'De klimaatcrisis is echt aan het escaleren'

Daags na Walk for our Future, de klimaatmars van Klimaatcoalitie, ontmoeten we de Keniaanse klimaatactiviste Elizabeth Wanjiru Wathuti. Ze heeft de gevolgen van de klimaatontwrichting in haar land zelf kunnen zien en trekt nu aan de mouwen van wereldleiders om hen te overtuigen het herstel van de geleden schade te financieren.

We spreken haar naar aanleiding van COP27, de jaarlijkse klimaatconferentie die al 27 kaarsjes mag uitblazen en dit jaar in Egypte plaatsvindt. Vorig jaar maakte de wereld kennis met Wathuti, toen ze op COP26 in Glasgow de verzamelde wereldleiders toesprak. Dit jaar zet ze door en lanceerde ze een open brief om de organisatoren en wereldleiders het belang van steun aan reeds getroffen gemeenschappen duidelijk te maken.

Hoe ben je klimaatactivist geworden?
Elizabeth Wathuti: 'Ik groeide op in een van de meest bosrijke gebieden in Kenia. Toen ik jong was, waren de waterwegen die door onze bossen stromen nog helder. Stelselmatig zijn de waterniveaus in mijn streek echter omlaag gegaan. Ik heb het ecosysteem waarin ik leefde dus heel vroeg echt zien veranderen.'

'Toen ik later met kinderen begon te werken, ben ik de natuur in mijn streek via die kinderen steeds meer beginnen te appreciëren. Zo hielp ik kinderen om bomen te planten op de speelplaats en leerde ik hun hoe ze zelf voedsel kunnen verbouwen. Zo konden die kinderen zichzelf een onderdeel van de oplossing voor de klimaatontwrichting voelen.'

Hoe evolueerde dat ecologisch bewustzijn naar activisme?
'Ik begon in te zien dat niet iedereen zich op dezelfde manier onderdeel voelde van de natuur. Het werd me steeds duidelijker dat het essentieel was dat wat wij lokaal deden een internationaal platform kreeg. De bomen die ik toen samen met die kinderen geplant heb, zullen het namelijk ook niet overleven als we naar een planeet gaan die bijvoorbeeld 2,7°C warmer is.'

'Ik heb zelf ervaren hoe het klimaat steeds onvoorspelbaarder is geworden. Oogsten mislukken vaker in mijn streek en mensen weten niet meer wanneer ze welke gewassen moeten planten om te kunnen overleven. Ik reis de wereld rond om de stemmen van de mensen die erg geraakt worden door klimaatverandering een internationaal publiek te geven. Hopelijk kan ik zo wereldleiders aansporen om de broodnodige actie te ondernemen.'

Hoe erg is de situatie momenteel in Kenia?
'Momenteel kennen we in de Hoorn van Afrika al vijf regenseizoenen lang aanhoudende droogtes. De levens van bijna twee miljoen mensen worden daardoor bedreigd, in het bijzonder de gemeenschap in Wajir in het noordoosten, waar ik veel tijd heb doorgebracht. Die gemeenschap is voor tachtig procent van haar voedselvoorziening afhankelijk van haar vee, maar heeft de laatste jaren honderden dieren verloren. Nu kan je enkel nog de karkassen van die dieren zien liggen op de wegen.'

'Daarnaast is het door de droogte ook moeilijker om gewassen te telen. Daardoor stijgt het risico op ondervoeding nog meer. Iedereen wordt daardoor getroffen, maar kinderen in het bijzonder. Zo lijden baby's ook onder de ondervoeding van hun moeder. Wanneer moeders ondervoed zijn, kunnen ze niet voldoende melk aanmaken om hun kinderen te voeden.'

'Die effecten van de droogte op hun vee zorgen ervoor dat het onderwijs van kinderen er ook vaak abrubt wordt afgebroken. Ouders die geen andere vorm van inkomen hebben, laten hun kinderen niet meer naar school gaan. Zo ken ik een tienjarig meisje dat elke dag met de overblijvende geiten van haar familie kilometers aan een stuk naar water moet gaan zoeken. Als ze niet genoeg water vindt onderweg, komt ze soms met minder geiten terug dan waarmee ze vertrokken is.'

