'Europa neemt zonder enige twijfel de belangrijkste beslissingen voor de toekomst van alle jongeren'

Op een mistige ochtend ontvangt Kathleen Van Brempt (54) ons in haar knus kantoortje op de vijftiende verdieping van het Europese Parlement in Brussel, nadat we zorgvuldig werden gecontroleerd door de strenge beveiliging. Ondanks het vroege uur, is het mierennest van parlementsleden, kabinetsmedewerkers en woordvoerders al druk in de weer. 

Hoewel een interview met Veto maar een kleinigheid is in Van Brempts agenda, nam ze toch de tijd om het te hebben over de evolutie van de Europese Unie. Bovenal wil Van Brempt meer jongeren betrekken in het Europese verhaal.

Veel studenten weten amper waar de Europese Unie zich mee bezighoudt. Waarom moet een doorsnee jongere in 2024 gaan stemmen voor de Europese verkiezingen? 
Kathleen Van Brempt: 'Het Europese niveau is zonder enige twijfel het niveau waarop de belangrijkste beslissingen worden genomen voor de toekomst van alle jongeren. De klimaatcrisis kan bijvoorbeeld enkel met een sterk en ambitieus Europa aangepakt worden.'

'Bijna wekelijks zegt Zuhal Demir (Vlaams minister van Omgeving en Energie voor de N-VA, red.) dat ze niet akkoord gaat met het Belgische standpunt. Ze wil of kan blijkbaar de urgentie van de klimaatproblematiek niet inzien. Dat is problematisch voor een minister – ik denk trouwens dat het past onder een destructieve drang om België niet te doen functioneren – maar ik zucht dan eens en denk: so what?'

'Gelukkig hebben we een sterk Europa dat de Green Deal op poten heeft gezet, waarmee we al het volledige Parijse klimaatakkoord hebben omgezet in Europese wetgeving. Het is spijtig voor de Belgische delegatie dat ze zonder standpunt rondloopt op het Europese niveau. Daardoor kan België ook niet wegen op de voor haar belangrijke punten van het Europese klimaatbeleid. De stem van Europa is immers de belangrijkste.'

Jongeren en de Europese Unie

In 2024 mogen 16-jarigen voor de eerste keer naar het stemhokje, en dat voor het Europese niveau. Is het een voordeel dat de Europese verkiezingen de eerste zijn waarmee ze in contact komen?
'Zeker. De crisis die misschien het minst urgent wordt aangevoeld, is die van de democratie. Op verschillende plekken in de wereld, maar ook in de Europese Unie, wordt de democratie ondermijnd. Denk maar aan landen als Hongarije, of binnenkort misschien zelfs in Nederland met Geert Wilders.'

'Ik vind het belangrijk om aan de nieuwe generatie mee te geven: do not take democracy for granted. We leven in een van de meest welvarende en vrije werelden die je je kan bedenken, waarin je mag zijn wie je wilt zijn en mag zeggen wat je maar wil. Maar dat staat steeds meer onder druk.'

'Ik was in shock toen ik hoorde dat in Rusland de LGBTQ-gemeenschap voortaan als een extremistische organisatie gelabeld wordt. Je zal godverdomme maar gay, lesbisch, bi of whatever zijn. In Rusland ben je nu opgejaagd wild. Dat zoiets hier niet gebeurt, hebben we te danken aan onze democratie. We moeten die democratie daarom terug versterken. Het stemrecht vanaf 16 jaar zal die democratie alleszins al verbreden.'

Zullen jongeren niet eerder voor extremistische partijen stemmen?
'Zelfs als dat zo is, is dat geen reden om 16-jarigen geen stemrecht te geven. Je mag de electorale wetgeving nooit aanpassen voor je eigen gewin, ook al zou het discours van Vlaams Belang meer aanslaan bij jongeren.'

Nochtans ziet het Vlaams Belang Hongarije als een voorbeeld. Zo beschouwt voorzitter Tom Van Grieken Hongarije wel als een democratie, en België niet. 
'Dan is het aan ons om dat te blijven uitleggen. Jongeren zijn niet beter of minder goed geïnformeerd dan dertigers, veertigers of vijftigers. Doordat jongeren al vanaf 16 jaar mogen gaan stemmen, ontstaat er nu een debat onder jongeren en wordt er over Europa nagedacht. Ik ontvang om de haverklap scholen in het Europees Parlement.'

