'Corona was een realiteit, geen excuus'

Hoewel Annelies Verlinden al gemeenteraadslid in Schoten en ondervoorzitter van JONGCD&V is geweest, was ze voor het grote publiek een nobele onbekende toen ze in oktober 2020 minister werd in de federale regering. Ze stopte als advocate en trok de Wetstraat in.

Oorlog in Europa

Sinds Rusland eind februari Oekraïne binnenviel, is er een gigantische vluchtelingenstroom op gang gekomen. Als minister van Binnenlandse Zaken valt het asiel- en migratiebeleid ook onder de voogdij van Verlinden.

Wat zijn de plannen voor het opvangen van mensen op de vlucht uit Oekraïne?
Annelies Verlinden: 'We bereiden ons voor op ongeveer 200.000 personen op de vlucht, verdeeld onder Vlaanderen, Brussel en Wallonië. Voor Vlaanderen zijn dat er 120.000, voor Wallonië en Brussel samen 80.000.'

'De verschillende bestuursniveaus zijn betrokken: de lokale besturen, de provincies, de deelstaten en de federale overheid. Die laatste neemt de registratie van de vluchtelingen voor zijn rekening. Er is een Europese afspraak dat die mensen, anders dan andere personen op de vlucht, onmiddellijk een tijdelijk beschermd statuut krijgen.'

Wat is de taak van de federale overheid daarin?
'De federale overheid zorgt voor de eerste, acute noodopvang. De personen uit Oekraïne die toekomen kunnen de eerste nachten in Brussel doorbrengen, als zij daar nood aan hebben. Daarna worden ze toegewezen aan de lokale besturen en deelstaten, die instaan voor de crisishuisvesting, en later de duurzame huisvesting.'

'We weten dat er mensen zijn die met trauma’s naar hier komen, die moeten op adem kunnen komen. Je kan hen onmogelijk wekenlang in grote slaapzalen leggen. Om de opvang te organiseren, slaan de verschillende overheden de handen in elkaar. En via het initiatief '#plekvrij’, kunnen niet alleen lokale besturen, maar ook particulieren, opvangplaatsen aanbieden.

Eind vorige week hadden we zo al een kleine 30.000 huisvestingsplaatsen, maar die zijn niet allemaal meteen beschikbaar. Soms hebben mensen bijvoorbeeld een tweede verblijf dat eerst nog ingericht moet worden en dus pas later beschikbaar is.'

Klopt die schatting van 200.000 vluchtelingen nog steeds?
'Vandaag is de inschatting dat dat aantal mogelijks iets lager zou komen te liggen. Het hangt er allemaal vanaf hoe lang die oorlog nog zal duren.'

'Mensen zitten vast zonder eten of elektriciteit. Gaan zij nog kunnen vluchten? We moeten voorbereid zijn op het hoogste aantal vluchtelingen. Maar zelfs als er 100.000 mensen komen, is dat veel.'

'Deze crisis heeft ook een impact op het onderwijs. Een groot aantal kinderen moet naar school. Er wordt nagedacht over aparte klasjes, zodat die kinderen nog in hun thuistaal onderwijs krijgen. We moeten vermijden dat ze nog meer achterstand oplopen.'

Als het conflict zou blijven aanslepen of zelfs escaleren, wat kan ons land dan doen?
'We overleggen regelmatig in de Nationale Veiligheidsraad, waar ook mensen van Defensie en de inlichtingendiensten in zitten. We zijn ook onderdeel van de NAVO-samenwerking en daarom zijn er onlangs 300 Belgische militairen naar Roemenië vertrokken.'

'Die zijn daar om de NAVO-grenzen te bewaken, niet om te interveniëren in het conflict. We hebben gezien hoe allergisch Poetin reageert als er nog maar gedacht wordt om bijvoorbeeld Amerikaanse vliegtuigen in te zetten. Wat we kunnen doen zonder aanleiding te geven tot escalatie, zullen we doen.'