'Voor meisjes als zij wordt het leven bovendien veel onveiliger. De watercrisis en voedselonzekerheid doen het geweld toenemen. Omdat mensen verplicht worden om in andere gebieden op zoek te gaan naar water, komen ze vaak in conflict met andere gemeenschappen. De klimaatcrisis is echt aan het escaleren.'

Hoe gaan politici in Kenia om met het probleem?
'We hebben net een nieuwe regering die veelbelovend lijkt. Ze meent dat de klimaatcrisis bovenaan de agenda zal staan de komende jaren en heeft die belofte direct in de praktijk omgezet. Twee dagen na de vorming van die regering zijn de politici al voedselpakketten beginnen te verdelen onder de slachtoffers van de droogte. We zullen moeten afwachten hoe hun aanpak verder evolueert.'

Hoe kunnen regeringen uit het Globale Noorden landen als Kenia helpen?
'Alles wat nu gebeurt, is het gevolg van de vele jaren zonder klimaatactie. Ondanks de waarschuwingen van wetenschappers en gemeenschappen die reeds getroffen werden, is de klimaatcrisis lang genegeerd gebleven. Regeringen uit het Globale Noorden hebben een verantwoordelijkheid om diegenen die het meest lijden onder de klimaatcrisis te helpen.'

'Nu ook landen in het Globale Noorden de impact beginnen te voelen, hoop ik dat die landen eindelijk wakker worden en hun verantwoordelijkheid met beide handen grijpen. Zo ben ik de slachtoffers van de overstromingen in Wallonië gaan bezoeken. Ik heb enorm interessante gesprekken met die mensen gehad. Wat zij nu meemaken is voor velen onder ons al jaren de realiteit.'

'Slachtoffers krijgen nauwelijks steun ook al zijn degene die het zwaarst getroffen worden, vaak het minst verantwoordelijk voor de klimaatcrisis. Het is dus belangrijk dat rijke landen de gemeenschappen die getroffen zijn onmiddellijk beginnen te steunen.'

Hoe moet die steun er volgens jou uitzien?
'Het begin van steun is erkennen dat de situatie waar wij nu mee zitten, gecreëerd is door hun gebrek aan actie. Mensen die nu lijden hebben nood aan steun van over de hele wereld. We hebben nood aan internationale solidariteit. We moeten tonen dat we geven om die mensen.'

'Er zijn al beloftes rond de financiering van Loss and Damage (term gebruikt door het UNFCCC om de schade door menselijke klimaatverandering te benoemen, red.) gemaakt en nu moeten we zorgen dat die beloftes worden nagekomen. Niet elk rijk land vindt dit probleem even urgent. Het is een blijvend gevecht om het op de agenda te plaatsen.'

'Sommige landen willen hieraan tegemoet komen door de bestaande financiering te versterken, maar die heeft gefaald. Nu worden vaak leningen gegeven aan landen die schade hebben geleden. Die leningen maken het onmogelijk voor mensen om te herstellen aangezien ze nog zwaarder in de schulden worden geduwd. Moeten betalen voor rampen die je zelf niet hebt gecreëerd is gewoonweg onrechtvaardig!'

Ben je optimistisch over wat COP27 kan bereiken omtrent Loss and Damage?
'Deze COP zal bepalend zijn, al weet ik niet of ik optimistisch kan zijn. Leiders moeten COP27 als een opportuniteit aangrijpen om internationale solidariteit en klimaatrechtvaardigheid centraal te plaatsen. We zullen op die nagel blijven slaan.'

'Het is indrukwekkend hoe organisaties en jonge mensen samenkomen om dit onderwerp op de agenda te plaatsen en te houden. Leiders moeten daar een voorbeeld aan nemen. Ik heb een open brief geschreven die ik persoonlijk ga overhandigen aan de voorzitter van de COP om hen dit voorbeeld voor te houden. De brief heeft al meer dan 100.000 ondertekenaars en er blijven handtekeningen bijkomen.'

Wanneer zal COP27 voor jou een succes zijn?
'Op de vorige Conference of the Parties werd door wereldleiders beslist om over loss and damage te blijven praten. Zo’n uitkomst is voor deze COP uiteraard onvoldoende. We eisen dat er een organisatie wordt opgericht om de financiering te verdelen en dat duidelijk wordt waar de financiering van die organisatie vandaan zal komen.'

