De grijze zone van onbetaalde stages buiten de opleiding

In oktober 2017 formuleerde de Vlaamse Jeugdraad een advies over onbetaalde stages buiten de opleiding. Van de jongeren die stage lopen na hun opleiding, werd tachtig procent niet vergoed. Daarmee deed België het het slechtst van heel Europa. De Jeugdraad ijverde voor een duidelijk statuut voor betaalde stages en het schrappen van onbetaalde stages buiten de opleiding.

Twee jaar later is de situatie grotendeels uit de schijnwerpers verdwenen. Maar het probleem houdt stand. Volgens Samuel Bootsman, gespecialiseerd in studentenarbeid bij de christelijke vakbond ACV, wordt het probleem van onbetaalde stages buiten de opleiding groter: ‘Het wordt ook meer verwacht als meer mensen het doen. Als dat een neerwaartse spiraal wordt, zou dat zeer problematisch zijn.'

Dat risico is volgens hem groter bij de vrije beroepen dan elders: 'Voor leerkrachten en verpleegkundigen zijn er altijd genoeg vacatures om in te vullen. Voor bijvoorbeeld advocaten is dat niet even vanzelfsprekend. Daar glijd je sneller af naar die mogelijkheid van gratis werk.'

Emma, die vorig jaar een master rechten behaalde, bevestigt die logica van het pushen: 'Ik zou durven zeggen dat het grote merendeel van de rechtenstudenten minstens één keer zo'n zomerstage doet. Je pusht elkaar daar ook in, deels onbewust: als de ene het doet, denk je op een gegeven moment dat jij het ook moet doen.'

'Geef ons geld via een beroepsinlevende overeenkomst'

Zelf deed ze twee zulke stages tijdens haar opleiding. De eerste via de plaatsingsdienst van de KU Leuven bij het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen – met een contract van de KU Leuven. De tweede bij een plaatselijk advocatenkantoor in haar dorp - buiten de KU Leuven om.

Beide stages vielen in de zomer en leverden haar geen credits op. Hoewel ze beide stages als zeer zinvol ervoer, vindt ze het jammer dat er niet altijd een compensatie is: 'Heel veel van die stages die studenten op eigen initiatief doen, zijn onbetaald. Zelf werd ik wel betaald, omdat de advocaat de mindset had dat je voor je kenniscapaciteiten vergoed moet worden'.

Emma wijst erop dat men in sommige internationale stages stagiairs achthonderd euro per maand betaalt via een beroepsinlevende overeenkomst: 'Geef ons toch dat bedrag, ten minste.'

Vermenigvuldiging van ongelijkheid

Wie een onbetaalde zomerstage doet bij rechten, heeft minder tijd om een vakantiejob te doen, terwijl hij of zij zich even hard moet uitsloven. Emma: 'Dat is een afweging die je maakt. Ik heb twee jaar geleden drie weken gewerkt en dan nog een maand een studentenjob gedaan.' Zeker met herexamens blijft er dan niet veel zomer over.

Op die manier worden stages een zaak van jongeren die het zich kunnen veroorloven. Zij hebben al een stapje voor, maar vergroten op die manier nogmaals de ongelijkheid via een beter cv. Daarbij komen ook vormen van discriminatie die sowieso al spelen op de arbeidsmarkt. Als deze ook in de sollicitatie naar stages op de voorgrond komen, hebben mensen van verschillende kansengroepen nog minder kans wanneer ze later solliciteren voor een betaalde job.

Uitbuiting

Een stagiair bevindt zich in een kwetsbare positie voor verschillende vormen van uitbuiting. Jan*, die musicalstages loopt, zegt weet te hebben van #metoo-scenes in de industrie: 'Natuurlijk is elk geval apart en gebeurt het in vele domeinen. Maar een stagiair is een gemakkelijk slachtoffer. Je wil heel hard je best doen om een contract binnen te halen, om volgend jaar terug gevraagd te worden. Daarbij zie je veel door de vingers.’

Een centrale plaats om deze problemen aan te kaarten bestaat niet. Samuel Bootsman van de christelijke vakbond ACV geeft aan zeer weinig vragen te krijgen over de wetgeving rond onbetaalde stages. 'Als die in het kader van de studierichting plaatsvinden, komen de studenten terecht bij de sociale diensten van de universiteit.' Van onbetaalde stages buiten de opleiding geeft Bootsman aan dat die 'heel erg in een grijze zone zitten'. Bootsman: ‘Stages die volledig buiten de reguliere opleidingstrajecten vallen, zijn juridisch niet verantwoord.’

*Jan is een gefingeerde naam.