sensibiliseren en de tekortkomingen te erkennen. Hoewel we al met verschillende instanties overleggen, komt er relatief weinig activisme van jonge vrouwen.'

Heynen koestert hoop: 'Er komt een zorgcentrum na seksueel geweld. Dat is heel positief.' Nu zijn de officiële cijfers van vrouwen die een verkrachting aangeven een tiende van de werkelijke verkrachtingen. 'Als er al twee keer zoveel mensen geholpen worden, is dat een goede zaak.'