De (on)zin van mindfulness

Meningen over mindfulness lijken vaak nog extremen aan te nemen: goed voor alles en iedereen versus pure kwakzalverij. 'Er is meer nuance nodig', bepleit professor Filip Raes dan ook, die samen met collega’s dr. Katleen Van der Gucht en prof. Peter Kuppens vorig jaar het Leuven Mindfulness Centre (LMC) oprichtte. Het LMC is een academisch onderzoekscentrum aan de KU Leuven dat zich richt op het onderzoeken van de effecten en werkingsmechanismen van mindfulness.

Bekend is niet gekend

De laatste decennia lijkt mindfulness herboren te zijn. Alles kan meer mindful, als je gewoon al maar even rondkijkt in de betere boekhandel. Nochtans bestaat het fenomeen al duizenden jaren door haar religieuze wortels.

Mindfulness is de opmerkzaamheid die ontstaat door doelbewust aandacht te geven aan dingen zoals ze zijn, op het moment en zonder te oordelen. Deze dingen kunnen zowel externe als interne prikkels zijn; geluiden, geuren, maar ook gedachten, emoties en lichamelijke sensaties.

Bij een 'klassieke' mindfulness-oefening richt je je aandacht bijvoorbeeld op je ademhaling. Telkens wanneer je gedachten afdwalen merk je dat op en breng je je aandacht heel vriendelijk weer naar de ademhaling, het 'ankerpunt' van je aandacht, zo je wil.

De oefening bestaat zo uit het focussen op een 'anker', bijvoorbeeld je ademhaling, en telkens wanneer er iets is dat je 'afleidt', merk je dat op, en breng je je aandacht vervolgens weer bij je ademhaling. Het is niet de bedoeling om je hoofd leeg te maken, het is simpelweg de bedoeling sneller op te merken wanneer je aandacht wordt 'gekaapt' door iets anders.

Daarna kan je je aandacht opnieuw 'escorteren' naar je ademhaling, het hier en het nu. Zo kan mindfulness je ook helpen om niet eindeloos vast te zitten in een hoofd vol piekergedachten, die je vaak alleen maar meer ellende en pijn bezorgen.

Stil staan

Verwarrend simpel, dat vraagt om een verdere verklaring. Hoe komt het dat mindfulness opeens zo populair geworden is? Eind vorige eeuw is mindfulness helemaal terug in de belangstelling gekomen in de vorm van Minfulness Based Cognitive Therapy (MBCT). Deze therapeutische interventie bleek succesvol als middel om terugval bij depressie te voorkomen.

Het enthousiasme over de techniek nam toe, samen met het onderzoek dat gedaan werd naar de toepassingen van mindfulness. De techniek blijkt vooral effectief te zijn bij mensen die kampen met depressieve gevoelens, angst en stress. Mensen met deze klachten hebben namelijk vaak één ding gemeenschappelijk: ze piekeren veel.

'Als mensen zich slecht beginnen te voelen, geraken ze vaak voor ze het weten in een negatieve spiraal. Dat geldt met name vooral voor de piekeraars onder ons', vertelt Filip Raes. 'Mensen hebben vaak moeite om hun negatieve gevoelens en gedachten te verdragen, waardoor ze er zo snel mogelijk van af willen. Ze gaan er dan over zitten piekeren, en maken het zo vaak eigenlijk alleen nog maar erger.'

Piekeren zorgt er ook vaak voor dat men niet overgaat tot echte actie om een bepaald probleem daadwerkelijk op te lossen. 'Bovendien zijn sommige emoties gewoon ook onvermijdelijk en dus niet zomaar oplosbaar', voegt Raes toe.

Het is dus zo slecht nog niet om negatieve gevoelens en gedachten te leren opmerken, zonder er tegen te vechten in je hoofd zodat je er niet verstrengeld in geraakt. Raes: 'Mindfulness is een mentale tool die ervoor zorgt dat mensen een mentale stap opzij kunnen zetten in plaats van zich te laten meeslepen in eindeloos gepieker.'

Gematigdheid geboden

Zoals elke andere psychologische behandeling is ook mindfulness waarschijnlijk niet voor iedereen even geschikt. Het imago van mindfulness als hype die iedereen geprobeerd móét hebben, doet geen goed aan de zaak, zegt Filip Raes: 'Mensen gaan zich al bijna schuldig voelen als ze niet mediteren. Het 'moeten' moet eruit. We hebben dringend nood aan meer inzicht over wie wel en wie niet of minder gebaat is met mindfulness.'

Het LMC zoekt daarom uit voor wie mindfulness iets zinvols is of kan zijn, en wie er misschien beter (nog) niet mee aan de slag gaat. Want naast het bestuderen van de positieve effecten van mindfulness, onderzoekt het LMC ook eventuele negatieve of ongewenste effecten van meditatie: 'Als je naar de apotheker gaat voor een doos aspirines, dan kan je op de bijsluiter kijken en lezen dat er bepaalde nevenwerkingen kunnen optreden, zelfs als je het product volgens de richtlijnen gebruikt. Deze nevenwerkingen bij psychologische behandelingen kennen we onvoldoende, terwijl onderzoek aangeeft dat deze wel in 5 tot 15 percent van de gevallen kunnen optreden', geeft Raes aan.

Om die nuances verder te verspreiden, organiseert het LMC ook symposia en studiedagen voor geïnteresseerden uit de praktijk, zodat trainers zich kunnen blijven voeden met wetenschap. Door zijn activiteiten tracht het LMC het wetenschappelijke karakter van mindfulness als behandelmethode kracht bij te zetten en het te ontdoen van haar soms zweverige aureool .

Geïnteresseerden kunnen een kijkje nemen op de webstek van het LMC.