Gloednieuwe bevoegdheid

U bent nu anderhalf jaar minister van Binnenlands Zaken. Op welke verwezenlijking van uzelf of van de regering bent u het meeste trots?
'Corona heeft onze agenda natuurlijk anderhalf jaar gedomineerd. Dat is geen excuus, maar een realiteit. Ook bij Binnenlandse Zaken moesten we vaak snel beslissingen nemen. Daar moeten we nu uit leren, naar de toekomst.'

'Een andere uitdaging is de politie, die ik aantrekkelijker wil maken. Jaarlijks willen we zo 1.600 nieuwe politiemensen rekruteren. Door corona was die selectie moeilijker te organiseren, maar toch is het in 2021 gelukt. En zelfs meer dan dat.'

'We hebben eind vorig jaar ook een grote stap gezet om de loonvoorwaarden van de politiemensen te verbeteren. De budgettaire afwikkeling moet nog verder besproken worden in de regering, maar het akkoord met de politievakbonden, na 20 jaar stilstand, is een belangrijke mijlpaal. Het is vooral een teken van ondersteuning voor de politiemensen. Zij hebben hard gewerkt en lastige dingen moeten doen tijdens corona: mensen aanspreken op het dragen van een mondmasker, het tellen van het aantal leden in groepjes op straat, …'

U bent ook bevoegd voor Institutionele Hervormingen en Democratische Vernieuwing, een gloednieuwe post. Welke plannen heeft u daarvoor?
'Er is een project waar ik erg enthousiast over ben. We moeten proberen de kloof tussen burgers en politiek te verkleinen. Zo gaan we na de paasvakantie van start met een online platform. De bedoeling ervan is om mensen aan de hand van een aantal thema’s te laten nadenken over de toekomst van ons land. Als we opnieuw konden beginnen, ons land van nul zouden kunnen organiseren, zouden we bepaalde dingen wellicht anders doen. We willen nu nadenken hoe we tot een toekomstbestendig land kunnen komen.'

'Het duurt bijvoorbeeld vaak lang om een regering te vormen. Misschien vinden we dat niet erg, moeten we het laten zoals het is. Maar misschien kunnen we ook nadenken hoe het sneller kan. In sommige landen is het zo dat wanneer er geen regering is gevormd binnen de drie maanden, er nieuwe verkiezingen komen.'

'Het is natuurlijk een puzzelstuk in een veel breder verhaal. Het is niet zo dat, wanneer we dat online platform hebben afgerond, het onderdeel "participatie" kan worden afgevinkt. Het is een eerste stap, we hebben daar in België op zo’n grote schaal nog geen ervaring mee. Het is een manier om de politiek dichter bij de mensen te brengen.'

'Nuance verkoopt geen kranten'

CD&V staat in de peilingen niet zo sterk. Uw partij is intussen al bezig met een vernieuwingsoperatie, maar wat ziet u zelf als een belangrijk punt daarin?
'Er zijn heel veel mensen die, wat mij betreft, in hun levenshouding aanleunen bij de CD&V, omdat ze de mens centraal plaatsen. Hard roepen op sociale media, boodschappen brengen die polariseren en snelle titels zitten niet in het DNA van onze partij.'

'Ik heb wel eens gezegd dat nuance geen kranten verkoopt. Je kan dan liggen huilen in een hoekje, of je kan beseffen dat dat een realiteit is die we niet gaan veranderen. We moeten harder werken om onze boodschap te verkopen, en daar slimmer in worden.'

Doet de CD&V dat al voldoende?
'Joachim Coens heeft een gewaagde keuze gemaakt door drie nieuwe ministers aan te stellen. Of die keuze positief uitdraait, weten we nog niet, maar het toonde zijn durf. Het is die durf die we ook op andere vlakken nodig hebben.'