Communicatiewetenschappers nemen aan dat het veel gemakkelijker is om jongeren te overtuigen met een populistische uitspraak, dan het beleid genuanceerd uit te leggen.
'Ik betwijfel of dat zo is. Natuurlijk zou het leven voor mij gemakkelijker zijn mocht ik enkel moeten communiceren via de klassieke media – hoe kritisch hun vragen ook zijn – want je bent zeker van een bepaalde deontologie en gefactcheckte informatie.'

'Maar je moet leren omgaan met de sociale media. Ik ben heel tevreden dat de VRT zich met hun jongerenkanaal (nws.nws.nws, red.) op Instagram en TikTok begeeft. Het is belangrijk dat klassieke media gelinkt worden aan sociale media. Het is aan ons om jongeren het verschil te leren tussen een rechtstreekse reclamepost van een politicus en de onpartijdige berichtgeving van nieuwsmedia. Het stemrecht vanaf 16 jaar is een hefboom om dat bij jongeren aan te brengen.'

Big Bang 

U zat al in 2000 in het Europees Parlement. Is de EU zwakker of trager geworden in vergelijking met de 'big bang'-uitbreiding van de Oostbloklanden in 2004?

'Europa is veel sterker geworden, maar dat heeft wel tijd gekost. Onderweg zijn we eerst een beetje zwakker geworden. De Brexit was de meest existentiële crisis voor de Europese Unie. Toen ik als jonge vrouw voor het eerst in het Europees parlement kwam, was mijn vaste overtuiging nog dat Europa er voor altijd zou zijn en we altijd richting meer integratie zouden evolueren. Door de Brexit is het duidelijk geworden dat we ook de Europese Unie niet for granted mogen nemen.'

Toch blokkeren landen als Hongarije en Polen steeds vaker de besluitvorming, en ligt het corruptieniveau in bijvoorbeeld Roemenië veel hoger dan in de rest van de Europese Unie. 
'Oh, maar er is nog heel veel werk, laat dat duidelijk zijn.'

Maken die landen de EU dan niet zwakker? 
'Nee. Maar we moeten wel kijken hoe we de Europese Unie moeten hervormen. Zeker in het licht van een toekomstige uitbreiding. Binnen de termijn van dit en 15 jaar zullen nieuwe landen toetreden, en dan moeten we daar klaar voor zijn.'

'Bij de vorige uitbreidingsgolf (in 2004 kwamen onder andere de Baltische staten, Hongarije en Polen in één keer bij de EU, red.) hebben we een grote fout gemaakt. We waren toen niet klaar als Europese Unie.'

'Nu hebben we geleerd dat het mogelijk moet zijn om landen uit de EU te zetten, indien ze fundamentele waarden van de EU overtreden. Ook nadat je lid bent geworden van de EU, moet je je als land aan de basisbeginselen houden. Doe je dat niet, dan moeten we de mogelijkheid hebben je eruit te zetten.'

Moeten we dan ook niet in eigen boezem kijken? België is op haar vingers getikt voor haar begroting en past niet meer binnen de Maastrichtnormen, die elk land moet halen om bij de Eurozone te mogen aansluiten.
'Maar dat is iets helemaal anders. Ik kan voor de meeste lidstaten een voorbeeld bedenken waar ze voor op de vingers zouden kunnen worden getikt. Er zijn bijvoorbeeld verschillende lidstaten die nog veel stappen moeten zetten wat bijvoorbeeld het klimaatbeleid betreft. Maar daarvoor heb je wetgeving, die de commissie afdwingt.'

'Dat is nog iets helemaal anders dan de fundamenten van de Europese Unie, met name mensenrechten en democratische principes. Ik houd ook al lang het pleidooi voor het uiteindelijk installeren van een Europese grondwet die die principes en basiswaarden ook in wet verankert. Wij hebben dan wel allerhande verdragen, maar er is geen kip die die verdragen kan lezen. Die zijn ontoegankelijk en onleesbaar.'

Naïeve Europeanen

Zit er nog iemand op een Europese grondwet te wachten? De EU heeft een lange weg afgelegd en extreme partijen, die aan invloed winnen, willen juist minder Europa.
'De extreme partijen zijn zeer selectief in wat ze steunen. Af en toe worden er ook hier wetten gestemd waar ik het niet mee eens ben.'

'Extreemlinkse en -rechtse politici zeiden vroeger carrément dat ze uit de Europese Unie wouden stappen. Sinds de Brexit durven ze dat niet meer, want je verarmt zo je bevolking. Het is hun goed recht uit de EU te willen stappen, maar als je hen vraagt hoe ze dat willen doen, kunnen ze daar bijna niet op antwoorden. Ze komen dan af met dat ze de Europese Commissie en Parlement willen afschaffen en enkel zuivere supranationale samenwerking tussen lidstaten willen.' 

