Campus in Congo: van paternalisme naar emancipatie

Na de Tweede Wereldoorlog veranderde de aard van de Belgische aanwezigheid in Congo. Er volgde een breuk met de periode ervoor en 'ontwikkeling' verving 'beschaving' als centraal concept van de kolonisatie. 'Een belangrijke stap in die emancipatie was hoger onderwijs beschikbaar maken voor Congolezen', vertelt historicus Ruben Mantels (UGent).

Voor de komst van Lovanium was het hoger onderwijs in Congo beperkt tot beroepsgerichte opleidingen, om bijvoorbeeld klerk of verpleegster te worden.

Dat gebeurde echter zonder aanzet van de Belgische staat, die erg lang wachtte met het voorbereiden van de onafhankelijkheid. Lovanium was een privaat initiatief van de de jezuïeten waarna Leuven overnam, zonder een Congolese stem in heel het verhaal. In Congo was traditioneel wel al een belangrijke rol weggelegd voor de missiecongregaties van de Katholieke Kerk bij het organiseren van onderwijs.

Gemengde campus

Het studentencorps van Lovanium bestond voornamelijk uit mannelijke, zwarte studenten. Witte en vrouwelijke studenten waren eerder uitzonderlijk. De situatie lag anders bij de docenten: daar waren het overwegend witte, Leuvense professoren die de onderwijsprogramma's opstelden en de studenten onderwezen.

'Het was een gemengde campus van Congolese studenten en Belgische professoren zonder segregatie, wat eerder vooruitstrevend was in die tijd', merkt Mantels op. De Congolese campus werd volledig bestuurd vanuit de Leuvense universiteit in België. Gaandeweg was er wel een verschuiving van paternalisme naar meer emancipatie, maar er was in het begin dus nog geen sprake van een autonome Congolese universiteit.

Dat veranderde met de onafhankelijkheid van Congo in 1960: het bestuur verhuisde volledig naar Kinshasa. De banden met de Leuvense universiteit bleven de eerste jaren na de kolonisatie wel sterk, al is dat vanaf dan in de vorm van ontwikkelingssamenwerking. Dat toonde zich ook in het feit dat Luc Gillon, toenmalig rector van Lovanium, aanbleef na de onafhankelijkheid, net als vele Leuvense professoren.

Omdat België zodanig laat was met de voorbereiding van de onafhankelijkheid, waren er aanvankelijk nog geen Congolese professoren waren die het stokje konden overnemen van de witte docenten. Het lange wachten van België kwam er vanuit het idee dat er zonder Congolese elite ook minder problemen zouden ontstaan met betrekking tot eisen voor onafhankelijkheid. Die afwachtende houding is mede verantwoordelijk voor de mislukte dekolonisatie van Congo.

Afrikanisering

In de jaren ervoor speelde de universiteit wel een rol in de Afrikanisering van het land: er ontstond een Congolees bewustzijn. 'Via Lovanium leerden vele Congolezen hun eigen geschiedenis kennen', licht Mantels toe. 'Dat gebeurde dan via witte professoren, maar had een emanciperende werking bij de studenten.'

De studenten zijn zo ook actief in de politieke ontvoogding tijdens de jaren '50 door deel te nemen aan protesten. Vanaf dan studeerden ook de eerste studenten af aan Lovanium. Zij zouden na de onafhankelijkheid een belangrijke rol spelen in de opbouw van het land en de geleerde elite vormen. Voormalig premier van Congo Étienne Tshisekedi is bijvoorbeeld een alumnus en studeerde er in 1961 af.

Ondanks de positieve noten was Lovanium echter wel een onderdeel van het Belgische koloniale systeem. 'Men mag niet vergeten dat dit hele "beschavingsproject" gepaard ging met uitbuiting, racisme, roofeconomie en segregatie. Daardoor hebben velen een ambigue verhouding met ons koloniaal verleden', zei historicus Idesbald Goddeeris (KU Leuven) daar eerder over in deze krant.

Blijvende banden

Vanaf het einde van de jaren zestig verwaterden de contacten. Enerzijds splitste de Leuvense universiteit en waren de Congolezen meer aangetrokken tot de UCL dan tot de KU Leuven. Anderzijds nationaliseerde de nieuwe leider Mobutu de Congolese universiteiten, en werd Lovanium eerst deel van de Université nationale du Zaïre (UNAZA) en nadien omgevormd tot de Université de Kinshasa (UNIKIN).

Vandaag zijn de banden opnieuw aangehaald en is er weer een goede verstandhouding. Luc Sels, rector van de KU Leuven, trok vorige maand nog naar de Université de Kinshasa, de opvolger van Lovanium.