Dossier: waarom de KU Leuven altijd voor CD&V kiest

Koen Geens, Inge Vervotte, Marianne Thyssen, … allen nemen een bestuursfunctie op binnen de KU Leuven. De katholieke zuil levert minstens vijf op negentien bestuurders aan de universiteit, en heeft daarnaast nog eens minstens zeven op de twintig zitjes in de Inrichtende Overheid. De KU Leuven stelt in tegenstelling tot andere Vlaamse universiteiten zelf haar bestuurders aan; doorgaans zijn dat ondernemers zonder politieke kleur.

Daarnaast bestaat dus als vanouds ook een christendemocratische minderheid. Die bestaat uit voormalige politici, kabinetsmedewerkers en prominenten uit de katholieke zuil. 'Een structurele band is er niet in het bijzonder', stelt CD&V-voorzitter Joachim Coens. 'Maar we hebben natuurlijk wel een historische band met de universiteit omdat we uit dezelfde inspiratie zijn ontstaan.' Emeritus hoogleraar 'Religie in Europa na 1800' Jan De Maeyer vult aan: 'Leuven was historisch gezien inderdaad het intellectuele denkcentrum voor de catholica in België.'

Historiek die de partij allicht wat oplevert. Bepaalde onderzoeksinstituten zoals het Instituut voor de Overheid of LUCAS worden binnenskamers als 'de extra studiedienst van de CD&V' omschreven. De aanwezigheid van de partij vertaalde zich mogelijks ook in een recente peiling van Veto. Daar bleek de CD&V met 21,3% de tweede grootste partij onder academisch personeel.

CD&V-stempel

De meest zichtbare invloed van de christendemocraten is te vinden in de Raad van Bestuur van de KU Leuven, het centrale bestuursorgaan van de universiteit dat zich vooral over de financiën buigt. Van de dertien externe bestuursleden dragen vijf momenteel een CD&V-stempel. De acht overige externe leden, voornamelijk CEO’s en buitenlandse rectoren, kunnen niet aan een partij gelinkt worden. 'Ik denk dat zij vooral door een aantal criteria uitkomen bij mensen die ook bij ons zitten', stelt CD&V-voorzitter Coens.

Bestuurders van de universiteit verdienen weliswaar een beperkte zitpenning, de mandaten leveren wel macht op inzake de strategische koers van de instelling. In andere universiteiten in Vlaanderen worden bestuursleden politiek benoemd; dat om een zekere maatschappelijke afspiegeling te garanderen. De KU Leuven is daarin echter, als vrije katholieke onderwijsinstelling, autonoom.

De universiteit heeft in plaats daarvan een toezichtsorgaan in de vorm van de Inrichtende Overheid: een orgaan boven de Raad van Bestuur dat de opdrachtverklaring en de 'algemene strategische visie' van de universiteit vastlegt. Hier vinden we opnieuw voormalige CD&V-toppers als Marianne Thyssen en Koen Geens, maar ook prominenten uit de katholieke zuil: onder meer voormalig Boerenbondvoorzitter Piet Vanthemsche, oud-ACW topvrouw Ann Demeulemeester en ex-ACV voorzitter Luc Cortebeeck.

In de Inrichtende Overheid neemt de gehele katholieke zuil zeven op twintig stemgerechtigde zetels in. Daarnaast zetelen er ook nog vier bisschoppen met raadgevende stem. Ook in deze raad lijkt naast het oranje geen andere politieke kleur vertegenwoordigd. En niet onbelangrijk: de Inrichtende Overheid benoemt de bestuurders uit de Raad van Bestuur.

Omstreden benoeming

Voorzitter van zowel de Inrichtende Overheid als de Raad van Bestuur is Marianne Thyssen. Thyssen was CD&V-voorzitter tussen 2008 en 2010 en werd later Eurocommissaris Sociale Zaken. In 2019 volgde Thyssen voor beide functies Herman Daems op, die zelf ook een verleden had als kabinetschef bij de voormalige CD&V-minister Eric Van Rompuy.

Thyssens benoeming van vorig jaar werd intern niet zonder kritiek gepasseerd. 'Het is de rector die dat zonder veel inspraak heeft besloten', getuigt een insider. 'Haar benoeming was al bekendgemaakt voor de beslissing werd genomen.' Een voormalig bestuurslid van de universiteit erkent dat er om die reden vragen heersten bij de benoeming: 'Een rector kan op die manier enkel bestuurders aanduiden die hem of haar steunen.'

Onder druk van enkele decanen werd afgesproken de benoemingen in de Raad van Bestuur voortaan op voordracht van een selectiecommissie door te voeren. Maar ook over de figuur van Thyssen bestonden, los van haar competenties, volgens meerdere bronnen twijfels bij een groep decanen in de Academische Raad. Niet alleen zou de benoeming een schijn van politieke partijdigheid geven, ook aan het nut van de relatie met CD&V werd getwijfeld.

Een ooggetuige vertelt: 'Toen we de benoeming van Thyssen bespraken zei een decaan vrij letterlijk: "We geven al onze mandaten aan CD&V’ers maar als het erop aan komt, helpen ze ons niet."' Op de vergadering wordt geopperd dat het strategischer zou zijn in de toekomst naar N-VA te kijken. 'Daar zijn de relaties niet goed', weet een andere bron.