'Ik weet dus niet of je van een "vernieuwingsoperatie" mag spreken, want iedereen moet zich permanent heruitvinden. Dat doen studenten ook, dat doen de universiteiten, dat doen de organisaties waarin studenten actief zijn. Flexibiliteit en aanpassingsvermogen zijn cruciaal, maar je kan niet zeggen: "We gaan eens drie maanden vernieuwen dan kunnen we er weer vijf jaar tegen." Zo werkt dat niet.'

'We mogen niet stilzitten. We hebben intussen de statuten van de partij veranderd, er zitten veel jonge mensen in de partijraad. Dit is een heel actieve groep die ons alert houdt voor innovatie en creativiteit. Ze zorgen dat we op de koers van de actualiteit blijven.'

U woont in kieskring Antwerpen, wordt u dan ook het nieuwe gezicht van CD&V Antwerpen?
'Als mijn partij dat wil, ben ik uiteraard beschikbaar. Een week is een lange tijd in de politiek, dus het duurt hopelijk nog wel eventjes vooraleer die vraag zich stelt. Maar ik geloof sterk in de toegevoegde waarde van de christendemocratie in het besturen van dit land, op alle vlakken. Dus als ik mijn steentje daaraan kan bijdragen, graag.'

Nieuwe staatsstructuur

Een belangrijk inhoudelijk punt van uw partij is om bevoegdheden over te brengen naar het niveau waar ze het beste tot hun recht komen. De gezondheidszorg stond zo al in het regeerakkoord, maar ziet u nog andere opties?
'Het arbeidsmarktbeleid. De werkloosheids- en activiteitsgraad zijn verschillend per regio. De vraag is dus: moeten we dan niet zorgen voor instrumenten die zo aangepast mogelijk zijn aan de concrete context?'

'We spreken dan over een "asymmetrisch beleid". We willen een zo gezond mogelijk België, maar misschien werken bepaalde concepten beter in een bepaalde regio. Soms moeten we elkaar vasthouden, maar we mogen elkaar niet in de tang houden omdat we per se dezelfde recepten willen toepassen.'

'Mijn grote droom is om tegen 2030 meer stabiliteit te creëren. We besteden in België te veel tijd aan debatten die communautair geïnspireerd zijn. Als er bijvoorbeeld een mazoutcheque wordt gegeven om de energiefactuur te laten zakken, is er een partijvoorzitter die zegt: "De Walen profiteren daar meer van dan de Vlamingen, want in Wallonië wordt er meer verwarmd op mazout."'

'Op die manier creëer je altijd een conflict, terwijl de uitdagingen die op ons afkomen complex zijn, en we iedereen nodig hebben om erover na te denken. Ik denk bijvoorbeeld aan de discussies rond Big Tech, privacy of onze geopolitieke situatie.'

Hoe haalbaar acht u dat voorstel voor een tweederdemeerderheid in de Kamer of om erdoor te komen bij of na de volgende verkiezingen?
'Niet voor elke beslissing over onze staatsstructuur is een tweederdemeerderheid nodig. Voor een asymmetrisch beleid is dat niet het geval. De vorige regering, die in lopende zaken kwam, heeft geen lijst opgesteld van artikelen uit de Grondwet die voor herziening vatbaar waren. We moeten dus de volgende ronde afwachten.'

'Tegen het einde van de legislatuur zullen we een aantal van die artikelen voor herziening vatbaar verklaren, waar dan in de volgende legislatuur over kan worden gestemd. Nu zullen we al met een aantal wetten enkele aanpassingen doen. Dat zal niet de grootste revolutie zijn, maar wel een opstap naar een meer duurzame staatsstructuur later.'

De problemen in de gezondheidszorg worden misschien wel niet opgelost met een staatshervorming. Is die oplossing niet al te simpel?
'Vandaag zit een stuk van die bevoegdheid in de gezondheidszorg federaal, en een ander stuk bij de regio’s. Dat maakt het moeilijk en ingewikkeld. Minister Vandenbroucke werkt aan de herziening van de ziekenhuisfinanciering op federaal niveau, terwijl op Vlaams niveau Wouter Beke een groot sociaal akkoord sloot waardoor het personeel van de zorg een stuk beter zal worden betaald. Er wordt dus gezocht naar manieren om dat statuut te verbeteren en de mensen meer waardering te geven.'

