‘De tijd van Matroesjka’s is voorbij, maar ook in België is er moderne slavernij’

Het probleem van mensenhandel is in België dan ook ernstiger dan vaak gedacht, meent Vanhoutte. Vorig jaar begeleidde zijn centrum 159 slachtoffers van mensenhandel, waaronder vijf Belgen. Het nieuwe regeerakkoord noemt de bestrijding van mensenhandel niet voor niets een 'absolute beleidsprioriteit'. 'Als ze de daad bij het woord voegen, zal het probleem van mensenhandel eindelijk zichtbaar worden in de maatschappij.'

Mensen als producten. Het lijkt bijna sciencefiction, maar het is ook een realiteit in België. Hoe komt het dat we weinig tot niets van de problematiek afweten?
Vanhoutte: 'Wel, daar begint het probleem. Mensenhandel is bijzonder moeilijk op te sporen. De cijfers liegen er in dit geval wel om: we vinden enkel het topje van de ijsberg.'

'Jaarlijks komen er zo'n 1000 à 1200 mensen bij een van de drie Belgische centra terecht als mogelijke slachtoffers. We verwachten dat dat slechts een tiende van het reële cijfer is. De statistieken over mensenhandel vallen al bij al dus "mee"; daarom pikt de media het minder op en schuiven politici het op de lange baan.'

Mensenhandel doet vooral denken aan vrouwen die gedwongen als sekswerkers aan de slag moeten, vaak door middel van tienerpooiers. Klopt het dat mensenhandel vooral bij vrouwen optreedt?
'Neen. Dat is inderdaad de stereotiepe opvatting, maar vanaf 2005, toen de Economische Inspectie meer inzette op het ontdekken van economische uitbuiting, keerden de cijfers. De verdeling is in feite fifty-fifty.'

'Het verschil zit in de "branche". Waar 99 % van vrouwelijke slachtoffers ingeschakeld worden als sekswerkers, worden mannen op andere manieren uitgebuit. Dat gaat over verschillende niveaus: transport, bouw, landbouw, carwash en bedelarij, …'

Hoe komen deze mensen in die situatie terecht? Moeten we ons dan 'kidnapping' voorstellen?
'De toestanden uit Matroesjka's zijn al heel lang passé. Als je een hele bus meisjes uit Centraal-Europa gaat kidnappen, dan zit je daar al met het eerste misdrijf. Die meisjes zullen bovendien geen kans laten liggen om te vluchten. Maar als je erin slaagt om meisjes te manipuleren en ze effectief te betalen, dan heb je ze beter in de hand.'

'Vaak gaat het gros van het verdiende geld terug naar het thuisland; slachtoffers stappen erin met de hoop op een beter leven voor hun familie. Het is veel minder zwart-wit dan mensen in een bus sleuren en ze aan de ketting leggen.'

Mensenhandelaars lokken mensen dus met valse beloftes?
'Ja en nee. Een voorbeeld: in Roemenië is het basisinkomen 100 à 150 euro per maand. Wanneer ze een Roemeen 200 euro beloven, om zijn familie te eten te geven, grijpt hij die kans. Die man zal voor alle duidelijkheid die 200 euro ook krijgen. Wat ze er niet bij vertellen is dat hij tot 16 uren per dag zal moeten werken, dat hij met 12 à 16 mannen samen in een container of caravan zal moeten leven en dat hij 7 op 7 zal moeten werken.'

Meisjes die in zo'n netwerk terechtkomen weten vaak wel dat ze als sekswerkers aan de slag zullen gaan. Ze weten niet dat ze 10 tot 15 klanten per dagen moeten 'afwerken' of dat 80 % van hun inkomen uiteindelijk in de zak van hun pooier belandt. Ze hebben daarna geen enkele zeggenschap in wat er met hen gebeurt en krijgen te maken met fysiek en psychologisch geweld.'

'Als je een duidelijke rode lijn ziet, is het de socio-economische achtergrond van de slachtoffers. Of ze nu Europeanen, Belgen of niet-Europeanen zijn, het zijn mensen die economisch geen schijn van kans maken.'

Het fysiek en psychologisch geweld, zorgt dat ervoor dat de slachtoffers niet zomaar kunnen vertrekken?
'Natuurlijk. Niet alleen zij, maar ook hun familie worden bedreigd. Ze worden gemanipuleerd en gechanteerd. Die mensen zijn daar in de eerste plaats om hun familie te ondersteunen. Een dreigement als: "Ik vermoord je familie als je probeert te ontsnappen", is vanzelfsprekend effectief.'

De slachtoffers zullen zelf dus niet snel om hulp roepen. Hoe komen ze dan toch bij jullie terecht?
'Ongeveer een vijfde komt via de lokale of federale politie. Maar ook andere diensten en kanalen zoals medische instanties, sociale diensten en inspectiediensten geven gevallen door. We proberen als centrum zo laagdrempelig mogelijk te zijn.'

'Onze poort staat letterlijk en figuurlijk altijd open, ook 's nachts. Het moet gezegd dat wij
300 à 350 aanvragen per centrum krijgen per jaar. De meeste slachtoffers zullen nooit tot bij ons geraken.'

Degenen die wel op jullie radar verschijnen, hoelang blijven zij bij jullie?
'Wel, ten eerste moet een provinciale referentiemagistraat hen het statuut van mensenhandel toekennen. De criteria daarvoor zijn strikt. Het misdrijf moet bijvoorbeeld in België hebben plaatsgevonden, maar we hebben ook feiten nodig om een onderzoek te starten.'

'Vanaf ze dit statuut bekomen, vallen ze onder onze vleugels. Onze begeleiding duurt gemiddeld vijf jaar. De eerste drie tot zes maanden, tijdens het onderzoek, worden ze ondergebracht op een verborgen adres. Ze moeten dan goed beschermd worden en het gevoel krijgen dat ze in veilige handen zijn, na al die tijd.'
Het moet traumatisch zijn om zo lang misbruikt te worden. Uit welke componenten bestaat jullie begeleiding zoal?
'Ze hebben allereerst recht op onderdak in ons vluchthuis, maar ze krijgen ook juridische, medische, psychologische en administratieve ondersteuning: het volledige pakket, dus. Die psychologische component is cruciaal. De impact van het trauma, of het nu om economische of seksuele uitbuiting ging, is gigantisch.'

Het is voor deze mensen ongelofelijk moeilijk de angst van zich af te schudden. De daders zijn namelijk vaak nog op vrije voeten. Daarnaast moeten we hen terug basiszaken aanleren, zoals een "normaal" slaappatroon. Meisjes die werden geprostitueerd sliepen overdag en werkten 's nachts, maar hebben ook vaak geen idee hoe ze een keuken netjes moeten achterlaten na gebruik. Ze zijn de normaalste zaken verleerd.'

'Na het helingsproces, wanneer ze zich fysiek en psychisch klaar voelen, helpen we ze terug op de been. We leren hen Nederlands en zetten in op een gezonde re-integratie. We blijven hen ambulant begeleiden, ook als ze opnieuw zelfstandig wonen.'

'Subsidies helpen ons hierbij. Voor het eerst in 25 jaar moeten we onder deze regering die niet jaarlijks aanvragen; ze zijn een gegeven. Dat stelt de directeurs van de drie centra – waaronder mezelf – gerust.'