'Het is belangrijk dat de middelen die zo'n organisatie kan uitreiken direct naar de getroffen gemeenschappen gaan. We willen dat de mensen die net getroffen zijn, geholpen worden. Overbodige tussenstappen kunnen we dus missen als kiespijn.'

'We praten al jaren over de nood van zo’n organisatie, maar er bestaat nog steeds niets dat ook maar in de buurt komt. Rond het afwenden van klimaatproblemen en het aanpassen aan klimaatverandering (de twee andere onderdelen van de strijd tegen klimaatverandering volgens het UNFCC, red) bestaan er wel al financieringsmechanismen. Al gebeurt er ook daar niet genoeg.'

Wat vind je van het hele systeem van de COP? Vorig jaar heb je de kans gekregen om die vanop de eerste rij mee te maken.
'De COP heeft net zoals vele andere conferenties het patroon dat er veel zaken beloofd worden, die dan uiteindelijk niet worden waargemaakt. Dat is volgens mij de grote tragedie van klimaatconferenties. Wereldleiders doen na hun terugkeer iets anders dan ze eerder beloofden.'

'Maar de COP zou er anders kunnen uitzien. Beeld je eens in dat leiders niet enkel de belangen van hun land zouden vertegenwoordigen, maar echt samen zouden komen om collectief actie te ondernemen. Conferenties zoals de COP hebben het potentieel om echt het verschil te maken.'

'Momenteel is echter niemand bereid om de eerste stap te zetten. Iedereen kijkt naar elkaar en wacht af. Maar dat is niet hoe klimaatleiderschap eruitziet! Mensen zijn aan het sterven, mensen zijn aan het lijden, en we moeten echt iets doen om dat tegen te gaan. Als leiders die stap zetten, kunnen we de wereld tonen dat we om deze crisis en hun leven geven.’

Zuhal Demir, de Vlaamse minister van Energie heeft beslist om niet naar COP27 te gaan omdat er volgens haar toch niets beslist wordt. Is dat dan de juiste reactie?
'Neen. De mensen die rechtvaardigheid en verandering eisen, hebben zelf geen stoel aan de onderhandelingstafel. Niet omdat ze niet willen, maar omdat het systeem zo ontwikkeld is dat hun stem niet vertegenwoordigd wordt.'

'En als hun stemmen toch deels vertegenwoordigd zijn, is dat het gevolg van een lange strijd. Inheemse bevolkingsgroepen, vrouwen, frontline communities en mensen van kleur hebben allemaal moeten vechten om aanwezig te kunnen zijn op de plaatsen waar ze gehoord willen worden.'

'De mensen met een stoel aan de onderhandelingstafel hebben dus de verantwoordelijkheid om zelf aanwezig te zijn. Als de mensen die beslissingsmacht hebben hun verantwoordelijkheid ontlopen, wie zal er dan de beslissingen nemen? Hoe kan de klimaatcrisis opgelost worden als zelfs degenen die we vertrouwen om voor ons beslissingen te nemen niet aanwezig zullen zijn?'

Vorige week zondag was je aanwezig op de klimaatmars in Brussel. Wat zou je willen zeggen tegen de mensen die naast jou liepen?
'Het was echt fantastisch om die duizenden mensen te zien. Het was een prachtig teken van solidariteit met degenen die reeds getroffen worden en een sterk signaal over de urgentie van het probleem.'

'Mijn belangrijkste boodschap aan die mensen is om te blijven vechten voor klimaatrechtvaardigheid. De klimaatcrisis is nog lang niet opgelost. Regeringen reageren nog steeds niet hard genoeg. We moeten onze stem blijven verheffen totdat er echt iets verandert.'

'De echte verandering zal namelijk niet tijdens die twee weken durende conferentie plaatsvinden. Het is wanneer die wereldleiders weer terugkeren naar hun land, dat we de plicht hebben om hen te blijven wijzen op hun verantwoordelijkheid.'

'Daarnaast is het heel belangrijk dat we het momentum van de klimaatbeweging behouden en dat die blijft groeien. We moeten de gemeenschappen in de frontlinies van de klimaatcrisis blijven steunen en onze leiders tonen hoe collectieve actie eruitziet. Ik ben ervan overtuigd dat mensen de macht hebben om de wereld zo te veranderen.'