Stemrecht op zestien

Een andere opvallende beslissing die u nam was om het stemrecht voor de Europese verkiezingen op zestien jaar te leggen. Gaat dat een impact hebben?
'We komen hiermee inderdaad als vierde land tegemoet aan de vraag van de Europese Unie. Maar ik ben ervan overtuigd dat het louter verlagen van de leeftijd niet de enige oplossing is om jongeren meer in de politiek te betrekken.'

'Ik denk dat we daar een bredere maatschappelijke vorming aan moeten koppelen. Niet alle zestienjarigen hebben de achtergrond om zich te kunnen uitspreken over complexe thema's. Het onderwijs, of zelfs jeugdverenigingen, hebben daarin een belangrijke taak.'

'Ons land moet daar nog stappen in zetten. In Zwitserland worden sommige belangrijke vragen met referenda behandeld. Daar leren ze al vanaf de lagere school nadenken om beredeneerd een mening te geven. Een referendum zou bij ons vandaag alleen maar controverse opwekken.'

Zouden wij dan naar Zwitsers voorbeeld jongeren meer kunnen integreren in de politiek?
'We kunnen niet zomaar lift and shift naar België doen, maar er valt wel veel uit te leren. Wat jongeren soms van fake news op hun sociale media te zien krijgen, vormt mee hun wereldbeeld.'

'We kunnen dat niet helemaal tegenhouden, dus we moeten onze jongeren weerbaarder maken en vormen in opinievorming.'

Nieuwe coronamaatregelen?

De coronacijfers stijgen intussen opnieuw. U stelde als minister van Binnenlandse Zaken de koninklijke besluiten op. Denkt u dat opnieuw te moeten doen?
'Ik durf echt te hopen dat we nu de komende maanden niet meer te veel maatregelen zullen moeten nemen. De kans bestaat uiteraard dat de cijfers in het najaar opnieuw stijgen, al zal veel afhangen van de varianten.'

'De maatregelen die we dan eventueel zullen moeten nemen, moeten zo geraffineerd mogelijk zijn. Geen algemene sluiting van de horeca meer, want we kunnen met een masker of sluitingsuur werken.'

'Ik hou mijn hart vast om dat soort dingen opnieuw te moeten overwegen, maar experten geven aan dat een pandemie zo'n twee tot vijf jaar duurt. We hebben nu die eerste twee jaar gehad en in die nasleep heb je wel opflakkeringen, al wordt dat steeds meer endemisch en kan je er beter mee omgaan.'

U zegt dat u uw hart vasthoudt, zal de bevolking wel akkoord gaan met de maatregelen?
'Ik hoop zulke beslissingen echt nooit meer te moeten nemen. Maar ik merk ook dat mensen beseffen hoe belangrijk het is om de maatregelen te respecteren. Als maatregelen nodig zijn om je grootmoeder te beschermen, dan is er geen andere keuze.'

'Toen ik minister van Binnenlandse Zaken werd, ben ik als het ware in deze crisis gegooid. Als je een recept zou moeten schrijven om een onpopulaire minister te worden, dan gaat het over dit soort zaken.'

Wat moet er nog anders?
'We moeten in de toekomst goed nadenken over het afstandsonderwijs, want dat heeft een grote impact gehad op kwetsbare kinderen. Sommige kinderen groeien op in een moeilijke situatie en hebben nood om naar school te gaan. Als naar school gaan opeens niet meer mogelijk is, is dat vooral voor kwetsbare kinderen vreselijk.'

'Ik hoop eigenlijk dat dit soort beslissingen niet meer aan de orde zullen zijn, maar we zullen doen wat nodig is. Ik ga niet uitleggen aan het zorgpersoneel dat ze patiënten door hun vingers moeten zien glippen omdat ze te weinig middelen en personeel hebben om alle patiënten te kunnen verzorgen.'