'Die partijen pleiten er dan voor dat enkel de lidstaten onderling moeten beslissen wat ze samen doen, maar op die manier zal er geen klimaatwetgeving en interne markt zijn. Eigenlijk zeggen ze dus nog steeds hetzelfde: we willen de Europese Unie niet. Extreemrechts en extreemlinks zijn duidelijk niet van plan om de EU een toekomst te geven. Dan is mijn vraag: hoe ga je de klimaatcrisis oplossen, hoe wil je dat Europa zich positioneert tegenover China en de VS?'

Toch neemt de Europese Unie een steeds duidelijkere rol in, binnen steeds meer bevoegdheden.
'Dat is evident. Er zijn altijd twee belangrijke pijlers in het Europese project geweest sinds de oprichting daarvan. De eerste is die van vrede en veiligheid. Daarom is de oorlog in Oekraïne zo een existentiële kwestie.'

'Het is de eerste keer sinds de Tweede Wereldoorlog dat we weer een oorlog hebben op Europese bodem. Er was wel de burgeroorlog in Bosnië, maar geen conflict tussen twee naties. De oorlog tussen Rusland en Oekraïne doet ons beseffen dat we moeten werken aan vrede en veiligheid. We mogen niet alleen van de NAVO afhankelijk zijn. Een eigen veiligheidsarchitectuur is nodig.' 

'Een andere vaste overtuiging van de oprichters was dat je die vrede en veiligheid het beste bereikt door op economisch vlak samen te werken. Vandaag weten we dat economisch samenwerken niet voldoende is. Tot de laatste dag dat Rusland Oekraïne binnenviel, waren de meeste diplomaten in Europa ervan overtuigd dat Poetin dat niet zou doen.'

'Dat is heel naïef gebleken, in de VS waren ze immers al langer op de hoogte van een mogelijke inval. Wij dachten dat Poetin dat nooit ging doen, omdat hij in eigen voet zou schieten. Hij is immers met handen en voeten gebonden aan de EU. Hij verkoopt gas en olie, en heeft nood aan onze technologie en industrie.'

Waarom was de EU zo naïef?
'De EU is steeds blijven geloven dat zolang we economisch een sterke band aanhielden met Rusland, Poetin niets zou doen. Ik verzeker je dat we van die denktrant zijn afgestapt. Poetin is geen democraat, noch iemand die redeneert volgens de lijnen van de democratie. Hij denkt enkel aan zichzelf en hoe hij aan de macht kan blijven, bijvoorbeeld met zijn fake geschiedschrijving.'

'Aan alle politici aan extreemrechtse zijde die denken Europa te kunnen afbouwen naar een puur economisch project: dat wordt het einde van de EU. We hebben op alle andere vlakken een sterke samenwerking nodig om stevig in onze schoenen te staan in de wereld van vandaag. Dat gaat en moet verder gaan dan louter economie.'

Nexit

Is een stap van Nederland uit de EU mogelijk nu Geert Wilders van de extreemrechtse PVV warm loopt om minister-president te worden?
'Neen, omdat 80 procent van de Nederlanders niet uit de EU wil stappen. Dat is een hoger percentage dan het Europese gemiddelde. Zij zijn niet de gemakkelijkste om in de EU te hebben: Nederlanders zijn kritisch, koppig en begaan met hun portefeuille. Maar dat is hun sterkte: ze beseffen heel goed dat hun welvaart onlosmakelijk verbonden is met het Europese project, datzelfde geldt trouwens ook voor Vlaanderen.'

'Als we niet tot de interne markt behoren is het gedaan met onze open economie, onze goede research and development en de kracht van de Antwerpse haven. We hebben al heel wat populisten versleten in de Europese Unie, we kunnen ook wel met Wilders om. Al is er wel een reële kans dat de besluitvorming in de Europese Raad moeilijker wordt.'

Na 13 jaar is Mark Rutte immers geen minister-president meer. In Europa behoorde hij tot de drie M's, naast Macron en Merkel.
'Op alle vlakken waar we unanimiteit nodig hebben, wordt het moeilijker. Ik heb al gehoord dat Wilders geen steun meer zou willen geven aan Oekraïne. Dat is absurd, omdat de Oekrainers al bij de Europese Unie willen sinds 2014. De meerderheid van de Oekraïners wil bij de EU. Daarvoor moeten ze eerst de oorlog winnen. Daarna moeten we hun land heropbouwen, pas dan kunnen ze bij ons komen. Mijn ervaring is toch dat een, twee of drie landen die consensus niet kunnen tegenhouden.'