Politiek instrument

'Wat je veel hoort over de banden met CD&V is dat ze te weinig voor de KU Leuven doen op politiek niveau, maar dan wel beloond worden met inbreng in het bestuur van de KU Leuven', verklaart een voormalig bestuurder. 'Zeker na het Vlaamse regeerakkoord kwam dit naar boven omwille van de beslissing tot besparing en het onderwijsgedeelte.'

Het lijkt er dan ook sterk naar dat de relaties met de CD&V voor de KU Leuven vooral een instrument zijn om op de beleidsvorming te wegen. Als beleidspartij levert de CD&V een heel netwerk van connecties. 'Als de partij een minister van Onderwijs of Wetenschap levert, is het een makkelijk telefoontje denk ik', aldus een insider.

De benoeming van Thyssen, in november van 2019, vindt plaats tijdens de federale regeringsvorming. 'De KU Leuven wou er iets in, maar CD&V trok niet mee', weet een getuige. 'Uiteraard had de KU Leuven een verlanglijstje', horen we elders. Wat precies blijft onduidelijk: belangrijke domeinen als onderwijs en een groot deel van het wetenschapsbeleid zijn Vlaamse bevoegdheden.

Federaal heeft de partij nochtans ook haar waarde voor de KU Leuven. Een ingewijde wijst meteen naar de discussie over de grondwetsherziening van begin 2019. Op het rectoraat heerst een serieuze bezorgdheid over de ontsleuteling van artikel 24 van de grondwet: de vrijheid van onderwijs, die de politieke autonomie van de KU Leuven garandeert. 'Het is natuurlijk ook zo dat de CD&V het katholiek onderwijs verdedigt.' De vraag is hoelang zo'n verstandshuwelijk anno 2020 kan aanhouden.

Marriage de raison

'Ik denk dat enige invloed allemaal zeer relatief is gezien de afgenomen slagkracht van de CD&V', is Johan De Tavernier, decaan bij de faculteit Theologie kordaat. Het huwelijk tussen de KU Leuven en de CD&V is er in ieder geval ook een van liefde: 'Als je de opdrachtverklaring, de identiteit en de doelstelling van de universiteit bekijkt, spreekt het voor zich dat de KU Leuven aansluiting zoekt met het katholieke middenveld.'

Ook De Maeyer nuanceert de perceptie van invloed: 'Je kan niet zeggen dat politieke partijen een stempel drukken op de oriëntering van de universiteit. Het lijkt me eerder omgekeerd: de universiteit als denkcentrum en het engagement dat mensen dan van daaruit opnemen.' Niet enkel voor de CD&V, evengoed voor de ontwikkeling van de Open VLD of de sociaaldemocratie. 'Het eenvoudige resultaat van de intellectuele biotoop die Leuven is.'

Volgens De Tavernier speelt het katholieke erfgoed wel nog een rol in de praktijk: 'Identiteit speelt een rol, maar wat mij intrigeert is de vertaling van wat wij als katholieke universiteit naar het werkveld brengen.' De opdrachtverklaring van de KU Leuven kadert hierin. Deze stelt dat er een 'open discussie (moet zijn) over maatschappelijke, levensbeschouwelijke en ethische thema's, en een kritisch denkcentrum in en voor de katholieke gemeenschap.'

De Maeyer ziet ook de aanwezigheid van de faculteit Theologie en Religiewetenschappen, uniek in Vlaanderen, als een doorslaggevend element voor die identiteit: 'Hierdoor krijgt religie in Leuven misschien wel meer aandacht dan elders. In dat opzicht blijft de KU Leuven wel een referentiepunt binnen de religieuze wereld. Dat wil echter niet zeggen dat we op één of andere manier een exclusieve band hebben met de christendemocratie.' De Tavernier verduidelijkt: 'Men moet afscheid nemen van het idee dat die katholieke overtuiging aansluiting heeft met een eendimensionale politieke overtuiging.'

Strakke(re) band

De band met een welbepaalde partij of de Kerk is ooit wel strakker geweest, weet De Maeyer: 'In de periode na 1968-1971 komt de universiteit losser van het episcopaat en de sterke confessionele band. Ze werd dan ook bestuurd door leken, die evenwel geëngageerd konden zijn - ook in christelijke zin.'

De sterke band tussen de christendemocratie en de Leuvense universiteit dateert bovendien ook vooral van de unitaire periode voor de opsplitsing in KUL en UCL: 'Je mag de evoluties van voor 1971 en erna niet op een hoopje gooien. Het zijn andere constellaties in een verschillende context,' waarschuwt De Maeyer wel.

De CVP, zoals de CD&V toen heette, had sinds het Schoolpact van 1958 evenzeer het confessionele imago van zich afgeschud en hoopte ook een niet-katholiek electoraat te appelleren. De band met de katholieke Leuvens universiteit verliep niet altijd even vlot: eind jaren '80 was er zelfs een conflict met de toenmalige christendemocratische minister van Onderwijs, Daniël Coens. Nochtans is zijn zoon Joachim Coens duidelijk: 'Traditioneel hebben wij een goede relatie met de KU Leuven.'