'Geen enkel klimaatbeleid wordt succesvol zonder de zweep van jongeren'

Het is al donker op de Faculteit Sociale Wetenschappen wanneer honderden studenten de aula verlaten. Enkelingen blijven nog even plakken om een vraag te stellen aan de gastspreker van de avond. Federaal minister van Energie, Tinne Van der Straeten, gaf zojuist een college aan studenten Politieke Wetenschappen over de rol van energie in het conflict Rusland-Oekraïne. Veto sprak Van der Straeten over de klimaattop COP28, kernenergie en de slechte peilingen voor Groen. 

Hoe was het om u opnieuw in een aula te begeven?     
Tinne Van der Straeten: 'Heel fijn. Mijn studententijd was de beste en meest inspirerende tijd van mijn leven. Dat zeg ik ook altijd tegen mijn dochter als ze even geen zin meer heeft in het middelbaar. Het geven van een lezing is uiteraard leuk, maar de vragen achteraf vind ik het interessantst. Op die manier krijg ik de kans om mee door de bril van de studenten te kijken.' 

'Ditmaal vormden de geopolitieke uitdagingen in verband met de energietoevoer de rode draad doorheen de vragen. Het is altijd boeiend als ze me daarbij het vuur aan de schenen leggen.'

Ontstond uw engagement voor het klimaat al gedurende uw studententijd?   
'Nee, dat begon eigenlijk pas erna. Ik sloot me toen pas aan bij Jong Agalev (Agalev was de voorloper van Groen, red.). Als student Afrikaanse Talen en Culturen was ik samen met mijn medestudenten wel actief bezig met wat er speelde in de Afrikaanse regio. Zo organiseerden we destijds al acties omtrent het conflict in Palestina.'

Van olieboeren tot jongeren met zweep op de klimaattop 

U woont dit najaar de klimaattop COP28 in Dubai bij. Waar moet volgens u de aandacht in het internationale klimaatdebat naartoe gaan?     
'De prioriteit van het internationale klimaatdebat is eigenlijk al twintig jaar dezelfde, namelijk de klimaatfinanciering. Op welke manier kunnen de rijke landen de arme landen ondersteunen in hun klimaattransitie?' 

'Toch zal dit jaar de belangrijkste beslissing worden genomen rond fossiele brandstoffen. Vorig jaar, in Sharm El Sheikh, was het absoluut niet mogelijk om de uitfasering hiervan in de slotconclusies op te nemen. De voorzitter van deze COP, Dr. Al Jaber, lijkt wel de ambitie te hebben om het einde van fossiele brandstoffen te verkondigen. Ik ben benieuwd.'

Sultan Al Jaber is zelf directeur van een staatsoliebedrijf. Hoort de olielobby voor u thuis op een klimaatconferentie?     
'Het is een feit dat de olie-industrie – of zoals wij ze soms noemen: "de petrolboeren" – er heel sterk aanwezig zijn. Toch lijkt het mij geen goed idee om ze er te verbannen, ze moeten ook geconfronteerd worden met de consequenties van hun daden.'

Welke plaats verdienen studenten volgens u in het klimaatdebat?   
'Geen enkel klimaatbeleid wordt succesvol zonder de zweep van de jongeren. Door hun uitgesproken mening en aanwezige stem helpen ze de wereld verder. Ministers zullen in een volgend stadium de nuances wel zoeken. We dreigen te ver in die nuance te gaan als er geen nadrukkelijke eisen komen van de jongeren.'

U legt een grote verantwoordelijkheid bij jongeren. Zou een minister of haar kabinet niet zelf die zweep kunnen zijn?   
'Jongeren moeten blijven zeggen waar het op staat. Ter illustratie, tijdens de COP26 in Glasgow had ik een vergadering met verschillende klimaatjongeren. In het begin verstonden we elkaar echt niet. Zij waren boos op mij, en tegelijk voelde ik me niet begrepen. Ze hadden een groot probleem met het positieve verhaal dat de Belgische ministers steeds opnieuw brachten.' 

'De klik volgde toen ik vroeg hoe het dan wel kon. Ze verwezen naar een speech van VN-Secretaris Generaal Guterres waarin hij zei dat de wereld aan het koken is. Ik begrijp nu, mede dankzij dat gesprek, dat we als politici de klimaaturgentie veel meer moeten benoemen.'

Sommige jongeren benadrukken die urgentie door radicale protestacties. Zo werd een schilderij van Vincent Van Gogh vorig jaar nog besmeurd met soep door militanten van de milieubeweging Ultima Generazione in Rome.   
'Dat vind ik altijd een moeilijke zaak. Ik begrijp hun drijfveer wel: wat heb je aan kunst als de wereld vergaat? De acties worden radicaler, maar dat hebben we natuurlijk aan onszelf te danken. We kunnen het dus wel veroordelen, maar volgens mij is beter klimaatbeleid voeren de enige oplossing.'