Kan Oekraïne niet toetreden tot de EU voordat het conflict voorbij is?
'Nee. Al bestaat de kans dat je tot een bevroren conflict komt, en dan moeten we dat herevalueren. Normaal gezien is het geen optie dat een land in oorlog bij de EU of de NAVO komt. Het conflict moet eerst worden opgelost. Op het einde van de rit wordt deze oorlog naar alle waarschijnlijkheid aan de onderhandelingstafel opgelost.'

Het gelijk van Trump

U was altijd tegen hogere defensie-uitgaven. Toch pleit u nu plots voor hogere defensiebudgetten.
'Ik heb geprobeerd om een eerlijk boek te schrijven, dus er zijn een paar onderwerpen waar ik van gedachten ben veranderd over de tijd heen. Soms waren mijn standpunten te eenzijdig en te gemakkelijk, bijvoorbeeld op vlak van defensie. Europa moet in de toekomst inderdaad meer bevoegdheden hebben op vlak van defensie.'

'De eerlijkheid gebied mij te zeggen dat ik door de Russische inval, samen met collega's, dieper ben gaan nadenken over defensie. Er is een titel in mijn boek: Trump had gelijk. Ik ben het maar met een aspect van wat Trump zei eens, en dat is dat Europa te weinig investeert in de NAVO.'

'We hebben veel te lang gedacht dat meer investeringen niet nodig waren onder de paraplu van de VS. Ik ga niet meteen pleiten voor meer miljarden, maar we moeten het geld gewoon beter spenderen. Het is totaal onzinnig en dom om 27 aparte lucht- en landmachten te hebben die niet met elkaar communiceren. Bovendien is er geen enkele coördinatie wat de aankoop van materiaal betreft.'

'We moeten nadenken over de veiligheidsarchitectuur van de EU. Ik pleit ervoor dat daar in de volgende Commissie (de uitvoerende macht in de EU, red.) iemand apart verantwoordelijk voor is. Ook al is dat niet onze bevoegdheid, we moeten dat hoe dan ook voorbereiden.'

Is dat realistisch? Bij de volgende verkiezingen zullen waarschijnlijk eurosceptische partijen veel zetels winnen.
'Ik denk en hoop dat er in het Europees Parlement nog steeds een ruime meerderheid zal zijn van partijen die vooruit willen. Dat er meer schreeuwers aan de kant staan is niet fijn, maar we zullen er mee om moeten gaan.'

'Zij kunnen besluitvorming wel vertragen of moeilijker maken, maar de Europese Unie is nog steeds het enige politieke niveau waar op de lange termijn wordt nagedacht. Wij maken wetgeving waar heel diep over nagedacht is. We bestellen impactstudies, we wikken en wegen aan de lopende band. Het is wel aan ons om nog beter uit te leggen wat we doen en waarom we het doen.'

Volgt u Guy Verhofstadt (Open VLD) in het afschaffen van de unanimiteitsprocedure, waarbij voor beslissingen alle lidstaten het eens moeten raken? Zijn voorstel raakte maar nipt gestemd.
'Dat kwam doordat de rechterzijde van het Europees Parlement bang was dat de unanimiteit zou afgeschaft worden bij dossiers rond fiscaliteit. We moeten het debat over het afschaffen van de unanimiteit zeker aangaan.'

'Als we een veiligheidsarchitectuur willen ontwikkelen, kan dat enkel wanneer we een gezamenlijk buitenlandbeleid hebben. Een gecoördineerd leger in Europa heeft nood aan duidelijke lijnen voor buitenlands beleid. Ik ben er zeker van dat we in die richting evolueren, maar dat vraagt ook wel wat tijd. Bovendien zie ik niet hoe de Europese Unie zou kunnen uitbreiden, zonder de unanimiteitsprocedure af te schaffen. Zowel op vlak van fiscaliteit of buitenlandbeleid.'

U bent een parlementslid dat bewezen heeft dat iemand individueel heel invloedrijk kan zijn. Toch wordt u door uw partij niet beloond: u bent geen lijsttrekker meer, en staat op de tweede plaats op de Europese lijst voor Vooruit.
'Ik zie dat niet als minderwaardig. Ik ga met veel plezier op de tweede plaats staan en die tweede zetel voor Vooruit binnenhalen. Ik wil en zal mijn werk hier verderzetten.'