Een tocht door Leuven in een rolstoel

De Europese Access City Award hoopt niet enkel het toegankelijkheidsbeleid van een bepaalde stad in de kijker te zetten, maar wil tegelijk ook de ambitie ervan verhogen. Bovendien is 'toegankelijkheid' breed: naast rolstoelgebruikers moeten ook mensen met een visuele handicap of een buggy zich vrij door de stad kunnen bewegen.

Dat Leuven bij de laatste zes kandidaten zit om de prijs te winnen is verrassend. Naast de algemene award bestaat er immers nog een specifieke. Het thema daarvoor: de stationsomgeving, een pijnpunt in de stad. Verdient Leuven die prijs wel? Veto nam de proef op de som een reed zelf met een rolstoel van het station naar de Pieter De Somer-aula.

Stationsomgeving

De tocht begint aan het Leuvense station, een omgeving die bekend staat als een heikel punt van toegankelijkheid. 'Op de specifieke prijs daarvoor hebben we evenwel niet ingetekend', vertelt schepen van Gelijke Kansen Lies Corneillie (Groen). 'Toch hebben we er al regelmatig klachten over gehoord: het zijn vooral de liften die niet werken.'

Het probleem met de stationsomgeving is nochtans dat de NMBS de volledige infrastructuur van het station beheert, net zoals De Lijn het busstation ernaast. 'De stad heeft minder vat op die omgeving, maar toch proberen we zoveel mogelijk samen te werken met de NMBS en De Lijn', vertelt Sam Michiels, voorzitter van de Adviesraad Toegankelijkheid en zelf ook rolstoelgebruiker. Die raad bestaat uit mensen met een auditieve, fysieke, visuele of mentale beperking en adviseert het stadsbestuur inzake toegankelijkheid.

De tocht zet zich verder. Niet via een roltrap, maar via een van de – hopelijk werkende – liften. Je komt dan op een brug over de sporen. De pas aangelegde fietsspiraal zorgt voor een gemakkelijke afdaling naar het Martelarenplein. Daar is het wel oppassen voor de vele bussen die voorbij razen.

Over dat laatste is ook gemeenteraadslid Katelijne Dedeurwaerder (N-VA) niet te spreken. Als lid van de Commissie Gelijke Kansen volgt ze het toegankelijkheidsbeleid van nabij op. 'Het is een wonder dat daar nog niet zo veel ongevallen zijn gebeurd.'

Het probleem volgens haar is het busstation. 'Dat is op de verkeerde plaats gebouwd. Er is geen deftige circulatie mogelijk, omdat die bussen steeds moeten passeren.' Een zebrapad biedt geen uitweg, want zou volgens Dedeurwaerder net extra files veroorzaken.

Mobiliteit als achilleshiel

Meer dan louter de stationsomgeving is mobiliteit een vaak aangegeven knelpunt inzake het toegankelijkheidsbeleid. J., een student die een rolstoel nodig heeft om zich te verplaatsen maar liever anoniem blijft, vertelt: 'Ik neem elke week de taxi naar huis, omdat de trein te omslachtig is.'

Om assistentie te krijgen bij het op- en afstappen op en van de trein is een reservatie drie uur op voorhand immers noodzakelijk. Zelfstandig afstappen is anders praktisch onmogelijk.

'Mobiliteit gaat ook over een evenwichtige balans vinden om de stad leefbaar te houden, ook voor iemand die minder mobiel is', stelt Michiels. 'Het stadsbestuur wil de auto meer naar de rand verplaatsen, maar hoe geraak je dan nog in het centrum?'

Het busvervoer is alvast niet toereikend. Michiels: 'Je moest tot 2020 drie dagen op voorhand een bus reserveren om in het centrum te geraken en veel bushaltes daar zijn nog niet toegankelijk. Daarmee creëer je natuurlijk impliciete drempels.' Ook student en rolstoelgebruiker Fien sluit zich daarbij aan: 'Ik reserveerde nooit een bus, want het is toch telkens een beslissing op het laatste moment om die te nemen?'

Het leverde haar onvriendelijke chauffeurs op: 'Ze wilden me dan niet meenemen, want ik had niet gereserveerd.' Nochtans zijn de bussen wel uitgerust voor mensen met een fysieke beperking. 'Het enige wat de chauffeurs moeten doen is een plank uitklappen, maar dat doen ze niet', vertelt Fien. 'De bus neem ik niet meer vaak, want dat is altijd miserie.' Of de situatie is verbeterd sinds de afschaffing van de reservatieplicht, weet ze dus niet.

Schepen Corneillie erkent het probleem. Veel kan de stad er echter niet aan doen. Ze hebben alvast een actieplan opgesteld om de bushaltes die de stad beheert te verbeteren. 'Dat deden we al op de Bondgenotenlaan, door de stoep daar te verhogen.'

Tussen Scylla en Charybdis

'Ik vind het redelijk arrogant van de stad Leuven dat ze zich kandidaat stelt voor de Access City Award. De burgemeester zou eens een dag met een rolstoel rond moeten rijden', reageert J. verontwaardigd wanneer ze van de kandidaatstelling hoort.