Waarom slaagt Groen er volgens u niet in om het klimaatthema echt op te eisen, nu we dagelijks met de gevolgen ervan geconfronteerd worden?   
'We zitten vandaag in een zeer moeilijke periode: mensen, bedrijven en jongeren worden geconfronteerd met de gevolgen van de energiecrisis. De onzekerheid van een energiefactuur houdt ons dagelijks bezig. Ook klimaatgevolgen, zoals overstromingen en hittegolven, zijn steeds meer zichtbaar en zorgen samen met de energiecrisis voor onzekerheid. Daar kunnen populistische partijen, zowel links als rechts, heel goed op inspelen zonder nuance.'

'Het is voor ons niet evident dat je op het internet zo eenvoudig een vlucht kan boeken. Zeker wanneer een treinreis veel meer gedoe met zich meebrengt. We willen met Groen deze systemische fouten op de voorgrond zetten. Vandaag wordt het klimaatdebat door de politieke tegenstanders geherdefinieerd naar een cultuurdebat. "Niemand zou nog vlees mogen eten of met de auto mogen rijden", hoor je wel eens. Om daartegen weerstand te bieden, moeten we het klimaatdebat versimpelen, zonder daarbij de waarheid geweld aan te doen.'

Kern van de zaak: energie

U maakte een ommedraai van jewelste wat de kernuitstap betreft. Lukt het om die te verdedigen naar uw achterban toe?   
'Toen we besloten om kernenergie te verlengen, kregen we eigenlijk weinig kritiek vanuit onze achterban. Het onderzoek van Stefaan Walgrave aan de Universiteit Antwerpen toont aan dat mensen ons begrijpen.'

'Als de feiten wijzigen, dan moet je mee veranderen. Als minister moet je altijd bereid zijn om van koers te veranderen wanneer er grote wijzigingen van omstandigheden plaatsvinden. Kernenergie is bovendien geen doel op zich, maar wel een middel naar groene energie. Zo staat het ook in het regeerakkoord.'

Principieel blijft u tegen kernenergie. Kunt u uw fundamenteel bezwaar omschrijven?   
'Kernenergie kent verschillende problemen. Ten eerste moeten we het radioactieve afval onder de grond stoppen, omdat daar nog geen andere oplossingen voor bestaan. Dat is zeer duur. Engie betaalt daarvoor momenteel minstens 15 miljard euro aan de Belgische staat. Tegen 2050 zal dit bedrag opklimmen tot 60 miljard. De verantwoordelijkheid voor de berging van radioactief afval blijven we nog jaren als samenleving dragen.'

'Daarnaast draaien kerncentrales op hoog verrijkt uranium, een bijzonder gevaarlijke stof. Zolang de kernsector geen voldoende veiligheid kan bieden, hoef ik geen extra kerncentrales. Als minister ben ik tenslotte verantwoordelijk voor de energietoevoer. Vergeet bovendien niet dat uranium ook niet uit onze bodem afkomstig is. Dat maakt onze energiezekerheid kwetsbaar voor geopolitieke conflicten.'

'Bill Gates schreef in zijn boek dat een nieuwe nucleaire technologie zonder deze problemen fantastisch zou zijn. Ik volg dat, maar waar we nu mee bezig zijn, is echt geen oplossing op lange termijn.'

Recent maakte de federale regering bekend te zullen investeren in onderzoek naar de kleine kerncentrales 'van de toekomst'. Ziet u die ook als de toekomst?  
'We hebben gezegd dat we niets uitsluiten. We weten dat het grootste gedeelte van de oplossing bekend is, dat is hernieuwbare energie. Toch kennen we niet alles, de laatste twintig procent gaan we misschien niet oplossen met hernieuwbare energie. Daarom moeten we openstaan voor alles wat technologie kan brengen.'

'Voor ons zijn de parameters het afval, de kostprijs en de internationale gevolgen. Onze onderzoeksdienst is dat nu aan het uitwerken, dus ik kijk heel erg uit naar een project in geavanceerde nucleaire technologie.'

Toch blijft u sceptisch?   
'Een beetje. Zulke onderzoeken overstijgen het budget en de timing. Desondanks moeten we hopen dat dit onderzoek de uitzondering op de regel is. Als er ooit een SMR (Small Modular Reactor, red.) komt, zal die wellicht komen van een durfinvesteerder in plaats van de kernsector. Het zal een soort van Moonshot-investering zijn.' 

'Wel mag het in ieder geval de versnelling van de hernieuwbare energie niet vertragen. We zien wel wie uiteindelijk het laatste puzzelstukje legt.'

In het regeerakkoord staat dat België tegen 2050 klimaatneutraal moet zijn. Is dat nog steeds haalbaar? Als die termijn wordt uitgesteld, dreigt de kost dan niet groter te worden dan de baat?   
'Dat klopt, juist daarom moeten we die termijn aanhouden. Die is natuurlijk ook opgenomen in de Europese Green Deal. De bijdrage van hernieuwbare energie zal daar een grote rol in spelen. Ik ben er absoluut van overtuigd dat de doelstellingen ambitieus moeten blijven. Met uitstellen kom je nergens.'

