Discrimineren online examens studenten op huidskleur?

Drie jaar geleden werd de Nederlandse academische wereld opgeschrikt door een discriminatieklacht van een student tegen de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam. 

De Amsterdamse universiteit maakte tijdens de coronapandemie gebruik van Proctorio, een zogenaamde proctoring-software die gezichtsherkenningstechnologie inzet om studenten te monitoren terwijl ze online examens maken. Zo wordt er voorkomen dat ze fraude plegen. 

De studente in kwestie had een donkere huidskleur, en had meerdere keren problemen met inloggen. Ook tijdens haar examen gaf Proctorio meerdere foutmeldingen, zoals 'room too dark' of 'face not found', terwijl ze gewoon voor haar scherm zat. Onafhankelijk onderzoek wees reeds meerdere keren uit dat er bij het gebruik van Proctorio wel degelijk een risicofactor meespeelt omtrent discriminatie. Al op verschillende plaatsen is het programma omstreden.

KU Leuven beducht voor risico's

Ook de KU Leuven maakt sinds de coronapandemie gebruik van Proctorio. Wim Machiels en Marleen Van Cleemput, beiden werkzaam bij ICTS van de KU Leuven en verantwoordelijk voor Proctorio, verzekeren echter dat er geen reden is tot paniek.

De KU Leuven hanteert een rigoureus gebruikskader omtrent Proctorio, waarmee ze hoopt aan de meeste bekommernissen te voldoen. 'Proctorio wordt slechts zeer beperkt gebruikt, bij vier of vijf vakken, door Erasmusstudenten, studenten met een topsportstatuut, werkstudenten of studenten die wegens een stage of andere omstandigheden hun examen zouden mislopen, tenzij ze een uitzondering krijgen.'

Volgens Machiels is het inzetten van Proctorio daarom een tegemoetkoming aan die studenten, en is er in die gevallen dus ook nooit sprake van klachten. Bovendien moet er altijd een alternatief voor online examens beschikbaar zijn, en is 'een examen organiseren of afleggen via proctoring nooit een recht, noch voor de opleiding, noch voor de student.'

(Bijna) geen problemen 

Matthias Bunneghem, stafmedewerker voor onderwijs binnen de faculteit Sociale Wetenschappen en plaatsvervangend ombuds, relativeert ook. Hij pleit voor een verdere inzet van Proctorio - waar dat een meerwaarde biedt - maar erkent ook de tekortkomingen van de software.

Bunneghem herinnert zich een geval tijdens de proefperiode die Proctorio onderging. 'Een student had problemen met de technische implementatie van het programma. In een proefperiode kunnen zulke dingen uiteraard gebeuren. Als examencommissie hebben wij dan ook gepast gehandeld en de student niet gesanctioneerd.'

Ondanks dat alles erkent ook Machiels van ICTS dat er ook risico’s verbonden zijn aan het gebruik van proctoring-software. 'Van meet af aan was het geweten dat er beperkingen waren aan zulke gezichtsherkenningssoftware.' 

Van de risico’s dat dit meebracht voor mensen met een donkere huidskleur was hij aanvankelijk echter niet op de hoogte. 'Het systeem is in het algemeen niet waterdicht, er kan bijvoorbeeld nog steeds fraude worden gepleegd, dat weet iedereen.'

Privacy-bedenkingen

Ook omtrent privacy zijn er bezorgdheden. Proctorio werkt volgens het record and review-principe: er worden geluids- en video-opnames gemaakt van een persoonlijke huissfeer, die daarna door de docent opnieuw bekeken kunnen worden. Proctorio wijst aan welk gedrag van een student 'verdacht' is en meldt dat aan de docent, die vervolgens bepaalt of de student fraude heeft gepleegd.

Marleen Van Cleemput verzekert echter dat 'alles GDPR-conform verloopt, dat alleen de docent de opnames kan bekijken en de filmpjes na een jaar ook weer verwijderd worden.'

Andy Thys, verantwoordelijke voor Proctorio binnen het OPO 'Leren in maatschappelijk betrokken onderwijs, deel 1' – een vak dat alle studenten in de educatieve master volgen – ging eerst in gesprek met studenten. 'Ik wil geen goodnewsshow ophangen, maar door te luisteren naar hun suggesties en die om te zetten in de praktijk hebben we de privacyverzuchtingen van studenten kunnen wegnemen.'