De plaats van transgenders in Iran

De onderzoeker, verbonden aan de Universiteit Gent, is geboren en getogen in Iran. In 2009 wou ze haar masteronderzoek doen naar transgenders in haar land. Zes maanden leefde ze samen met transgenders, om dan te horen dat ze haar verzamelde data niet mocht gebruiken. Nu woont ze in België, en gebruikt ze haar data alsnog aan de Universiteit Gent. Ze blijft anoniem, uit angst voor repercussies wanneer ze terug zou keren naar haar land.

U deed kwalitatief onderzoek naar transgenders in Iran, maar dat werd vroegtijdig stopgezet?
‘Transgender is een brede term. Niet alle transgender personen willen een operatie ondergaan, terwijl dat in Iran toch verplicht is voor transgenders. Vandaar dat ik spreek over transseksuelen.’

‘Het is zeer moeilijk om dit onderwerp te bespreken in Iran. Meestal is de universiteit een overheidsorganisatie en dan zijn er strenge richtlijnen voor waar je wel en niet mag over praten.’

‘De grondwet legt enkele limieten op aan seksualiteit en gender. Er is een zeer strikt binair beeld van gender waar mensen aan moeten beantwoorden, en je mag deze twee categorieën niet overschrijden.’

Spreekt het erkennen van transgenders een binair beeld van gender niet net tegen?
‘Daar is eigenlijk waar het heel interessant wordt. Dat is ook de reden waarom ik over transseksuelen spreek. Want sekse en gender is in Iran hetzelfde. En er zijn slechts twee sekses: mannen en vrouwen. Dus zodra je je anders voelt, ben je transgender. Dat wordt dan verklaard met de uitspraak dat je brein niet compatibel is met je lichaam. Het is heel binair: je moet gewoon wisselen van geslacht en alles is weer in orde.’

‘Iedereen die zich anders voelt, wordt in hetzelfde hokje geduwd. Er is maar één stempel en dus opteert iedereen voor een geslachtsoperatie. Simpelweg omdat dat de enige geaccepteerde oplossing is en hun enige mogelijkheid om 'normaal' te zijn.'

Als er geen enkele vorm van continuüm is, en je enkel man of vrouw kan zijn, hoe gaat het proces dan zijn gang?
‘Een dokter verwijst hen door naar een psychiater, deze geeft hen de diagnose van transgender. De rechtbank moet hen dan erkennen, en vanaf dan wachten ze gedurende enkele weken op de operatie.’

Enkele weken?!
‘Inderdaad! Een plotse switch en je bent volledig hersteld. Velen weten niet eens wat er gebeurt met hen. Dat wordt ook niet uitgelegd.’

‘Ze moeten de operatie volledig ondergaan: er zijn geen middenwegen of afwijkingen. Crossdressing is verboden. Het is enkel in de wachtperiode tussen de erkenning van de rechtbank en de operatie dat je je mag kleden als het andere geslacht. Je hebt geen enkele keuze. Er is enkel dat ene moment waar je het ene geslacht bent en het volgende ben je het andere.’
‘Daarna word je ook niet opgevolgd. Wanneer de operatie voorbij is, ben jij ook in orde. Je bent genezen. Vanaf dan moet je terug de samenleving in en voor jezelf kunnen zorgen.’

En hoe verloopt de operatie zelf?
‘Problematisch! Er is totaal geen onderzoek naar hoe de operaties moeten worden uitgevoerd. Sommige chirurgen presenteren zich als rasechte pioniers, maar ze zijn op geen enkele manier verbonden aan een internationale organisatie. Ze hebben totaal niet de nodige kennis!’

‘Een van de mannen met wie ik praatte was een uitzonderlijk intelligent persoon. Hij vertelde me dat de psychiater die hem zei dat hij een transseksueel was, niet eens het verschil kende tussen een homoseksueel en een transgender. De psychiater is gewoon een ambtenaar. Hij zit daar en bestempelt iedereen als transgender die niet in het traditionele binaire beeld past.’

Dit moet toch sporen achterlaten op de persoon in kwestie?
‘Ik heb mensen ontmoet die zich achteraf voelden alsof ze de foute keuze hebben gemaakt. Ze zijn niet meer welkom in hun familie, ze zijn suïcidaal, ze voelen zich verminkt en hebben geen enkele vorm van seksueel genot meer.’

Als alle alternatieven worden doodgezwegen, hoe kunnen mensen de procedure dan nog stopzetten? Is dat zelfs mogelijk?
‘Slechts 30% van de Iraniërs heeft toegang tot het internet. De meesten spreken ook enkel Farsi. Het internet wordt daarbovenop nog eens gefilterd. Facebook wordt gefilterd, Twitter wordt gefilterd. Dus maar een fractie van de bevolking heeft toegang tot informatie.’

‘Toch is er een plek voor transgenders waar een dialoog kan plaatsvinden. De meesten die doorheen de procedure gaan hebben geen steun van hun familie meer. Daarom leven ze samen in gemeenschapshuizen. Ik heb daar gedurende zes maanden praktisch met hen samengewoond.’

‘Hier wordt dus een plek gecreëerd met verschillende mensen met verschillende ideeën en verschillende ervaringen die toch allemaal door hetzelfde proces moeten gaan.’

'Iemand die ik daar leerde kennen en waar ik bevriend mee raakte, besefte ergens in het midden van het proces dat ze een lesbienne is en geen transgender. Nu leeft ze in Duitsland.'

Dus ze is veilig?
‘Ja, ze is veilig! Ze leeft in Duitsland met haar partner van toen. Het is een geweldig verhaal dat ik voor mijn eigen ogen heb zien ontrollen.’

‘Sommige mensen beseffen dat ze verschillend zijn, gewoon door daar te zitten en naar anderen hun verhalen te luisteren. Dat is iets dat enkel kan gebeuren wanneer er dialoog mogelijk is. Dan verandert intersubjectiviteit in kennis.’

Er is dus heel wat mis met het huidige beleid, maar dat kan je toch ook niet gewoon afschaffen?
‘Ik herinner me dat één van de discussies is uitgelopen tot een gigantische ruzie. Je kan je inderdaad voorstellen dat de geslachtsoperatie de enige uitweg is die je in staat stelt een normaal leven te leiden. Dan wil je je daaraan vasthouden. Ik heb toen proberen uitleggen dat ik niet tegen operaties ben, dat ik hen niet veroordeel. Als je transgender bent en je wil een operatie: doe het.'

'Maar als je dat niet wil, als je transgender bent of gewoon gender non-conforming, dan moet er een alternatief zijn.'

Waar hoopt u dan op? Stelt u zelf een alternatief voor?
‘Ik zie het niet meteen veranderen in Iran. Natuurlijk heb ik hoop, maar ik zie geen grote veranderingen gebeuren.’

‘Het is belangrijk dat wanneer ze in hun eigen land niet veilig zijn, ze dat ergens anders wel zijn. Dat ze asiel kunnen aanvragen in een ander land en daar eindelijk zichzelf kunnen zijn. Hoe meer beleidsmakers dit horen en ervan op de hoogte zijn, des te beter. Met informatie kan een dialoog beginnen, en dat is het begin van alles.’