'Helaas slagen veel Europese landen er niet in om de tussentijdse doelstellingen te halen. Die landen zullen bijgevolg in het laatste jaar voor de deadline nog heel wat aanpassingen moeten maken.'

'Als België zijn we goed bezig met deze transitie. We zijn een van de weinige Europese landen die windenergie zo goed aan het ontwikkelen is. Vanaf 2028 worden de nieuwe windmolenparken op zee ingeschakeld. Het zal een uitdaging blijven om deze projecten on track te houden. Een land als Denemarken of het Verenigd Koninkrijk slaagt daar een stuk minder goed in. We moeten dus echt die termijnen blijven aanhouden. Zo niet, dan wordt het compleet onhaalbaar.'

Blauwtje oplopen bij de kiezer

Uw partij zakt steeds dieper weg in de peilingen. In de laatste peiling van HLN strandt uw partij als kleinste met 6,5 procent. Hoe kan Groen uit dit dal raken?   'Er is natuurlijk een context van polarisatie waarin wij nooit een vis in het water zijn geweest. We leven in een wereld waarin nuance nodig is. Onze partij gaat daar naar op zoek. Veel politieke partijen laten die nuance helaas vaak aan de kant liggen.'

'We zien ook dat het in de rest van Europa niet zo goed gaat met de groene partijen. We worden geconfronteerd met slimme oneliners van extreme partijen langs alle kanten van het spectrum. Groen moet het dus niet minder juist brengen, maar wel simpeler.'

Komt dat verlies aan nuance grotendeels door de media?   
'Het is altijd moeilijk om met de vinger te wijzen naar klassieke media, maar sociale media werken inderdaad dat verlies aan nuance in de hand. Het kan bijzonder frustrerend zijn dat een parlementaire vraag aast naar een quote van één minuut voor op sociale media. Er is noch ruimte voor nuancering, noch ruimte voor weerwoord. 

De bedragen die partijen uitgeven aan sociale media zijn gigantisch. Onze partij vindt dat die financiering beperkt moet worden.'

Wat is een mogelijke oplossing?   
'De algoritmes van sociale media moeten dringend aangepakt worden. Ook dingen zoals shadowbans door Instagram zouden verboden moeten worden. Als ik de video's van Petra De Sutter over Palestina te vaak deelde, zag ik het aantal views van mijn verhaal drastisch naar beneden gaan. Sociale media bieden jongeren een enorm eenzijdig beeld op de wereld. Dat is precies het tegenovergestelde van wat we willen.'

Vivaldi: seizoen twee

Denkt u dat de Vivaldi-coalitie de fakkel zal moeten doorgeven aan een andere formatie na de verkiezingen?     
'Niemand heeft een glazen bol, ook een zetelende minister niet. Verkiezingen vallen altijd anders uit dan dat je ze had verwacht, laat staan dat je de coalitie kan inschatten. De Vivaldi-regering blijft een fantastisch project. Vivaldi is gevormd tijdens de coronacrisis en moest tijdens haar bestaan nog heel wat andere crisissen aanpakken. Daardoor is het echt een crisis-regering. Voor het managen van deze uitdagingen zijn we in de peilingen echt niet voldoende beloond geweest.'

Groen is dus bereid om met deze coalitie een tweede keer in zee te gaan?   
'Dat zal van het regeerakkoord afhangen. We zullen zien wat we al dan niet kunnen realiseren. De volgende regering zal in moeilijke tijden, zowel budgettair als economisch, moeilijke hervormingen moeten doorvoeren. We hebben bijgevolg een stabiele ploeg aan het roer nodig.' 

'Ik wens de volgende regering absoluut een langere periode toe om de hervormingen die ons land nodig heeft waar te maken. Daarnaast wens ik ze ook betere samenwerkingen met de overheidsdiensten en de andere regeringen.'

Streeft u een tweede termijn als minister van Energie na?   
'Als er een nieuwe regering vormt waarbij Groen de minister van Energie mag leveren, dan zou ik dat heel graag doen. Mijn werk is tenslotte nog niet af, al ben ik er ook niet mee getrouwd. Mijn traject ligt de komende jaren sowieso in de politiek. Ik ben niet teruggekomen omdat het goed ging met de partij, maar met een doel. Hoe dan ook zal energie een plekje in mijn hart blijven hebben.'

Niemand is niet graag minister, toch?   
'Dat klopt, maar pas op, het is voor niemand van de zevenentwintig Europese energieministers een makkelijke tijd geweest. Je moet beslissingen nemen in een context die ongezien en ongekend is. Ik kan je verzekeren dat ik bij wijze van spreken veel slapeloze nachten achter de rug heb. Het is een eer om in deze tijd minister van Energie te mogen zijn, al komt het ook met een grote verantwoordelijkheid.'