Nochtans investeert Leuven duchtig in de vernieuwing van haar infrastructuur. Nieuwe voetpaden en geëffende wegen maken daar onderdeel van uit. Toch blijven kasseien op veel plaatsen behouden. 'Ik voel mij soms een milkshake wanneer ik door Leuven rijd', zegt J. al lachend.

Dedeurwaerder sluit zich daarbij aan: 'Sommige straten worden toch al lang verwaarloosd. Ook voor senioren is dat een probleem.' Fien noemt de Naamsestraat: 'Het voetpad is daar ontoegankelijk en het is er vaak heel druk.' In september ondertekende ze dan ook een brief van Onafhankelijk Leven die stadsbesturen aanmaant om meer op toegankelijkheid in te zetten.

De straat op

Tot meerdere malen toe moet Veto tijdens haar tocht een heel stuk terugrijden omdat verder gaan geen optie was. Stellingen van bouwwerven, vuilzakken en geparkeerde fietsen zijn schering en inslag. De stoep is vaak geen optie.

Dan maar de straat op. Het is daar al mogelijk om meer vaart maken dan op de stoep, maar ook het vlugge asfalt heeft zijn nadelen. Je bent namelijk niet de enige weggebruiker en een rolstoel is een heel stuk minder zichtbaar. Bussen, vrachtverkeer, voorbij scheurende fietsers en gehaaste autochauffeurs zijn bovendien erg intimiderend vanuit een rolstoel.

Het valt Veto op dat, door een rolstoel te gebruiken, veel spontaniteit uit het leven verdwijnt. Ook J. getuigt daarvan: 'Ik kan niet gewoon met vrienden afspreken, ik moet eerst heel de reis plannen.' Fien vult aan: 'Ik heb het geluk dat ik nog kan stappen, voor mensen die altijd in een rolstoel zitten is het probleem veel groter.'

Hoewel veel winkels en horecazaken al stappen vooruit hebben gezet, is een avondje uit niet evident. Fien: 'Feesten op de Oude Markt is niet gemakkelijk.' Ze woont omkaderd en heeft dan ook veel aan kotgenoten die haar op zulke momenten helpen.

Erfgoedstad als nadeel

Het toegankelijkheidsprobleem ligt volgens sommigen ook aan de aard van de stad: Leuven is een erfgoedstad. Ook schepen Corneillie benadrukt dat: 'We kunnen niet alles platgooien, maar moeten werken vanuit een specifieke context.'

Michiels erkent dat het moeilijk is om een faire oplossing te vinden: 'Je moet rekening houden met erfgoed, toegankelijkheid en kosten.' Toch hoeft dat volgens hem geen sta-in-de-weg te zijn. 'We merken dat de mooiste realisaties dikwijls net mét erfgoed gebeuren.'

Onder meer de Ladeuzebib is recent rolstoeltoegankelijk geworden. 'Dat heeft heel lang geduurd, maar het is gelukt. Wij zijn de laatsten om lelijke oplossingen te willen', stelt Michiels. Veel architecten beseffen dat ook: 'Ze zijn niet wettelijk verplicht, maar vinden het niet meer van deze tijd dat iemand met een rolstoel ergens niet binnenkan.'

Toegankelijkheidsnorm

Op 3 december zal blijken of Leuven de Toegankelijkheidsprijs ook effectief in de wacht sleept. Over het algemeen is er tevredenheid over het beleid te merken. De knelpunten vallen vaak buiten de bevoegdheid van de stad.

Volgens Michiels speelt de constructieve samenwerking tussen de stad en zijn Adviesraad Toegankelijkheid een centrale rol. 'De sleutel ligt in het begrijpen van wat het probleem is', stelt hij. Net daarin kan de adviesraad een hulp bieden: 'We zitten samen met architecten en kaarten dan bepaalde problemen aan vanuit de ervaring van een persoon met een beperking.'

Een geschikte oplossing vinden is evenwel niet evident. 'Wat ideaal is voor iemand die blind is, is soms problematisch voor iemand in een rolstoel. Een ultieme oplossing is er niet', vervolgt Michiels. Het is dan ook begrijpelijk dat architecten niet steeds weten wat ze moeten doen. 'Ik weet als rolstoelgebruiker ook niet exact hoe iemand met een andere beperking een ruimte ervaart, daarvoor moeten we net naar elkaar luisteren.'

Het stadsbestuur is vooral tevreden met de nominatie. 'Het is een mooie erkenning', beklemtoont Corneillie, 'Het gaat er ons niet om of we nu winnen of niet, het proces dat we hebben afgelegd is al heel belangrijk.' Onder meer het opstellen van een actieplan hoort daarbij.

'We gaan onder meer een toegankelijkheidsnorm instellen op basis van de adviezen van de Adviesraad', vertelt Corneillie. Projectontwikkelaars zullen zich dan steeds aan die norm moeten houden als ze een bepaald plan hebben in de stad.